Παντζάρι.Η καλλιέργεια του.

Beta vulgaris subsp. esculenta, Chenopodiaceae Family. Το παντζάρι ή αλλιώς κοκκινογούλι ή αλλιώς κηπευτικό τεύτλο είναι βολβοειδές λαχανικό και αναπτύσσεται υπογείως. Είναι ευρωπαϊκό λαχανικό και γνωστό από την αρχαιότητα, μάλιστα ο Θεόφραστος το ονομάζει "τεύτλον το μέλαν". Η γογγυλόριζα μαζί με ένα μικρό μέρος του φυλλώματος είναι το βρώσιμο μέρος.

Χαρακτηριστικά

Το πατζάρι έχει πλούσιο φύλλωμα. Τα φύλλα είναι μεγάλα και έχουν χρώμα πράσινο με μια κοκκινωπή απόχρωση. Η ρίζα αναπτύσσεται κατακόρυφα και αρχικά είναι πασσαλώδης, ενώ στη συνέχεια γίνεται σφαιρική ή κωνική. Το φυτό ανθίζει το δεύτερο χρόνο μετά τον χειμώνα ή την εαρινοποίηση δεδομένων χαμηλών θερμοκρασιών. Οι ταξιανθίες αποτελούνται από μικρά και ερμαφρόδτια άνθη και κάθε σπόρος αποτελείται από 2-5 σπέρματα.

Ποικιλίες

Οι εμπορικές ποικιλίες χαρακτηρίζονται από έντονο κόκκινο χρώμα της γογγυλόριζας. Οι ποικιλίες διαφέρουν ως προς την ανθεκτικότητα στην πρώιμη άνθηση, τον αριθμό των σπόρων ανά καρπό, τα χαρακτηριστικά των φύλλων(σχήμα και μέγεθος) και τα χαρακτηριστικά της γογγυλόριζας (σχήμα, μεέγεθος, χρώμα και εσωτερική ποιότητα).

Σπορά και Φροντίδα

Τα παντζάρια, έχουν μέτριες απαιτήσεις. Καλλιεργείται σε όλες τις κλιματολογικές συνθήκες και είναι αρκετά ανθεκτικό στο ψύχος, τόσο στο υπέργειο τμήμα του φυτού όσο και η γογγυλόριζα. Το έδαφος πρέπει να είναι βαθύ, μέσης σύστασης και καλά αποστραγγιζόμενο. Για καλύτερα αποτελέσματα, το χώμα θα πρέπει να είναι καλά λιπασμένο με κομπόστ ή κοπριά χωνεμένη. Μια καλλιέργεια πατζαριού με μέση παραγωγή 3 τον/στρεμ. αφαιρεί από το έδαφος 7,5 κιλά αζώτου Ν, 3 κιλά Ρ2 Ο5  , 13 κιλα Κ2Ο. Έχει ανάγκη από ικανοποιητική υγρασία σε όλη την διάρκεια της καλλιέργειας. Ωστόσο η υπερβολική υγρασία του εδάφους δημιουργεί προβλήματα στην ανάπτυξη της γογγυλόριζας, ενώ η έλλειψη νερού κάνει τις γογγυλόριζες ινώδεις.  Το ξερό έδαφος, θα αυξήσει τη ζώνωση στο παντζάρι (χλωμοί δακτύλιοι στο πατζάρι). Το ιδανικό pH του εδάφους είναι 6 με 6,8. Όπως σε όλες τις καλλιέργειες λαχανικών προσοχή δύνεται στη ζιζανιοκτονία.

Ο πολλαπλασιασμός του πατζαριού γίνεται αγενώς με σπόρο. Οι σπόροι του παντζαριού φυτεύονται απευθείας στο χώμα και τοποθετούνται σε βάθος περίπου 1 εκατοστού και σε αποστάσεις 2-3 εκατοστά. Οι σπόροι θα βλαστήσουν σε περίπου 5 με 12 ημέρες ανάλογα με τις συνθήκες και τη θερμοκρασία. Ενδείκνυται πρώτα σε φυτώριο και στη συνέχεια με μεταφύτευση στο χωράφι, όταν τα σπορόφυτα φτάσουν σε ύψος περίπου τα 5 εκατοστά. Οι αποστάσεις συνίσταται στα 7 με 15 εκατοστά. Όσο πιο μεγάλη είναι η απόσταση, τόσο περισσότερο χώρο θα έχει να αναπτυχθεί ο βολβός του παντζαριού και άρα το παντζάρι θα γίνει μεγαλύτερο.

Η σπορά μπορεί να γίνει τους μήνες Ιούλιο και Αύγουστο για παραγωγή το φθινόπωρο και το χειμώνα, Ακόμα μπορεί να γίνει το τρίμηνο Φεβρουάριο – Απρίλιο για παραγωγή την άνοιξη και το καλοκαίρι. Η διάρκεια της καλλιέργειας, από τη σπορά έως τη συγκομιδή και κυμαίνεται από 2,5-5 μήνες.

Ασθένειες και Εχθροί

Από τις κυριότερες ασθένειες των πατζαριών είναι οι εξής: Αγρότιδες ή Καραφατμέ ή Κοφτοσκούληκα, Αλτερναρίωση τεύτλων, Άλτης ή Ψύλλος, Ατομάρια, Βρωμούσες, Ιώδης σήψη, Κάμπιες Λεπιδοπτέρων Pieris brassicae, Κασσίδα, Καστανή σήψη τεύτλων, Κερκόσπορα των τεύτλων, Κλεονός, Κομβονηματώδεις, Λίξος, Μαλακή σήψη τεύτλων, Μηλολόνθη ή Ασπροσκούληκο, Μπλανίουλος, Μύγα ή φυλλορύκτης των τεύτλων, Νηματώδεις, Νηματώδης στελεχών και βολβών στα σιτηρά, Οτιόρρυγχος.

Υγεία

Θεωρείται απαραίτητο διατροφικό στοιχείο λόγω των πολλών και θρεπτικών συστατικών, βοηθώντας έτσι να αντιμετωπιστούν αρκετές ασθένειες χωρίς φάρμακα. Είναι πλούσιο σε υδατάνθρακες, νιτρικά άλατα, μαγνήσιο, σίδηρο, κάλιο, νάτριο, φώσφορο, ασβέστιο, ψευδάργυρο, θείο, ιώδιο, χαλκό, βιταμίνες του συμπλέγματος Β, βιταμίνη Α, βιταμίνη C, πρωτεΐνες, φυτικές ίνες, β-καροτένιο και φυτοθρεπτικά συστατικά όπως η βετανίνη και η βουλγαξανθίνη,το αντιοξειδωτικό που δίνει στα παντζάρια το βαθύ κόκκινο χρώμα τους.

Επίσης, τα παντζάρια είναι πλούσια στο ένζυμο καταλάση, ένα από τα βασικότερα αντιοξειδωτικά ένζυμα, που υπερασπίζεται τον οργανισμό μας από τις ελεύθερες ρίζες• η δε ανεπάρκειά της σχετίζεται με το άσπρισμα των μαλλιών, την αρθρίτιδα κι άλλες εκφυλιστικές νόσους του οργανισμού. Τα παντζάρια είναι ένα από τα πιο εύγεστα λαχανικά. Οι ρίζες του παντζαριού φημολογείται ότι έχουν πολλά θρεπτικά συστατικά και είναι ωφέλιμες για την υγεία. Τα πράσινα φύλλα τους είναι ακόμη πιο υγιεινά καθώς περιέχουν μεταλλικά στοιχεία, βιταμίνες και ίνες. 
Ο χυμός παντζαριού μπορεί να βοηθήσει και όσους έχουν πρόβλημα υψηλής πίεσης. Έρευνα του Queen Marry University of London απέδειξε ότι όσοι έπιναν μόλις ένα ποτήρι 250ml χυμού παντζαριού, μείωναν την πίεσή τους εντός 24 ωρών. Σύμφωνα με τους ερευνητές, η ποσότητα νιτρικού άλατος είναι αυτή που έχει τις ευεργετικές – για την υψηλή πίεση – ιδιότητες. Αυτό οφείλεται στην μετατροπή του νιτρικού άλατος -με το σάλιο- σε νιτρώδες άλας. Επιπλέον τα νιτρικά άλατα που προσφέρει στον οργανισμό ο χυμός από παντζάρια οδηγεί σε μείωση της πρόσληψης οξυγόνου κατά την άσκηση γεγονός που δημιουργεί λιγότερη κούραση. Η μείωση της πρόσληψης οξυγόνου που προσφέρει ο χυμός των παντζαριών δεν μπορεί να επιτευχθεί από κανένα άλλο τρόπο ακόμη και από τη σκληρή προπόνηση.

Το μαγνήσιο είναι απαραίτητο στον οργανισμό μας για την σωστή απορρόφηση του ασβεστίου και την συντήρηση των οστών. Τα παντζάρια έχουν αρκετές ποσότητες μαγνησίου κι έτσι βοηθούν στην καλύτερη αξιοποίηση του ασβεστίου. Επίσης περιέχουν βητακυανίνη, ένα αντιοξειδωτικό το οποίο βοηθάει στην αντιμετώπιση γνωστικών ασθενειών όπως το Αλτσχάιμερ και η γεροντική άνοια. Το συγκεκριμένο αντιοξειδωτικό αποτρέπει την περαιτέρω ζημιά στα εγκεφαλικά κύτταρα. Έρευνες πάνω στο καρκίνο του εντέρου, έχουν δείξει ότι οι αντιοξειδωτικές ιδιότητες των παντζαριών ενισχύουν την ανάπτυξη των κυττάρων CD8, τα οποία εντοπίζουν και καταστρέφουν ανώμαλα κύτταρα. 

Χρήστος Απ. Κρικέλας
Γεωπόνος Msc ΓΠΑ