Εκτροφή κατσίκας

Γράφει ο Γιάννης Γερόπουλος.

"Η αφορμή γιά να ασχοληθώ με τις κατσίκες ήρθε πριν από χρόνια, όταν ήρθε ο γιος μας. Σκεφτηκαμε τότε τι γάλα θα έπρεπε να πίνει,. Και καταλήξαμε στο κα­τσικίσιο. Οι λόγοι είχαν να κάνουν με την αμφιλεγόμενη ποιότητα του γάλατος του εμπορίου και από την άλλη μεριά με την καλή ποιότητα ειδικά του γάλατος της κατσίκας.
Για το πρώτο, τα πράγ­ματα είναι λίγο-πολύ γνω­στά. Επειδή ο Homo sapiens είναι το μόνο είδος επάνω σε αυτόν τον πλανή­τη που παίζει με τις λέξεις... υπάρχουν υποψίες ότι δεν πρόκειται ακριβώς για "γά­λα" αλλά για ένα άσπρο υ­γρό που προέρχεται από το γάλα. Βεβαίως οι εμπο­ρικοί κύκλοι που επεξερ­γάζονται το γάλα έχουν να αντιμετωπίσουν αντικει­μενικά προβλήματα σχετι­κά με τη διατήρηση του, αυτά όμως τα προβλήματα δημιουργούνται κατά κα­νόνα από τη μεγάλη απόσταση μεταξύ παραγωγής και κατανάλωσης. Αν υπήρχε αμεσότερη σχέση του παραγωγού με τον καταναλωτή, ο περιορισμός του χρόνου από το άρμεγμα μέχρι το τραπέζι του νοικοκυριού θα σήμαινε και λιγότερα προβλήματα με την υγιεινή και την ασφά­λεια. Αυτό βεβαίως θα έπρεπε να συνδυά­ζεται με την ύπαρξη μικρών και εύκολα ελεγχόμενων μονάδων, κυρίως σε οικο­γενειακή ή συλλογική κλίμακα. Απέχου­με όμως από μια τέτοια κατάσταση και η ανάγκη για τη συντήρηση του γάλατος για 3-4 μέρες, σε συνδυασμό με τους εμπορι­κούς τρόπους κατεργασίας (αφαίρεση κρέμας κλπ.) έχει σαν αποτέλεσμα ένα προϊόν που απέχει από το "φυσικό προϊόν". Το πράγμα γίνεται πιο περίπλοκο, αν σκεφτεί κανείς τη διατροφή και τις συν­θήκες της μαζικής εκτροφής των ζώων στις μεγάλες μονάδες. Το σίγουρο είναι ότι σε καμιά περίπτωση το γάλα που θα παίρνουμε από τα δικά μας ζώα δεν θα μπορεί να συγκριθεί με το γάλα του εμπο­ρίου.

Για το δεύτερο, το πράγμα σήκωνε συζήτηση. Προσπάθησα να βρω πληρο­φορίες σε κάθε κατεύθυνση, από βιβλία σχετικά με τη διατροφή διάφορων πληθυσμών ή ομάδων, μέχρι την παραδοσια­κή διατροφή ανθρώπων της υπαίθρου που έχουν καλή υγεία. Αυτό είχε να κάνει με το είδος του ζώου, αν θα είναι δηλαδή πρόβατο, κατσίκα ή αγελάδα. Το πρόβα­το έχει γάλα με πολλά λιπαρά και κάποιοι ισχυρίζονται ότι αυτός ο λόγος, μαζί με το μαλλί του, ήταν ο λόγος της επιβίωσης κάποιων ανθρώπινων νεολιθικών ομάδων στους κρύους χειμώνες. Η αγελάδα έχει. γάλα με παρόμοια χημική σύσταση με το ανθρώπινο, αλλά η χημική σύσταση (ανάλυση εργαστηρίου), δηλ. η δομική συγγένεια δεν σημαίνει απαραίτητα και λειτουργική συγγένεια, καθώς προέκυψε και. μια άλλη πληροφορία, ότι το μέγεθος του ζώου έχει σημασία (με την έννοια ότι πρέπει να πλησιάζει το μέγεθος του αν­θρώπινου σώματος για να είναι οι πρωτεϊνες του συγγενείς με τις δικές μας).

Αρκετοί γιατροί θεοωρούν το αγελαδινό γάλα σημαντικά υπεύθυνο για παιδικές (τουλάχιστο) τροφικές αλλεργίες. Η κα­τσίκα είναι ένα ζώο μικρό και εύκολο στην φροντίδα και την εκτροφή. Από το βάθος της γνωστής ιστορίας οι Έλληνες είχαν κατσίκες, με το γάλα τους βασικό στη διατροφή τους. Κι αν κρίνουμε από τον πολιτισμό που ανέπτυξαν, με τη μεσο­γειακή διατροφή τους δεν τα πήγαν κι άσχημα! Το Αιγαίο Πέλαγος, η κοιτίδα αυτού του πολιτισμού, πήρε το όνομά του από την κατσίκα. Βέβαια αυτό είχε βαρύ τίμημα, επειδή το γίδι στη μαζική κτηνο­τροφία αποδεκατίζει τα δάση κι αυτό εξηγεί τη μεγάλη αποδάσωση στους κλασ­σικούς χρόνους. Σίγουρα πάντως η περιο­ρισμένη οικόσιτη κτηνοτροφία δεν κά­νει τέτοια ζημιά. Εκεί ήρθε η ώρα να θυμηθώ κάτι που παρα­τήρησα στα ταξίδια μου στην ελληνική ύπαιθρο. Στην επαφή μου με τους κτηνοτρόφους των βου­νών που έχουν διάφο­ρα ζώα (πρόβατα, γί­δια, αγελάδες), παρα­τήρησα ότι οι. οικογέ­νειες κρατούν για τα γα­λακτοκομικά τους το γίδινο γάλα, όχι το πρό­βειο ή το αγελαδινό. Κάποιοι ανατολικοί λαοί τρώνε μόνο το γά­λα της κατσίκας (οι Ιν­δοί π.χ. έχουν την αγελάδα ιερό ζώο αλλά δεν έπιναν το γάλα της, ενώ από τα ζωικά προϊόντα έτρωγαν το πρό­βειο γιαούρτι και το γίδινο γάλα). Η κατσίκα επίσης είναι .από τη φύση της επιλεκτική στη διατροφή της, πράγμα που οδηγεί αναπόφευκτα σε μια σκέψη ότι και το γάλα της θα είναι "ανώτερο".

'Επειτα από όλα αυτά... καταλήξαμε στην κατσίκα.

Εκτροφή

Οι κατσίκες είναι ζώα ανθεκτικά και έξυπνα. Ζουν 8-12 χρόνια. Συνήθως ζευγαρώνουν το φθινόπωρο. Η θηλυκιά έχει ωορηξία κάθε 18-21 μέρες, με γόνιμη περίοδο από μερικές ώρες μέχρι 2-3 μερες. Η κύηση κρατά 5 μήνες. Συνήθως γεννούν 2 μικρά, αλλά τα μονά ή τριπλά δεν είναι σπάνια. Η κατσίκα έχει γαλα­κτική περίοδο κανονικά 10 μήνες μετά τη γέννα, υπάρχουν όμως και περιπτώσεις καλοαναθρεμμένων ζώων που έχουν σχε­δόν συνεχή παραγωγή όλο το χρόνο. Ο αρσενικός (τράγος) έχει μια δυνατή μυ­ρωδιά όταν ζευγαρώνει και με κατάλλη­λο χειρισμό μπορεί να μην είναι επικίνδυνα επιθετικός (για τις θηλυκές). Σε μικρό κοπάδι μπορεί να μην υπάρχει τράγος, αν μπορεί να βρεθεί στη γειτονιά. Είναι σημαντικό να μπορεί να βρεθεί γρήγορα, επειδή ο γόνιμος χρόνος της θηλυκιάς είναι σύντομος.
Τα μικρά είναι προτιμότερο να γίνο­νται 8-10 μηνών πριν ζευγαρώσουν. Το σωματικό βάρος είναι σημαντικότερος παράγοντας από την ηλικία και θα καθο­ρίσει την υγεία και την απόδοση του ζώου. Αυτός είναι ένας από τους λόγους  που είναι προτιμότερο τα ζώα να χωρίζονται σε δυο τουλάχιστον χώρους (ανά­λογα και με άλλους παράγοντες). Αν περάσει σημαντικά η ηλικία των 10 μηνών χωρίς το ζώο να ζευγαρώσει, ίσως δεν θα είναι ιδιαίτερα παραγωγικό στη διάρ­κεια της ζωής του.

Οι κατσίκες χωρίς κέρατα είναι πρα­κτικά προτιμότερες. Πολλοί συνιστούν την αποκεράτωση, μια διαδικασία που γίνεται σε πολύ μικρή ηλικία στα μικρά που σχεδιάζουμε να κρατήσουμε και έ­χουν κέρατα. Η διαδικασία δεν φαίνεται να είναι ιδιαίτερα επώδυνη ή επικίνδυνη για το ζώο, αλλά μερικοί δεν την αποδέ­χονται.
Φροντίζουμε να κρατούμε καλά ζώα και να απομακρύνουμε τα ανεπιθύμητα. Γενικά ένα καλό ζώο έχει ευρωστία και καλή υγεία, είναι παραγωγικό (σε ποσό­τητα και ποιότητα), έχει αποδεκτό χαρα­κτήρα (όχι σημαντική επιθετικότητα α­πέναντι στα άλλα) και εύκολο μαστό για το άρμεγμα.

Διατροφή

Ο χρυσός κανόνας είναι: καλή τροφή και καλός τρόπος ζωής σημαίνει υγιή ζώα και καλή παραγωγή, ποσοτικά και ποιο­τικά. Στο δικό μας κλίμα υπάρχουν φυσι­κές τροφές για τις οικόσιτες κατσίκες όλο το χρόνο. Χορτάρι, τριφύλλι (μηδι­κή), βίκος, κλαδέματα από κτήματα και κήπους, περισσεύματα κουζίνας κλπ. Σημαντική είναι η ισορροπία ξηρής και χλωρής τροφής. Η ξηρή τροφή (σανός, τριφύλλι, βίκος) δί­νει ενέργεια και η χλωρή (πράσινη ύλη) βιταμίνες και ζωτικά στοιχεία και ενι­σχύει την γαλακτοπαραγωγή. Η δύσκολη περίοδος είναι το ξηροθερμικό καλοκαί­ρι όταν το πράσινο είναι δυσεύρετο, αλλά με κάποιον προγραμματισμό (πράσινο από δέντρα, ή από ποτιστικά κτήματα) το πρόβλημα αντιμετωπίζεται. Τη διατροφή συμπληρώνουν άλλα διαθέσιμα φυτι­κά υλικά που μπορούν να αξιοποιηθούν, όπως πίτουρο, βήττα, σπόροι (κριθάρι, καλαμπόκι), φλούδες αμυγδάλων, κλπ. Υπάρχουν βέβαια στο εμπόριο εξειδι κευμένες τροφές, αλλά η δική μας λογική είναι η φυσική διατροφή, η εκμετάλλευ­ση των πρώτων υλών που υπάρχουν δια­θέσιμες στο κτήμα και η ανεξαρτησία από τους μηχανισμούς του εμπορίου.


Σημαντική είναι η παροχή φρέσκου και καθαρού νερού. Οι κατσίκες, σε αντί­θεση με τα πρόβατα, δεν ανέχονται βρώμικη τροφή ή νερό. Σημαντικά επίσης είναι για τις παραγωγικές κατσίκες τα άλατα. Εκτός από το αλάτι, υπάρχουν στο εμπόριο "τούβλα" αλάτων που μπορούμε να έχουμε κρεμασμένα για να γλείφουν τα ζώα.
 Οι κατσίκες ζουν σε όλα τα κλίματα. Μέχρι τη θερμοκρασία των -5 βαθμών τις πιο κρύες μέρες του χειμώνα θα ζήσουν χωρίς ιδιαίτερο πρόβλημα. Δεν χρειάζο­νται ειδικές εγκαταστάσεις, μόνο χώρο καθαρό, χωρίς υγρασία, με καλό αερι­σμό. Το αδιαπέραστο δάπεδο (π.χ. τσιμέ­ντο) πρέπει να αποφεύγεται. Πρέπει να υπάρχει ένας χώρος προστατευμένος και ένας χώρος περιφραγμένος όπου θα κι­νούνται ελεύθερα. Παρά τον ανταγωνι σμό για την τροφή, έχουν ομαδικό ένστι­κτο και προτιμούν να έχουν την παρέα μιας τουλάχιστον άλλης.

Ο αρσενικός (τράγος) είναι καλύτερα να μένει σε ξεχωριστό διπλανό χώρο, υπάρχουν όμως και αρσενικά χωρίς ι­διαίτερη επιθετικότητα που μπορούν να ζουν στον ίδιο χώρο αν αυτός είναι αρκε­τά μεγάλος.

Υγεία

Οι περισσότεροι κτηνίατροι θα επί- μείνουν ότι κάποια φάρμακα πρέπει να δίνονται σε τακτά διαστήματα (όπως π.χ. μια αποπαρασίτωση μια φορά το εξάμη­νο). Κατά τη γνώμη μου, το σημαντικότε­ρο ζήτημα δεν είναι στην "εξασφάλιση" της υγείας του ζώου ή της δικής μας υγείας, ούτε στην ασφάλεια των σκευασμάτων γιατί δεν έχουν παρενέργειες, παρόλο που και αυτά είναι ζητήματα που κάποτε ίσως να έχουν τη σημασία τους. Το ζήτημα είναι ότι, από τη στιγμή που εμείς ενι­σχύουμε τεχνητά το ανοσοποιητικό σύ­στημα του ζώου, αυτό εξασθενεί. Πά­ντα φροντίζω να έχω υγιή και δυνατά ζώα και να απομακρύνω από το κοπάδι μου τα ζώα με μειωμένη ζωοτικότητα και προβληματική υγεία. Έτσι δεν έχω προ­βλήματα, ώστε να καταφύγω στην φαρμα­κευτική υποστήριξη ή σε άλλα τεχνητά μέσα. Το γάλα

Σ’ όλον τον κόσμο το γάλα της κατσί­κας καταναλώνεται περισσότερο από των άλλων ζώων. Πάντα για το γάλα η υγιεινή, η καθαριότητα, η χαμηλή θερμοκρασία και ο σύντομος χρόνος είναι κρίσιμοι παράγοντες.

Τα τρία λιπιδικά οξέα που δίνουν στα προϊόντα της κατσίκας τη διακριτική τους γεύση είναι το καπρικό, το καπρυλικό και το καπροϊκό οξύ. Το κατσικίσιο γάλα έχει πρωτεΐνη και λίπος πιο εύπεπτα από το γάλα της αγελάδας. Αυτό είναι σημα­ντικό για τα μωρά (άνθρωπο και ζώα), τα παιδιά, τους έφηβους και γενικά τα ευαίσ­θητα άτομα. Έχει μεγάλη περιεκτικότη­τα σε γλυκερινικούς αιθέρες σε σχέση με της αγελάδας, πράγμα πολύ σημαντικό για το νεογέννητο, δηλ. για την πρώτη ηλικία. Έχει καλύτερες ρυθμιστικές ι­διότητες, πράγμα καλό για τα έλκη και τραύματα. Θεωρείται πλήρες υποκατά­στατο για τις αλλεργίες στο αγελαδινό γάλα.

Η φυσική του ομογενοποίηση είναι προτιμότερη, όσον αφορά στην ανθρώ­πινη υγεία, από τη μηχανική ομογενο­ποίηση του αγελαδινού. Όταν τα λιποσώματα διασπώνται μηχανικά, ένα ένζυμο, η ξανθίνη, ελευθερώνεται και διαπερνά το εντερικό τοίχωμα. Όταν φτάσει στο ρεύ­μα του αίματος, δημιουργεί "ουλές" στην καρδιά και στις αρτηρίες, πράγμα που προκαλεί το σώμα να ελευθερώσει χολη­στερόλη στο αίμα ώστε να αφήσει ένα προστατευτικό στρώμα λιπιδίων στις προσβεβλημένες περιοχές. Αυτό οδηγεί σε αρτηριοσκλήρωση.

Ένα άλλο σημαντικό πλεονέκτημα του κατσικίσιου γάλατος είναι η σταθερή σύ­σταση στη διάρκεια όλης της γαλακτικής περιόδου, πράγμα που επιτρέπει σταθε­ρό χειρισμό και χρήση των προϊόντων που προέρχονται από αυτό. Η επεξεργα­σία του γάλατος είναι μεγάλο κεφάλαιο και δεν μπορεί να συζητηθεί εδώ. Το γάλα καταναλώνεται φρέσκο (για ασφά­λεια βράζεται), γίνεται τυρί, βούτυρο, γιαούρτι, χρησιμοποιείται σε φαγητά και γλυκά. Το κατσικίσιο βούτυρο είναι από τις καταπληκτικότερες τροφές για τα παι­διά και τους αναπτυσσόμενους και αδύ­ναμους οργανισμούς. Πολλά φημισμένα τυριά σε όλον τον κόσμο γίνονται ειδικά από το γάλα της κατσίκας και έχουν εξαι­ρετική γεύση και φανατικούς φίλους. Το κατσικίσιο γιαούρτι δύσκολα ωριμάζει και γίνεται μαλακό, είναι όμως ιδιαίτερα εύπεπτο και νόστιμο. Σαπούνι και άλλα προϊόντα για το σώμα με κατσικίσιο γάλα έχουν εξαιρετική υφή και είναι φιλικά προς το δέρμα.

Σύγκριση κατσικίσιου, αγελαδινού και ανθρώπινου γάλατος (στη χημική σύσταση).

                                                                    Κατσίκα                       Αγελάδα                    Άνθρωπος

Πρωτεΐνη %                                               3.0                                 3.0                                  1.1

Λίπος %                                                        3.8                                  3.6                                 4.0

Θερμίδες/100 ml                                       70                                   69                                  68

Βιταμίνη Α (i.u/gram fat)                      39                                    21                                  32

Βιταμίνη Β (mg/1ΟΟ ml)                       68                                   45                                   17

Ριβοφλαβίνη (mg/100 ml)                210                                  159                                 26

Βιταμίνη C
(mg ασκορβικού οξέος/100 ml)        2                                       2                                     3

Βιταμίνη D (i.u./gram fat)                   0.7                                   0.7                                 0.3

Ασβέστιο                                                  0.19                                  0.18                               0.04

Σίδηρος                                                      0.07                                0.06                               0.2

Φώσφορος                                               0.27                                 0.23                               0.06

Χοληστερόλη (mg/100 ml)           12                                     15                                     20

Σημ. Στοιχεία για το γάλα πήραμε από την American Diary Goat Association (www.adga.com).

Επίλογος

Είναι χρήσιμο, πρακτικό και εύκολο να έχει κανείς μερικές κατσίκες στο κτή­μα του. Είναι πάρα πολλά που έχει κανείς να μάθει στην πράξη, τόσο από την επαφή με ανθρώπους της φύσης που παραδοσια­κά ασχολούνται με την εκτροφή ζώων, όσο και ψάχνοντας για πληροφορίες από βιβλία και άλλες πηγές όταν χρειαστεί.

Η κατσίκα είναι ζώο πολύ κατάλληλο γι’ αυτόν που νοιάζεται για την ποιότητα της τροφής του και τη διατροφική του ανεξαρτησία. Ζώο μικρό, εύκολο, βολι­κό, είναι ένα θαυμάσιο συμπλήρωμα για το κτήμα, γιατί με λίγο κόπο και με την αξιοποίηση φυτικής ύλης που σε μια χώ­ρα σαν τη δική μας υπάρχει γενικά άφθο­νη, θα συμβάλει στον εμπλουτισμό της διατροφής με προϊόντα της καλύτερης ποιότητας. Σημαντική είναι και η ποσό­τητα κοπριάς, την οποία κομποστοποιούμε μαζί με άλλα υλικά, πράγμα που συμ­βάλλει στη γονιμότητα και στην ανακύ­κλωση της ύλης μέσα στο κτήμα, πάντα στη λογική μιας "ολοκληρωμένης διαχεί­ρισης" του αγροτικού χώρου.

Επίσης, και θέλω αυτό να το σημειώ­σω είναι μια δραστηριότητα που μπορεί να γίνει συλλογικά, μέσα στα πλαίσια της γειτονιάς και που θα μάς κάνει περισσό­τερο υγιείς, περισσότερο ανεξάρτητους και περισσότερο κοινωνικούς.


Πηγή>http://www.topikopoiisi.com/