Η ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΦΥΤΟΠΑΘΟΓΟΝΩΝ ΕΔΑΦΟΥΣ ΜΕ ΤΗΝ ΗΛΙΟΘΕΡΜΑΝΣΗ - ΗΛΙΟΑΠΟΛΥΜΑΝΣΗ

Γενικά  Συνιστά την καλύτερη εναλλακτική λύση για την αντιμετώπιση των φυτοπαθογόνων εδάφους στα θερμοκηπιακά εδάφη στην χώρα μας χάρη στην ηλιοφάνεια και ειδικότερα στην ένταση του φωτός κατά τους θερινούς μήνες. Η απολύμανση που συντελείται στηρίζεται στην ανύψωση της θερμοκρασίας του εδάφους, και συγκεκριμένα στην ανύψωση της θερμοκρασίας του νερού που έχει προστεθεί, που έχει σαν αποτέλεσμα ένα μεγάλο μέρος των παθογόνων να καταστρέφεται ενώ οι ωφέλιμοι μικροοργανισμοί που στο σύνολο τους είναι θερμοανθεκτκοί να επιζούν. Εδάφη  στα οποία εφαρμόζεται για μερικά χρόνια η ηλιοθερμανση συνεπικουρούμενα από οργανική ουσία τείνουν να γίνουν ανθεκτικά σε παθογόνους μικροοργανισμούς.  Τα παθογόνα του εδάφους Νηματώδεις, βακτήρια, μύκητες, ιούς και ακάρεα συναντάμε κυρίως στο έδαφος και ειδικά στη ριζόσφαιρα. Πολλά από αυτά προκαλούν σημαντικές έως ολικές καταστροφές στις μεγάλες καλλιέργειες και το θερμοκήπιο. Οι νηματώδεις είναι σκωληκόμορφοι οργανισμοί μήκους 0.3 έως 8 χιλιοστά και ανήκουν κυρίως στα γένη Meloidogyne, Pratylenchus, Ditylencus και Aphelenchoides και προσβάλλουν πάνω από 2000 είδη καλλιεργουμένων φυτών. Από τους μύκητες, οι οποίοι είναι ευκαρυωτικοί μικροοργανισμοί, αρκετά είδη που ανήκουν στα γένη Pythium, Phytophthora, Rhizoctonia, Thielaviopsis, Fusarium, Sclerotinia, Sclerotium, Botrytis, Macrophomina και Verticillium καταστρέφουν τόσο τα νεαρά φυτά όσο και τα μεγαλύτερα προσβάλλοντας το ριζικό σύστημα και καταστρέφοντας τα αγγεία. Από τα βακτήρια τα Corynebacterium mithiganense και Pseudomonas solanacearum φαίνεται να είναι αυτά που δημιουργούν τα μεγαλύτερα προβλήματα μέσω του ριζικού συστήματος.  Η αντιμετώπιση  Η αντιμετώπιση των φυτοπαθογόνων στο ριζικό σύστημα γίνεται έως και σήμερα, κατά κανόνα, με την εφαρμογή μυκητοκτόνων και νηματωδοκτώνων στο ριζικό σύστημα των φυτών μέσω της στάγδην άρδευσης. Στην περίπτωση δε των Θερμοκηπιακών καλλιεργειών εφαρμόζεται σε μεγάλη έκταση απολύμανση με βρωμιουχο μεθύλιο το οποίο  1.      κοστίζει πολύ ακριβά2.      προκαλεί βιολογικό κενό3.      καταστρέφει το όζον και 4.      είναι καρκινογόνο  Και όμως υπάρχει καλύτερη λύση  Η αντιμετώπιση των φυτοπαθογόνων στο έδαφος είναι δυνατόν να γίνει πιο αποτελεσματικά, πιο φθηνά και φυσικά με εντελώς υγιεινό τρόπο. Με προσθήκη οργανικής ουσίας στο έδαφος, με εγκατάσταση ωφέλιμων μικροοργανισμών στο ριζικό σύστημα των καλλιεργουμενων φυτών όσο αυτά είναι ακόμα μικρά στο σπορείο και τέλος την εφαρμογή αυτής της καταπληκτικής μεθόδου που καλείται ηλιοθέρμανση ή ηλιοαπολύμανση. Ο συνδυασμός και των τριών παραπάνω τεχνικών συνιστά απαραίτητη προϋπόθεση και συνεπάγεται άριστα αποτελέσματα τόσο στην προστασία όσο και την ανάπτυξη και παραγωγή των φυτών.  ΗΛΙΟΘΕΡΜΑΝΣΗ - ΗΛΙΟΑΠΟΛΥΜΑΝΣΗ (solarization)Η μέθοδος στηρίζεται στην ανύψωση της θερμοκρασίας του εδά­φους με τη χρήση της ηλιακής ακτινοβολίας και έχει σα στόχο να μειώ­σει· τόσο την παθογένεια όσο και τον πληθυσμό των φυτοπαθογονων και να ευνοήσει της ανταγωνιστική δράση της σαπροφυτικής μικροχλωρίδας. Ο εγκλωβισμός της ηλιακής ακτινοβολίας και η ανύψωση της θερ­μοκρασίας πετυχαίνεται με τον πλημυρ ησμό του εδαφους και την τοποθέτηση φύλλου πλαστικού από δια­φανές πολυαιθυλένιο με το μικρότερο δυνατό πάχος.Φυσικά μέχρι του βάθους των 30-35 cmι όπου συναντάμε ποσότητες μολυσμάτων δεν είναι δυνατόν η θερμοκρασία να φθάσει σε τέτοιες τιμές, ώστε να ισοδυναμεί με θερμικό θάνατο των παθογόνων. Όμως η συνολική αύξηση της θερμοκρασίας πάνω από 50°Ο σε βάθος 20-25 cmι τους θερι­νούς μήνες πετυχαίνει τον πιο πάνω στόχο αρκετά ικανοποιητικά.Η προετοιμασία και εφαρμογή θα πρέπει να γίνει το αργότερο ως τα μέσα Ιουλίου και να διαρκέσει τουλάχιστον 2-3 εβδομάδες. Η εφαρμο­γή ολόκληρο τον 7ο και 8ο μήνα στις ελληνικές συνθήκες θα οδηγήσει σίγουρα σε πολύ καλά αποτελέσματα.

  Η αποτελεσματικότητα της μεθόδου εξαρτάται από τη σύσταση του εδάφους την θερμοαγωγιμότητά του και την ηλιοφάνεια της περιοχής. Σύμφωνα με τους παραπάνω ερευνητές εάν εφαρμοσθεί σωστά για 2-3 χρόνια δεν χρειάζεται να επαναληφθεί γιατί η σύσταση της νέας βιοκοινότητας είναι τέτοια, ώστε δεν επιτρέπει την εγκατάσταση φυτοπαθογονουΤα πλεονεκτήματα από την εφαρμογή της μεθόδου είναι σημα­ντικά. Αποφεύγουμε τη χρήση χημικών, τη δημιουργία «βιολογικού κε­νού» και την κόπωση του εδάφους. Είναι πιθανόν να βελτιώνεται η παρα­γωγή ενώ επιδρά θετικά στην αύξηση της σαπροφυτικής μικροχλωρίδας. Όμως η απομάκρυνση μιας μεγάλης μερίδας χημικών καθώς και η μείω­ση του κόστους αντιμετώπισης των παθογόνων συνιστούν τα σημαντικό­τερα πλεονεκτήματα της μεθόδου.Η ηλιακή ακτινοβολία αποτελεί ίσως τον βασικότερο παράγοντα επιτυχίας. Η συνολική ποσότητα της ηλιακής ακτινοβολίας που τελικά θα φθάσει στην επιφάνεια ενός εδάφους καλυμμένου με πλαστικό εξαρτά­ται από την ηλιοφάνεια της περιοχής, τη διάρκεια έκθεσης στον ήλιο, την γωνία πρόσπτωσης του φωτός, το είδος και το πάχος του πλαστικού, την ένταση της ακτινοβολίας, τη διάρκεια της ημέρας, το γεωγραφικό πλά­τος και την καθαρότητα του υλικού κάλυψης.Το υλικό κάλυψης θα πρέπει να είναι εύκαμπτο και ευκολόχρηστο, να έχει μικρό κόστος, να αντέχει στην φωτοχημική παλαίωση, να μην σχηματίζει σταγόνες και να μην προσελκύει σκόνες. Το πάχος του, εφό­σον πρόκειται για χρήση εντός του θερμοκηπίου, θα πρέπει να οσο το δυνατον μικροτερο, και με τετοια πλαστικα καλα αποτελεσματα λαμβανονται με καλυψη τουλαχιστον 2-3 εβδομαδων. Η αριστη διάρκεια κάλυψης είναι 4-6 εβδομάδες και φαίνεται να δίνει ικανοποιητικά αποτε­λέσματα με τους μύκητες, βακτήρια, ακάρεα, ζιζάνια και μειώνει τους πληθυσμούς των νηματωδών. Οι τελευταίοι, σε αβαθή εδάφη, ελέγχο­νται πλήρως ύστερα από 8-10 εβδομάδες (Μπούρμπος και Σκουντριδάκης 1992).   Σύμφωνα με τους Μπούρμπο και Σκουντριδάκη (1992), για να έχει επιτυχία η μέθοδος θα πρέπει να τηρούνται ως προς το έδαφος οι εξής προϋποθέσεις:1. Να είναι καλά οργωμένο και ομοιόμορφα ισοπεδωμένο στην επι­φάνεια του και να εφάπτεται όσο το δυνατόν καλύτερα σε αυτό το υλικό κάλυψης.2.      Να είναι απαλλαγμένο από συνεκτικούς βώλους και μεγάλες πέ­τρες.3.      Να έχουν απομακρυνθεί τα φυτικά υπολείμματα της προηγού­μενης καλλιέργειας.4.      Να είναι καλά ποτισμένο πριν την εφαρμογή της μεθόδο. Περιοδική άρδευση πιθανον να επιδρασει αρνητικα. Οι μηχανισμοί που αναπτύσσονται κατά την εφαρμογή της μεθό­δου είναι λίγο-πολύ άγνωστοι σύμφωνα με αναφορές ελλήνων ερευνητών. Το βέβαιο και αυτονόητο στην όλη υπόθεση είναι η φυσική δράση της θερμότητας και της υγρασίας. Φαίνεται πως η διαρκής υψηλή υγροθερμία επιδρά στην ικανότητα βλάστησης των παθογόνων και ζιζανίων μειώνοντας την ενώ η παρουσία υγρασίας τα εξαναγκάσει να αφήσουν τη φάση διατήρησης ή διαχείμανσης, να αναπτυχθούν βλαστικά και να οδηγηθούν έτσι σε ανταγωνισμό και καταστροφή τους.Από την άλλη, η ανταγωνιστική μικροχλωρίδα αποτελείται στο σύ­νολο της από υγροθερμόφιλους μικροοργανισμούς με αποτέλεσμα να αυξάνει την πυκνότητα και ενεργότητα των πληθυσμών της, να καταλαμ­βάνει το διαθέσιμο έδαφος και να αποικίζει τη ριζόσφαιρα στα καλλιερ­γούμενα είδη. Τα ηλιοθερμαινόμενα εδάφη φαίνεται να αποκτούν μία αν­θεκτικότητα όμοια με αυτήν στα «ανθεκτικά εδάφη» που αναφέρουν ο Μπούρμπος και Σκουντριδάκης (1987) στο βιβλίο τους «Εχθροί και Ασθέ­νειες της Τομάτας».Σύμφωνα με την Έλενα (1995), θα πρέπει να προηγηθεί καλή κα­τεργασία (όργωμα και φρεζάρισμα) του εδάφους και να ποτισθεί με με­γάλες ποσότητες νερού πριν την κάλυψη εφόσον η σημασία της υγρα­σίας είναι καθοριστική. Κορεσμένα με υγρασία εδάφη δίνουν τα καλύτε­ρα αποτελέσματα γιατί τα παθογόνα είναι πιο ευπαθή στην επίδραση της υγρής θερμότητας. Έτσι εάν το πότισμα γίνει με επαρκείς ποσότητες πριν την κάλυψη με το πλαστικό και το τελευταίο στερεωθεί καλά ώστε να μην διαφεύγει υγρασία, τότε δεν απαιτείται άλλο πότισμα κατά την διάρκεια της κάλυψης. Εξάλλου συμπληρωματικό πότισμα απαιτεί ειδική εγκατάσταση και μειώνει την θερμοκρασία του εδάφους. Ωστόσο εάν οπωσδήποτε πρέπει να προστεθεί νερό αυτό μπορεί να γίνει τις νυχτερι­νές ώρες.Στην καταπολέμηση των νηματωδών η μείωση του πληθυσμού μπο­ρεί να φθάσει και στο 100%. Πολλοί από αυτούς είναι παθογόνα και ανή­κουν στα γένη Meloidogyne, Heterodera, Globotera, Ditylenchus, Paratyrichodorus, Criconemella, Xiphinema, Helicotylenchus και Pratylenchus. Όμως δοκιμές με τον Μ. incognita έδειξαν ότι δεν κατα­πολεμείται και ακόμα για μερικά είδη εφόσον ελάχιστος αριθμός ατόμων επιβιώσει δημιουργεί προβλήματα στην καλλιέργεια (’Ελενα 1995).Η μεγάλη διάρκεια της αποτελεσματικότητας της μεθόδου έχει διαπιστωθεί σε διάφορες χώρες, σε διαφορετικές ασθένειες και διαφο­ρετικές καλλιέργειες. Η καταπολέμηση των παθογόνων και η αύξηση της παραγωγής δεν αφορούν μόνο τον πρώτο χρόνο αλλά το δεύτερο και τον τρίτο.
ΔΟΚΙΜΕΣ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΜΕΘΟΔΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Η μέθοδος έχει δοκιμασθεί για την αντιμετώπιση κυρίως των αδρομυκώσεων σε λαχανικά, δρεπτά, βαμβάκι και ελιά στην Κρήτη, Πρέβεζα, Ανατολική Πελοπόννησο και Κύπρο ενώ έχει επίσης αποδειχθεί η καταπολέμηση πολλών ζιζανίων. Η Αντωνίου και συν. (1994), σε τριετή πειράματα αξιολόγησης της ηλιοαπολύμανσης του εδάφους σε θερμοκήπια τομάτας στην Πρέβεζα με διαφανή φύλλα πολυαιθυλενίου και διάρκεια κάλυψης 1-2 μήνες απέ­δειξαν, ότι η μέθοδος αυτή περιορίζει σημαντικά την έκταση και ένταση των συμπτωμάτων που προκαλείται από το βακτήριο Clavibacter michiganensis subsp. michiganensis στην τομάτα καθόλη τη διάρκεια της καλλιεργητικής περιόδου. Αντίθετα, απολύμανση με βρωμιούχο με­θύλιο σε συνήθεις δόσεις (70 α/πι2) απεδείχθη ανεπαρκής στο να αντιμε­τωπίσει την ασθένεια.  Οι Βασιλακάκης και Βεζιρτζόγλου (1994), κατά την εφαρμογή της μεθόδου σε καπνοσπορεία, αναφέρουν ότι η εφαρμογή της μεθόδου τον 7ο ή 8ο μήνα με πλαστικό πάχους 0,02 mm ή 0,08 mm ήλεγξε την τήξη, μείωσε σημαντικά τον αριθμό των ζιζανίων και ευνόησε την ανάπτυξη των φυταρίων.Οι Αντωνίου και Τζάμος (1994), έδειξαν ότι η μέθοδος ελέγχει απο­τελεσματικά τον Pyrenochaeta lycopersici. Οι θερμοκρασίες που ανα­πτύσσονται κατά την κάλυψη (53, 43, 36°0 σε 5,15 και 25 cm αντίστοιχα) οδηγούν σε καθολική νέκρωση των σκληρωτίων δύο εβδομάδες μετά την εφαρμογή της μεθόδου. Εργαστηριακές δοκιμές έδειξαν ότι τα σκληρώτια στους 50, 47, 45°C θανατώνονται αντίστοιχα σε 28′, 2 hr και 9 hr. Η μέθοδος υπερτερεί έναντι του βρωμιούχου μεθυλίου (68 gr/m2) ως προς την μακροχρόνια δράση της αποτελεσματικότητας (περισσότερες από μια καλλιεργητικές περιόδους) και ως προς το ύψος της παραγωγής.  H ηλιοθέρμανση έχει εφαρμοστεί με επιτυχία για την αντιμετώπιση των παθογόνων τομάτας από
• Τους μύκητες:
Πηγή: Μπούρμπος και Σκουντριδάκης 1987.  Πολλοί ερευνητές αναφέρουν περιπτώσεις, όπου η ηλιοθέρμανση δεν έδωσε καλά αποτελέσματα για τους μύκητες Macrophomina phaseolina, Plasmodiophora brassicae και για τους νηματώδεις Meloidogyne incognita και Pratylenchus neoamblycephalus. Δεν ελέγχθηκαν επίσης τα ζιζάνια Malva niceaensis, Convolnvulus arvensis, Conyza canadensis, Eragrostis spp., Cyperus rotundus (πορφυρή κύπερη), C. esculentus (κίτρινη κύπερη) και Melilotus albus.  Επίδραση της ηλιοαπολύμανσης σε παθογόνα και εχθρούς των φυτών
A. Παθογόνα και εχθροί που ελέγχονται:
P. penetrans
Πηγή: Καλομοίρα - Ελένα 1995. Ημέρες ηλιοαπολύμανσης που απαιτού­νται για το θάνατο του 90-100% των μικροσκληρωτίων του μύκητα Verticillium dahliae, σε διάφορα βάθη.*
Βάθος (σε εκ.) Διάρκειαηλιοαπολύμανσης(σε ημέρες)
                                   Πηγή: Καλομοίρα - Έλενα 1995.  Αναφορές από την διεθνή βιβλιογραφία  Από μόνη της η ηλιοθερμανση ή σε συνδυασμό με χλωρή λίπανση τείνει να μειώσει το δυναμικό των παθογόνων μικροοργανισμών Verticillium dahliae, Phytophthora cinnamoni, Pratylenchus penetrans, Agrobacterium rhizogenes (Pinkerton  et al 2000) όπως και το δείκτη ασθένειας των φυτών από παθογόνα του ριζικού συστήματος.  Εδάφη στα οποία εφαρμόστηκε ηλιοθέρμανση και στα οποία η θερμοκρασία έφθασε στους 47 οC στα 10 εκ βάθος και στους 41ο στα 25 εκ, είχε σαν αποτέλεσμα την εξαιρετική μείωση των πληθυσμών των Phytophthora nicotianae and capsici στα 10 εκ αλλά καμία επίδραση στα 25 εκ (Coelho et al 1999).   Επίδραση στους Ωφέλιμους  Ύστερα από 45 ημέρες ηλιοθέρμανσης και με μέγιστη θερμοκρασία τους 53ο στο 1 εκ βάθος η συχνότητα εμφάνισης των Acrophialophora fusispora, Aspergillus spp., Spicaria sp., and Trichoderma viride αυξήθηκε (Singh et al 1990).  Σαν επίλογος  Η ηλιοθέρμανση είναι μια τεχνική η οποία ενδείκνυται κυρίως για θερμοκήπια αλλά και μικρές εκτάσεις στις ανοικτές καλλιέργειες. Είναι πιο οικονομική και κυρίως εντελώς ακίνδυνη κατά την εφαρμογή της σε σχέση με το βρωμιουχο μεθύλιο και τα φυτοφάρμακα. Επίσης είναι πιο αποτελεσματική στον έλεγχο των φυτοπαθογόνων από τα φυτοφάρμακα, και ειδικά μακροπρόθεσμα τα οφέλη είναι εξαιρετικά καθώς μετά από 2-3 χρόνια διαδοχικών εφαρμογών η σύνθεση της μικροβιακής κοινότητας που εγκαθίσταται είναι τέτοια που δεν επιτρέπει την εγκατάσταση φυτοπαθογόνων. Τα εδάφη μετασχηματίζονται σε αυτό που λέμε ανθεκτικά εδάφη.
Πηγή>http://better-greece.blogspot.gr/