Η μούχλα ως αντιβιοτικό

Πλουσιότατη και πολύ παλαιά υπήρξε η χρήσης ως φαρμάκων των διαφόρων ειδών «της μούχλας» από τον λαό μας. Την βλέπουμαι όχι μόνο αυτούσια να χρησιμοποιείται επιτιθεμένη επί πληγών, αλλά και εσωτερικώς, ενώ ποικίλες είναι οι μορφές προελεύσεως, υπό τις οποίες και παρείχετο αυτή ως φάρμακο. Από έρευνα μας κατά το δυνατόν ευρεία ανά την χώρα μας, συγκεντρώσαμε ενδιαφέροντα στοιχεία, τα όποια δεν κρίνουμε άσκοπο να δώσουμε με τη μελέτη μας αυτή.

Είδη αντιβιοτικώς δρώντα, χρησιμοποιηθέντα από εμάς ως λαϊκά θεραπευτικά μέσα:
1. Μουχλιασμένο ψωμί.
2. Μουχλιασμένη μπομπότα.
3. Μουχλιασμένο προζύμι ) ή ζύμη του ψωμιού.
4. Μουχλιασμένα κουκιά, φάβα κ.α. όσπρια.
5. Μουχλιασμένο γιαούρτι.
6. Μουχλιασμένα τυρί, τυροπυτιά και γενικώς τυροκομικά προϊόντα.
7. Μουχλιασμένη τυρόπιττα.
8. Μουχλιασμένο λάδι συντηρήσεως τυριών.
9. Μούχλα από τουρσιά.
10. Μούχλα από τομάτα.
11. Μούχλα από οινοβάρελα.
12. Μουχλιασμένα λαχανικά και φρούτα.
13. Μουχλιασμένη κόπρος των ζώων.
14. Είδος ίσκας ευρισκόμενης επί σαπισμένων ξύλων.
15. Λειχήνες αναπτυσσόμενοι επί βράχων και τοίχων.
16. Μούχλα λάκκων ιαματικών πηγών.
17. Λειχήνες αναπτυσσόμενοι επί κορμών και κλάδων δένδρων.
18. Μουχλιασμένα φύλλα δένδρων.
9. Μουχλιασμένος οπός πλατάνου.
20. Χώμα εκ φωλεών αγρίων μελισσών.
21. Ιστός αράχνης.
22. Θεωρούμε αξία επίσης σημειώσεως την παρατηρηθήσα υπό του λαού αναστολή της πήξεως του υπό διαφόρων ζώων παραγομένου γάλακτος, κατόπιν της βρώσεως υπό τούτων διαφόρων λειχήνων.

Τρόπος χρήσεως των ως άνω, αντιβιοτικής δράσεως, λαϊκών φαρμάκων
Τα ανωτέρω είδη μούχλας χρησιμοποιήθηκαν κατά ποικίλους τρόπους για θεραπευτικούς σκοπούς.

Α. Εξωτερικώς
Συνηθέστερος υπήρξε ο διά επιθέσεως ταύτης επί πληγών, δοθιήνων και εν γένει μολυσμένων δερματικών επιφανειών, υπό μορφή καταπλάσματος ή αλοιφής:

1. Προς τον σκοπό αυτό χρησιμοποιήθηκαν τα περισσότερα των ανωτέρω ειδών, διαβρεχόμενα απλώς με νερό προς σχηματισμό μάζας κατάλληλης για επίθεμα.
2. Ορισμένα από αυτά λειοτριβούνταν προς αλοιφώδη μάζα με λάδι ή άνευ αυτού μετά ή άνευ άλλων προσμειγμάτων, η οποία και επετίθετο επί του δοθιήνος, τραύματος ή γενικώς επί του νοσούντος μέρους της επιφανείας του σώματος.

Β. Εσωτερικώς
Τα περισσότερα από τα προαναφερθέντα είδη εχορηγούντο και εσωτερικώς:

1. Τρωγόμενα αυτούσια
2. Χορηγούμενα υπό μορφή καταποτίων.
3. Υπό μορφή γλυκίσματος (μετά μέλιτος, σακχάρου κ.ά.) ή κατεργάσματος υδατικού.

Περιγραφή και ειδικός τρόπος χρήσεως, του καθένα από τα παραπάνω κατά περιοχές της χώρας μας

1. Μουχλιασμένο ψωμί
Είναι η συνηθεστέρα μορφή μούχλας, και η ευρύτερη χρησιμοποιηθείσα σ την Ελληνική ιατρική. Το ψωμί αφηνόταν, νωπό εισέτι, «για να μουχλιάσει». Το μούχλιασμα επιτυγχάνονταν ευχερέστερο, ιδία όταν αυτό τοποθετούταν σε μέρος θερμό, μη καλώς αεριζόμενο και ελαφρός υγρό. Χρησιμοποιήθηκε ως προελέχθη, τόσο εξωτερικώς, όσο και εσωτερικώς.

- Εις Πάτμο της Δωδεκάνησου, επί πυορροουσών πληγών, χρησιμοποιούν αλοιφή, την οποίαν παρασκεύαζαν με συνανατριβή σε γουδί, μουχλιασμένου ψωμιού με λίγο λάδι, με την οποία και άλειφαν τις πληγές.
- Ανάλογος χρήση υπό μορφή αλοιφώδους καταπλάσματος με λάδι, επί φλεγμονών του δέρματος ή επί δοθιήνων, γινόταν και στη Σαλαμίνα. Η συγκεκριμένη αλοιφή δρούσε επί των δοθιήνων και ως μαλακτικό.
- Υπό μορφή αλοιφής αναφέρεται η χρήσης της και εις τα Βραχνέϊκα της Πελοποννήσου.
- Στην Οινούσα της Χίου επετίθετο επίσης η διά μασήσεως μουχλιασμένου ψωμιού λαμβανομένη μαλακή αλοιφώδης μάζα, επί πληγών προερχομένων από πετροζούλημα.
- Στα χωριά του Πηλίου ήδη προ δυο αιώνων χρησιμοποιούν το μουχλιασμένο ψωμί επί μολύνσεων του δέρματος ή πληγών υπό μορφή αλοιφής, όπως την προετοίμαζαν στην Οινούσα.
- Στην Αταλάντη οι γεωργοποιμένες χρησιμοποιούν καταπλάσματα από μουχλιασμένο ψωμί, ιδία σε μολυσμένα κατάγματα μελών ζώων, στην Αρτοτίνα Αωρίδος επετίθετο το μουχλιασμένο ψωμί προς πρόληψη διαπυήσεως ή προς θεραπεία πληγών ήδη διά πυηθεισών, ενώ στην περιοχή γενικώς Δωρίδος, οι αρματωλοί και οι κλέφτες και οι ποιμένες γενικώς, την χρησιμοποιούν αναλόγως, δια φυλάσσοντας το μουχλιασμένο ψωμί μέσα στην ζώνη τους.
- Στην Θράκη και στην περιοχή της Ναυπακτίας επετίθετο επίσης επί του πάσχοντος μέλους αυτούσια η μούχλα του ψωμιού, μετά από ύγρανση, επί δερματοπαθειών και μολυσματικών κηρίων.
- Στην Αγία Άννα Εύβοιας, οι ποιμένες άλειφαν τα πάσχοντα από ψώρα, παρμάρα (νόσος λοιμώδης και μεταδοτική των αιγοπροβάτων, που προσβάλει τις αρθρώσεις, τους μαστούς και τους οφθαλμούς. Η θεραπεία της σήμερα γίνετε με πενικιλίνη και με χημειοθεραπευτικά μέσα) κ.ά. δερματικές παθήσεις μέλη του σώματος των αιγοπροβάτων με αλοιφή, την οποίαν παρασκεύαζαν από μουχλιασμένο ψωμί και γάλα.
- Εις Κύπρο ακόμη αναφέρεται η εξωτερική χρήσης του μουχλιασμένου ψωμιού επί μολύνσεων.
- Στα χωριά της Ηπείρου αναφέρεται η χρησιμοποίησης του μουχλιασμένου ψωμιού τόσο σε επιθέματα εξωτερικώς, όσο και υπό μορφή καταποτίων, ιδία επί λοιμωδών νόσων. Διά τα τελευταία ταύτα υπό τίνος παλαιού ιατρού χρησιμοποιείτο το όνομα «καταπότια ευρωτίνης».
- Στη Καλαμωτή Χίου έτρωγαν το μουχλιασμένο ψωμί «για να δυναμώσουν και να μακρύνουν τα μαλλιά τους». Για τον ίδιον σκοπό, «για να κάνουν καλά μαλλιά και γερό συκώτι» το έτρωγαν επίσης στη Κρήτη.
Στη Γκοριτσά της Σπάρτης, έτρωγαν το μουχλιασμένο ψωμί «για να κάμουν γερά δόντια και μεγάλα μαλλιά», εις Πάτμο δε το χορηγούν εις τα παιδιά λέγοντες «φά’το παιδάκι μου, για να κάνεις χρυσό δοντάκι».
- Εις Λαγκάδα επίσης της Μάνης έτρωγαν το μουχλιασμένο ψωμί «για το δυνάμωμα των μαλλιών».
- Στο χωρίον Μπονχιώτη της Ηλείας χρησιμοποιείτο επίσης διά την θεραπεία ζώων (αλόγων, προβάτων κ.ά.), πασχόντων εκ κρυολογήματος εμπύρετου. Το ψωμί εχορηγείτο προς τούτο εσωτερικώς αυτούσιο ή αναμεμειγμένο μετά πιτύρων.
- Στη Γαστούνη παρείχετο επί διάρροιας.
- Στην Κυπαρισσία ετρώγετο μόνο η φαιού χρώματος μούχλα του ψωμιού, διότι η πράσινη εθεωρείτο ότι προκαλεί διάρροιες.
- Στην Άρτα αναφέρεται ότι χρησιμοποιείτο παλαιότερα υπό καταδίκου σε φυλακή το μουχλιασμένο ψωμί, πλαθόμενο σε καταπότια, κατά της βλεννόρροιας. Αυτός χορηγούσε το φάρμακο στους συγκρατουμένους του ομοιοπαθείς (πάσχοντες από βλεννόρροια), μετά καλών, ως λέγεται, αποτελεσμάτων.
- Στο Κυψελοχώρι ή Μπαλτζϊ Λαρίσης και εις τον Πύργο της Ηλείας κατεργάζονταν το μουχλιασμένο ψωμί με νερό, το οποίο χορηγούσαν εσωτερικώς επί πνευμονίας (πούντας), με καλά αποτελέσματα.

2. Μουχλιασμένη μπομπότα
Στην Φυλακτή Καρδίτσας χρησιμοποιείτο κατά τον παρελθόντα αιώνα η μουχλιασμένη μπομπότα, μετ’ άφεση προς ευρωτίαση. Εθεωρείτο ότι ήτο δραστικότερα εκείνης του άρτου, φυλαγόταν δε μονίμως στα σπίτια προς άμεση χρήση διά τη θεραπεία διαπυημένων πληγών και δοθιήνων.

3. Μουχλιασμένη άψητη ζύμη του άρτου η προζύμι
Των ειδών τούτων ευρεία έγίνετο εν Ελλάδι χρήσης επί πυορροουσών πληγών, δοθιήνων, δερματοπαθειών και γενικώς φλεγμονωδών καταστάσεων.
- Ούτος εις Σαλαμίνα αφηνόταν επί πολλές ημέρας η ζύμη του άρτου σε στενόμακρο πήλινο δοχείο, μέχρις που κατεκαλύπτετο από μούχλα. Χρησιμοποιούν τότε την μουχλιασμένη επιφάνεια αυτούσια υπό μορφή αλοιφής, μετά ή άνευ συνανατριβής με λάδι.
- Ανάλογος χρήσης, διά άπ' ευθείας επιθέσεως της μούχλας του προζυμιού επί πληγών, αναφέρεται και εξ 'Ύδρας.
- Στη Λάρισα επίσης χρησιμοποιείτο το μουχλιασμένο προζύμι επί πληγών, δοθιήνων και «πρηξιμάτων», εξακολουθεί δε η χρήση του και μέχρι σήμερα.
-Αναφέρεται παλαιός ιατρός της περιοχής, ο Οικονόμου, ο οποίος συστηματικώς την χρησιμοποιεί κατά τα ανωτέρω.
- Στη Μύκονο χρησιμοποιείτο η μουχλιασμένη ζύμη του άρτου εσωτερικώς, υπό μορφή καταποτίων, επί βλεννόρροιας, εξωτερικώς δε επί δοθιήνων, δερματικών και πάσης φύσεως μολύνσεων, υπό μορφή αλοιφής.
- Στη Μεσσήνη Μεσσηνίας κατά τον ευνουχισμό των κάπρων, μετά την επέμβαση, επέθεταν μουχλιασμένο προζύμι, από το φυλασσόμενο πάντοτε εις τα σπίτια «για την ανάπιαση του ψωμιού».
-Στην Οινούσα Χίου επετίθετο το μουχλιασμένο προζύμι επί πληγών από πετροζοΰλημα.
- Το τελευταίο χρησιμοποιείτο επίσης εις Κύπρο επί δοθιήνων και δερματικών μολύνσεων.

4. Μουχλιασμένα κουκιά, φάβα κ.α. όσπρια
- Στη περιοχή των χωριών της Αττικής χρησιμοποιείτο πολτός βρασμένων κουκιών, μετά από προηγουμένη ολιγοήμερη άφεση προς μούχλιασμα, τα όποια εν συνεχεία έτρωγαν. Κυρίως τα χορηγούν προς θεραπεία κοιλιακών και εντερικών παθήσεων.
- Στη Κω αφήνονταν επί τινάς ημέρες σε ερμάριο θερμό και υγρό, εντός πινακίου, παρασκευασθέν φαγητό εκ φάβας, μέχρι να σχηματισθεί επί της επιφανείας του η μούχλα και έτσι τρωγόταν. Στη χρήση αυτού οι κάτοικοι αποδίδουν το ότι είναι υγιείς και δεν προσβάλλονται από διαφόρους νόσους.

5. Μουχλιασμένο γιαούρτι
- Στην Αγία Άννα Εύβοιας χρησιμοποιούν σε επαλείψεις δερματικών παθήσεων και πληγών το μουχλιασμένο γιαούρτι.

6. Μουχλιασμένα: τυρί, τυροπυτιά και γενικώς τυροκομικά προϊόντα
- Η χρήσης παλιότερα και σήμερα ακόμη των μουχλιασμένων τμημάτων των διαφόρων τυροκομικών ειδών (κεφαλοτυριού, μυτζήθρας ή ανθότυρου, χαλουμιού, τουλουμίσιου κ.ά.) για την θεραπεία πυορροουσών πληγών, δερματικών μολύνσεων και δοθιήνων, αναφέρεται σε πληροφορίας από πλείονα τμήματα της χώρας.
- Ούτως σε χωριά της Κρήτης χρησιμοποιούσαν και χρησιμοποιούν ακόμη την μουχλιασμένη επιφάνεια «του αθότυρου», μετά λειοτρίβηση υπό μορφή αλοιφής, διά επαλείψεις και επιθέματα. Η μαλθακότης και το πλούσιο εις λίπος, βοηθούν την λήψη αλοιφής, εύχρηστης συστάσεως. Σε αυτό το νησί χρησιμοποιούσαν το μουχλιασμένο τουλούμι, στο οποίο περιείχετο το τουλουμοτύρι, επιθέτοντες αυτό επί της κεφαλής πασχόντων από κασίδα (άχώρ) ή από άλλην μόλυνση αυτής ή επί παθήσεων τού δέρματος, επί δοθιηνώσεων, επί πάσης φύσεως πυορροουσών πληγών και γενικώς επί πασχόντων από ποικίλες λοιμώξεις.
- Στη περιοχή της Σπάρτης αναφέρεται επίσης ανάλογη χρήση του μουχλιασμένου τυριού. Προκειμένου εκεί να αγοράσουν «μυτζήθρες», προτιμούσαν αυτές που είχαν εξωτερική μούχλα, γιατί αυτές διατηρούνταν εσωτερικώς καλώς.
- Στην Γκοριτσά οι ποιμένες άφηναν την τυροπυτιά «να πιάσει μούχλα», οπότε το παρασκευαζόμενο με αυτή τυρί ήταν αρίστης ποιότητος και «δεν έπιανε ποτέ σκουλήκι».
- Στην Μεσσήνη Μεσσηνίας χρησιμοποιείτο επί πληγών, ιδία πυορροουσών, η εκ μυτζηθρών μούχλα, όπως και αυτή του τυρογάλακτος.
- Στην Κύπρο επί μολύνσεων του δέρματος και δοθιήνων επέθετον την μούχλα του «χαλουμιού», Κυπριακού τυριού, με καλά αποτελέσματα.

7. Μουχλιασμένη τυρόπιττα
- Στην Πάτμο παρασκευάζονται κατά το Πάσχα, κατά παλαιότατο έθιμο, ειδικοί πασχαλινές τυρόπιττες, ως εξής:
Με ζύμη ανοίγονται κυπελλοειδή εκ ταύτης δοχεία, τα οποία γεμίζονται με τον «μπατούδο», ο οποίος είναι παχιά κίτρινη μάζα, ήτις προέρχεται, από το κτύπημα φρέσκου ανάλου τυρού ή μυτζήθρας με άφθονα αυγά' «αφού ανέβουν» φουρνίζονται. Αυτές διατηρούνται επί εβδομάδα και πλέον, τρωγόμενοι κατ’ έθιμο με τον καφέ το πρωί. Μετά πολυήμερη παραμονή ή διατήρηση, ιδία εις κακώς αεριζόμενο θερμό και υγρό χώρο, μουχλιάζουν, ότε προς παρακώλυση της εύρωτιάσεως τις φοβερίζουν, δηλ. τις φουρνίζουν από λίγο, με σκοπό την καταστροφή των μικροοργανισμών, οι όποιοι προκαλούν το μούχλιασμα και αναστολή ούτω της εξαπλώσεώς του. Τα μουχλιασμένα κομμάτια δίδουν, ίδια εις τα παιδιά «να τα φάνε για να κάμουν χρυσό δοντάκι».

8. Μουχλιασμένο λάδι συντηρήσεως τυριών
Ανάλογος αναφέρεται εκ Κρήτης χρήσης της μούχλας των λαδιών, στα οποία διατηρούνται τυριά.
Η μούχλα μετά λειοτρίβηση επιτίθεται, υπό μορφή αλοιφώδη, επί των μολυσμένων δερματικών επιφανειών.

9. Μούχλα από τουρσιά
Στις ίδιες περιοχές του Πηλίου συλλεγόταν η μούχλα των τουρσιών, ιδία κατά τούς χρόνους της τουρκοκρατίας, η όποια και χρησιμοποιείτο επιτιθεμένη επί πυορροουσών πληγών.

10. Μούχλα από τομάτα
Σε χωριό της περιοχής Καλαβρύτων φυλασσόταν η μούχλα από τομάτα σε φιάλη και επετίθετο αλειφομένη «όταν αρρώσταινε κανείς από λαιμό». Επίσης την χρησιμοποιούν προς πρόληψη διαπυήσεως των πληγών.

11. Μούχλα από οινοβάρελα
- Αναφέρεται εκ Τριπόλεως ότι χρησιμοποιείτο επί δερματικών παθήσεων και μολύνσεων η μούχλα, η συλλεγόμενη από οίνοβάρελα, τοποθετημένα εις υγρά και θερμά υπόγεια.
- Επίσης αναφέρεται ότι εις τα Χανιά Κρήτης χορηγείτο επιτυχώς κατά της βλεννόρροιας η κάτωθεν των οινοβαρελιών μούχλα, υπό μορφή καταποτίων, με καλάαποτελέσματα.

12. Μουχλιασμένα φρούτα και λαχανικά
- Στη Κρήτη γέρος χωρικός άφηνε τα φρούτα και τα λαχανικά του να μουχλιάζουν, στη συνεχεία δε τα έτρωγε. Σε αυτό απέδιδε ο ίδιος την μακροβιότητα του, καθότι, ως λέγεται, απέθανε 125ετής.
- Επίσης στα Λεχαινά αναφέρεται ότι χρησιμοποιούντο τα σάπια πορτοκάλια, τα μήλα και τα κυδώνια για τον σκοπό αυτό στην Κρήτη δε χρησιμοποιούντο, για να μη κάμνουν σημάδια οι πληγές, επιθέματα από σάπια μήλα.

13. Μουχλιασμένη κοπριά
- Ιδιαιτέρως ενδιαφέρουσα υπήρξε η χρήσης της κόπρου ως λαϊκού φαρμάκου, σε περιπτώσεις μολύνσεων δερματικών και πυορροουσών πληγών. Χρήση της κόπρου γνωρίζομε ιδία εις πολλά μέρη της Πατρίδος μας την αιμοστατική, κατόπιν επιθέσεως νωπής, βοείας τοιαύτης. Πλην ταύτης εις πολλά μέρη, ως και εις την Πάτμο, χρησιμοποιούν την σαπισμένη κόπρο, ιδία μουλαριών, όνων και άλογων, επί πληγών πυορροουσών και γενικώς επί δερματικών παθήσεων.
- Από το Βαλτσένικο Γορτυνίας αναφέρεται παραδειγματικός το έξης περιστατικό:
- Το 1910 ο εκ Κερπινής παράφρων Κώστας Καψής περιεφέρετο πάσχων εκ διαπυηθέντων κρυοπαγημάτων. Τότε η γριά Φροσύνη Κακαβούλια «έχωσε τα χέρια του στο φουσκί» (μουχλιασμένη κοπριά), μετά μερικές δε ημέρες ο Κωστής θεραπεύτει πλήρως.
- Η επί μακρόν παραμείνασα κόπρος των αλόγων χρησιμοποιείται επί πληγών πυορροουσών και εις Καλλιάνι Γορτννίας, εις τις γεωργικές και ορεινές περιοχές της Κύπρου και εις Κάτω Πεδινά Ζαγορίου.

14. Είδος ίσκας, ευρισκόμενης επί σεσηπότων κορμών δένδρων
Στην Εύβοια χρησιμοποιείτο εσωτερικώς υπό μορφή καταποτίων, πλασθέντων με εΐλημα το μέλι, το εσωτερικό του καρπικού σώματος είδους αγαρικού (κοινώς ίσκα), προερχομένου από κορμούς δέντρων, οι οποίοι ευρίσκοντο εις κατάσταση σήψεως. Εχορηγούντο αυτά προς θεραπεία αιμορροΐδων και πάσης φύσεως συριγγίων. Κατά τον διηγηθέντα, η ίασης επήρχετο εντός 4-5 ημερών.

15. Λειχήνες και βρύα αναπτυσσόμενα επί βράχων και τοίχων
-Στην περιοχή Καλαβρύτων χρησιμοποιούντο αναλόγως υπό μορφή καταπλασμάτων ή μετά λειοτρίβηση υπό μορφή αλοιφής λειχήνες και βρύα, αναπτυσσόμενα επάνω εις υγρό βράχο, παρά το χωρίον Βραχνί. Τούτους επέθεταν επί του δέρματος, εις περιπτώσεις μολυσματικών παθήσεων τούτου.
- Εις το χωρίον Καλλιάνι της Γορτυνίας και εις Ικαρία χρησιμοποιούντο τα επί των υγρών τοίχων βρύα εις επιθέματα, ως απολυμαντικά πληγών και αιμοστατικά.
- Εις Γαοτοννη Ηλείας και εις Μονοδένδρι Ζαγορίου χρησιμοποιούν επί πληγών ξύσματα τοίχων βορεινών και υγρών.
- Εις Δρυμάδες Ιωαννίνων χρησιμοποιήθηκαν τα πράσινα βρύα των κεραμιδιών της στέγης διά θεραπεία της λαϊκώς καλούμενης «χελωνάκια» νόσου (το όνομα κατά το παράσχοντα την πληροφορία, εκ του ότι εμφανίζεται υπό μορφή μικρών ογκιδίων, δίκην χελωνών, κάτω από τα αυτιά).

16. Μούχλα λάκκων Ιαματικών πηγών
Αναφέρεται εκ Καϊάφα ότι επί πληγών επετίθετο η μούχλα, που λαμβάνονταν από τους λάκκους των εκεί ιαματικών πηγών.

17. Λειχήνες & βρύα αναπτυσσόμενα επί κορμών η βλαστών δένδρων
α) 'Ως τοιαύτα χρησιμοποιούντο στην Εύβοια τα συλλεγόμενα επί κορμών ή κλάδων δένδρων και δή δρυός, πλατάνων και καστανέων. Η χρήσης των εγίνετο ως ακολούθως:
Η κόνις του λειχήνος εβράζετο (1 κοχλιάριο σούπας) μετά 30 γρμ. ύδατος. Το υπερκείμενο υγρό εδίδετο εις δύο δόσεις (ανά 150 γρμ.) διά του στόματος ημερησίως (μεσημβρία και εσπέρα), ως αντιβηχικό, αποχρεμπτικό και επί φυματιώσεως των πνευμόνων.
β) Εις το χωριό ειδικά Κουρκουλοί Εύβοιας οι ποιμένες κατά το χειμώνα, όταν τα ζώα τους υπέφεραν στα χειμαδιά τους από βήχα θανατηφόρο, τα μετέφεραν κατά την άνοιξη στα βουνά και ευθύς ως έτρωγαν λειχήνας δρυός, διαπίστωναν ότι θεραπεύονταν εντός εβδομάδος.

18. Μουχλιασμένα φύλλα δένδρων
-Εις το χωριό Βίλλια χρησιμοποιούντο τα σαπισμένα πλατανόφυλλα, επί των οποίον είχε αναπτυχθεί μούχλα, εις επιθέματα επί δερματικών μολύνσεων.
- Στην Οινούσα Χίου επέθετον επί πληγών ανθρώπων ή ζώων αλοιφή από φύλλα καπνού, τα οποία, αφού ράντιζαν με νερό, τα άφηναν επί ανάλογες ημέρες προς σήψη, εν συνεχεία δε τα πολτοποιούν μέχρις ότου λάβουν άλοιφώδη σύσταση.

19. Μουχλιασμένος οπός πλατάνων
Στις περιοχές της Εύβοιας μετά χάραξη του βλαστού του πλατάνου εκρέει οπός, τ ο δάκρυ όπως ονομάζεται, το οποίο συλλέγεται και αφήνεται έως ότου μουχλιάσει. Η ούτω λαμβανομένη μούχλα χρησιμοποιείται, επιτιθεμένη σε μολυσμένα τραύματα και γενικώς επί μολύνσεων του δέρματος.

20. Χώμα εκ φωλεών αγρίων μελισσών
Στην περιοχή Γαστούνης Ηλείας χρησιμοποιούν επί πληγών διαπυηθεισών, εκζεμάτων και γενικώς σταφυλοκοκκιάσεων, χώμα εκ φωλεών κυνηγών, ως λέγονται κοινώς. Υπό το όνομα τούτο φέρεται το υμενόπτερο Scelithron spi- rifex F. (Οικογένεια Sphegidae).

21. 'Ιστός αράχνης
- Στη Σαντορίνη και εις Καλλιάνι Γορτυνίας αναφέρεται ότι επετίθετο επί πληγών και ο ιστός της αράχνης.
- Ο εις Καλλιάνι επιτιθέμενος ιστός προήρχετο από αράχνη ευρισκομένη εις οπές και σχισμές τοίχων και κατά προτίμηση σκονισμένος.

22. Επίδρασης επί της πήξεως τον υπ' αυτών παραγομένου γάλακτος, της βρώσεως υπό ζώων διαφόρων λειχήνων
Είχε επίσης παρατηρηθεί από χωρικό, ότι ζώα που έτρωγαν είδος λειχήνων (Usnea barbata), αναπτυσσόμενων επί διαφόρων δένδρων, παρήγαν γάλα, του οποίου η πήξη ήταν αδύνατος.

Επεξήγησης της δράσεως των προαναφερθέντων λαϊκών φαρμάκων, βάσει των νεωτέρων επιστημονικών δεδομένων.

Όπως ελέχθη στην εισαγωγή, εκ διαφόρων εκπροσώπων, κατωτέρων και ανωτέρων, του φυτικού βασιλείου, απομονώθει σήμερον σημαντικός αριθμός αντιβιοτικών, ποικίλης δράσεως. Θέλομε επεξηγήσει ενταύθα τα της δράσεως των κατά τα ανωτέρω χρησιμοποιηθέντων λαϊκών φαρμάκων.

1. Μουχλιασμένα είδη εξ αλεύρου (ψωμί, προζύμι, ζύμη ψωμιού) και γενικότερον αμυλούχα προϊόντα, μπομπότα και όσπρια. Είναι γνωστόν ότι τα άλευρα μετά κακή εναποθήκευση, ίδια εις χώρους υγρούς και μη καλώς αεριζόμενους μουχλιάζουν, οπότε και αποκτούν χαρακτηριστική χροιά και οσμή. Αυτό τούτο συμβαίνει και εις τον άρτο, τη νωπή ζύμη και το προζύμι διά της αφέσεως του υπό αναλόγους συνθήκες. Το μούχλιασμα προκειμένου περί του άρτου είναι μάλλον εκτεταμένο του αλεύρου και κυρίως όταν είναι μεγάλη η σε νερό περιεκτικότης του, εν συνδυασμοί προς εκείνην εις αζωτούχους διαλυτάς ύλες και σάκχαρο. Επί της επιφανείας του άρτου, ίδια της ψίχας, αναπτύσσονται ποικιλόχρωμοι κηλίδες (λευκές, πράσινες, κιτρινέρυθροι ή μελανές), αναλόγως του είδους του επικαθήσαντος μύκητος). Η μόλυνση επισυμβαίνει και σε ολοκλήρους άρτους, ιδία κατά τα πλάγια, όπου υπάρχει διακοπή φλογώματος ή και εις το άνω και κάτω μέρος, μετά διαπέραση του τελευταίου.

Τα προσβάλλοντα τον άρτο είδη είναι:
Τα είδη Penicillium, τα είδη Aspergillus καί Mucor, ο Rhizozopus nigrigans, το Oidium aurantiacum, ο Bacillus prodigiosus κ.α.
Στον άρτο αναπτύσσεται επίσης και ο μεσεντερικός βάκιλος εις ον και οφείλεται το ιξώδες τούτου.
Ανάλογες είναι αι μολύνσεις και οι αναπτυσσόμενοι μικροοργανισμοί στα λοιπά από αλεύρι και γενικώς στα αμυλούχα προϊόντα.

Όπως είναι σήμερα γνωστό, εξ όλων των προαναφερθέντων μικροοργανισμών, απομονώθηκαν πλείονα αντιβιοτικά. Ήδη, ως προελέχθη, από του 1881οTyndal παρατήρησε την καταστροφή καλλιεργημάτων παθογόνων μικροοργανισμών μετά μόλυνσης κατόπιν επιπτώσεως πενικιλλίου. Βραδύτερον εκ των πενικιλλίων, απομονώθηκαν οι διάφορες πενικιλίνες χρησιμοποιούμενες υποδορίως, εσωτερικώς και εξωτερικώς επί πάσης φύσεως μολυσματικών παθήσεων και δη αναλογών προς εκείνες, εις ας χρησιμοποιήθηκαν οι προπάτορες των, τα λαϊκά εκ μούχλας φάρμακα ήτοι επί πνευμονιών, βλεννόρροιας, λοιμώξεων, δερματικών μολύνσεων κ.ά.

Εκ των πενικιλλίων απομονώθηκαν επίσης τα:
Penicillium Roqueforti, χρησιμοποιούμενοι δια την παρασκευή των τυρών ροκφόρ και γοργοτζόλας και Penicillium Camemberti, χρησιμοποιούμενο διά την παρασκευή του ομωνύμου τυρού.
Τέλος εκ του Penicillium patulum απομονώθη αναλόγου προς τας πενικιλλίνας δράσεως αντιβιοτικό, η πατουλίνη. Τα δυο πρώτα αναπτύσσονται επί των προαναφερθέντων τυρών, καταστρέφοντας τους άλλους μικροοργανισμούς, που προκαλούν ανεπιθύμητους για το τυρί ζυμώσεις.
Παραλλήλως εκ των ειδών Aspergillus ελήφθησαν επίσης διάφορα αντιβιοτικά ήτοι: πενικιλλίναι, κλαβακίνη, κανδιδουλίνη, ασπεργιλλικό οξύ, φουμιγκακίνη, φουμιγκατίνη, κιτρινίνη, γεωδίνη, ουστίνη κ.ά.
Τέλος αντιβιοτικές ιδιότητες παρατηρήθηκαν και στον Saccharomyces cerevisiae, την διά το προζύμι χρησιμοποιουμένη «μαγιά της μπύρας».

2. Προϊόντα εκ γάλακτος ή τυριού. Είναι γνωστόν ότι επί των διαφόρων γαλακτοκομικών προϊόντων αναπτύσσονται επίσης πλείονα είδη μυκήτων. Ούτως εις τον τυρί αναπτύσσονται ποικιλόχρωμοι κηλίδες και δη: κυανοί εκ του Bacillus cyanogenes, ερυθραί εκ τού Β. prodigiosus ή του Oidium aurantiacum, πράσινες, μελανές και λευκές, προερχόμενες εκ των ειδών Penicillium, Aspergillus κ.ά.
Σημειώνουμε επίσης την υπέρυθρο χρώση των μαλακών τυρών (φέτας, τουλουμοτυριού, κοπανιστής, ξυνομυτζήθρας), την κοινώς καλούμενη άναμμα τού τυριού, οφειλομένη επίσης σε ανάλογη μόλυνση και τη κιτρίνη του γάλακτος οφειλομένη εις το Bacillus synxanthus, ενώ τα βακτηρίδια της γαλακτικής ζυμώσεως και ο Streptococcus lactis προκαλούν την γαλακτική ζύμωση τούτου.
Ανάλογος εΰρωτίασις παρατηρείται εις το βούτυρο, εμφανιζόμενων ποικιλόχρωμων αποικιών, ως και στα διάφορα με αλεύρι παρασκευάσματα αυτών.
Είναι ήδη γνωστό ότι διάφοροι των ανωτέρω μικροοργανισμών Β. cyanogenes καί Streptococcus lactis προκαλοΰν τήν γένεσιν διαφόρων αντιβιοτικός δρωσών ουσιών (πυοκυανάση, νισίνη), πλην των πενικιλλίων και στρεπτομυκήτων, ών είναι γνωστή η δράση διά της παρασκευής υπ’ αυτής αντιβιοτικός δρώντων σωμάτων, επεξηγούσα πλήρως ορθή την βάση της χρήσεως τούτων ως λαϊκών φαρμάκων.

3. Διά τα είδη μούχλας τουρσιών, τομάτας, λαχανικών, φρούτων, ως και της μουχλιασμένης κόπρου των ζώων, προκαλούμενα συνήθως υπό πλειόνων των ανωτέρω μικροοργανισμών, ή δράσης των υπήρξε ανάλογος, διότι λόγω μολύνσεως τούτων υπό ποικίλων μικροοργανισμών δρουν ταύτα διά των υπ’ αυτών παραγομένων αντιβιοτικών.

4. Ειδικώς διά την κόπρο των άλογων, εις ήν νωπή εύρηται πάντοτε το βακτηρίδιο του τετάνου, η εΰρωτίασις συνετέλει εις τη καταστροφή τούτου και την ανάπτυξη μικροοργανισμών, παραγόντων αντιβιοτικός δρώσας ουσίας.
Αντιθέτως αναφέρονται τετανικαί μολύνσεις εκ χρήσεως νωπής τοιαύτης, διά τον αυτόν σκοπό χρησιμοποιηθείσης.

5. Διά τα είδη ίσκας είναι ήδη γνωστόν ότι αναλόγου βοτανικής φύσεως δρόγαι ενέχουν αντιβιοτικά' ούτος ο Polyporus biformis ενέχει δυο, την διφορμίνην και το διφορμινικόν οξύ, ενώ από το Agaricus nebularis απομονώθει άλλο, η νεβουλαρίνη.

6. Διά τους λειχήνας και τα βρύα είναι επίσης γνωστόν, ότι εκ πλειόνων αυτών (Usnea barbata, Evernia, Buellia, Lecanora, Rocella, Sticta κ.ά.) άπεμονώθησαν αντιβιοτικής δράσεως ουσίες.

Παρατηρήθει ήδη προ δεκαετηρίδων, ότι τινά τούτων τρωγόμενα υπό ζώων παρέχουν γάλα μη πηγμένο, τουθ’ όπερ παρατηρείται ωσαΰτως και εις ζώα εις α εγένετο έγχυσης αντιβιοτικού, παρακωλυομένης ούτω της πήξεως τούτου, ως εκ της καταστροφής των προκαλούντων της πήξης μικροοργανισμών.

7. Διά τον μουχλιασμένο οπό πλατάνου, ενέχοντα ποσότητα μαννίτου, δέον να παραδεχθούμε ότι ίσως αναπτύσσονται ορισμένοι μικροοργανισμοί, παράγοντες αντιβιοτική τινά ουσία.

8. Προκειμένου περί της φωλιάς των κυνηγών (Scetithron spiritex F.) πιθανώς να συμβαίνει κάτι ανάλογο, των μικροοργανισμών αναπτυσσόμενων ως εκ της υπάρξεως πιθανώς εν αυτές υπολείμματος μέλιτος η εντός του δι’ αυτών παραγομένου χώματος. 'Ως γνωστόν, εκ των εντός του εδάφους μικροοργανισμών απομονώθηκαν πλείστα αντιβιοτικά.

Σημειώνουμε παραλλήλως, ότι τα υμενόπτερα ταύτα, φονεύοντα τις αράχνες, μεταφέρουν ταύτας εις τις φωλιάς των, ένθα και τις κατατρώγουν.

9. Για την αράχνη τέλος η δράση δεν φαίνεται να είναι αντιβιοτική, αλλά αιμοστατική, εκτός αν υποθέσουμε, ότι δρα διά των επ’ αυτής επικαθημένων μικροοργανισμών.

Συμπεράσματα.

Από αυτά που εξετέθησαν παραπάνω, βεβαιώνεται για μία φορά ακόμη, η μεγάλη σημασία των λαϊκών φαρμάκων ως βάσεων για την αναζήτηση νέων ιαμάτων, προς προάσπιση και απαλλαγή του ανθρώπου από των μικροβίων και των από αυτών προκαλουμένων νόσων.

Προϊόντα μακράς εμπειρικής παρατηρήσεως τα λαϊκά φάρμακα, όσον άφορα εις την πρακτική εφαρμογή τους, έχουν υποστεί ήδη ποιάν τινα βάσανον της δράσεώς των, ως εκ της χρήσεώς των εν τη λαϊκή ιατρική. Πολλά τούτων είναι ακίνδυνα, άλλα όμως λίαν επικίνδυνα, πολλάκις δραστικότατα δηλητήρια, εξού και η χρήσης αυτών ως λαϊκών φαρμάκων δεν είναι άμοιρος δυσάρεστων συνεπειών.

Οΰχ ήττον όμως ή χρησιμοποίησης τούτων οΰχί προς άμεσο θεραπευτική εφαρμογή, αλλά ως πηγών προς αναζήτηση νέων ιαμάτων υπό της επιστήμης, δύναται να τα καταστήσει πολύτιμα εναντίον των ανθρωπίνων νόσων όπλα, μετά την διαπίστωση της υπό του λαού, εν τη άπειρο αυτού σοφία, ορθής χρήσεως τούτων, και εν συνεχεία της μελέτης τούτων και της απομονώσεως εξ αυτών των δραστικών αυτών συστατικών.

Ας μη λησμονούμε, η μελέτη της ιστορίας από του πρωτογόνου ανθρώπου μέχρι της σήμερον μάς το διδάσκει, ότι εκ των φαρμάκων τούτων ξεπήδησαν όχι μόνον ή φαρμακογνωσία και γενικώς η φαρμακευτική, αλλά και οι άλλες φυσικές επιστήμες, εκ τούτου δε και ή φαρμακογνωσία απεκλήθη μήτηρ πασών των φυσικών επιστημών.

Πηγή: Η προϊστορία των αντιβιοτικών εν Ελλάδι-Η χρήσης των εις την Ελληνικήν λαική θεραπευτικήν/Παν. Γ. Κρητικού-Αθήναι 1959

- See more at: http://www.ftiaxno.gr