Οδηγός εγκατάστασης-λίπανσης-φυτοπροστασίας λαχανόκηπου.

Περιληπτικές σημειώσεις και στοιχεία από την ομιλία του Γ. ΒΛΟΝΤΑΚΗ στις 27-5-2015 στις Γούρνες
(Γενικές οδηγίες για την εγκατάσταση-λίπανση-φυτοπροστασία, οδηγίες για διάφορα χρήσιμα παρασκευάσματα).

Α. Εγκατάσταση του λαχανόκηπου

Η βάση για μια πετυχημένη καλλιέργεια είναι η προστασία της φυσικής ισορροπίας στον κήπο και την ευρύτερη περιοχή και η σωστή εγκατάσταση της καλλιέργειας, σε συνδυασμό με τη συγκαλλιέργεια φυτών που δρούν προστατευτικά απέναντι σε διάφορες προσβολές των φυτών της (π.χ. κατηφέδες, αρωματικά φυτά, αψιθιά κ.α. Να θυμόμαστε, επίσης, πως ζωντανό και υγιές έδαφος συνεπάγεται και υγιή φυτά.

Πίνακας προστατευτικών φυτών (επιλογή)

Είδος	Επίδραση

Σκόρδο	Μυκητοκτόνο, βακτηριοκτόνο, αντιτροφικό, απωθητικό για έντομα, απωθητικό για ποντίκια & τυφλοπόντικες, προστασία από ασθένειες εδάφους, καταστρέφει νηματώδεις
Κρεμμύδι	Μυκητοκτόνο, απωθητικό για διάφορα έντομα και τρωκτικά προστασία από ασθένειες εδάφους
Κατηφές	Καταστρέφει νηματώδεις, απωθητικό βλαβερών εντόμων.
Καλέντουλα	Καταστρέφει νηματώδεις
Τσουκνίδα	Βελτιώνει έδαφος, βοηθά ιδιαίτερα την ντοματιά, βοηθά στο κομπόστ
Αψιθιά	Εντομοαπωθητικό βλαβερών, απωθητικό μικρών ζώων
Καπουτσίνος	Προστατεύει απο αφίδες (μελίγκρες), διακοσμητικό.
Θυμάρι	Εντομοαπωθητικό βλαβερών, προσελκύει μέλισσες
Θρούμπι	Εντομοαπωθητικό βλαβερών, προσελκύει μέλισσες
Δεντρολίβανο	Εντομοαπωθητικό βλαβερών, προσελκύει μέλισσες

Μαντζουράνα	Εντομοαπωθητικό βλαβερών, προσελκύει μέλισσες
Βασιλικός	Εντομοαπωθητικό βλαβερών, προσελκύει ωφέλιμους οργανισμούς και μέλισσες, βελτιώνει ανάπτυξη και γεύση καρπών ντοματιάς
Μέντα	Εντομοαπωθητικό βλαβερών, μυρμηγκιών, κουνουπιών, ελκύει ωφέλιμους οργανισμούς
Φασκομηλιά	Εντομοαπωθητικό βλαβερών, προσελκύει μέλισσες, βελτιώνει γεύση καρπών
Λεβάντα	Εντομοαπωθητικό βλαβερών, προσελκύει ωφέλιμους οργανισμούς και μέλισσες
Αγριοτριανταφυλλιά	Φιλοξενεί ωφέλιμα έντομα

Β. Λίπανση

Υπάρχει μεγάλη ποικιλία της θρεπτικές ανάγκες των διάφορων λαχανικών. Σε κάποιες περιπτώσεις (π.χ. κάποια βρώσιμα χόρτα) μπορεί να υπάρξει ικανοποιητική απόδοση χωρίς καμμιά προσθήκη λιπαντικού υλικού στο χώμα.

Σε περιπτώσεις πολύ απαιτητικών καλλιεργειών (π.χ. μεγαλόκαρπες ποικιλίες ντομάτας) υπάρχει ανάγκη προσθήκης κάποιων ουσιών στο έδαφος πρίν τη φύτευση.

Στην περίπτωση της οικολογικής γεωργίας οι μέθοδοι που χρησιμοποιούμε είναι: Χλωρή λίπανση με αζωτοδεσμευτικά φυτά (που είτε υπάρχουν ήδη στον κήπο είτε τα σπέρνουμε επίτηδες), προσθήκη κοπριάς ή κοπροχώματος ,κομπόστ , λιπαντικές ουσίες που προέρχονται από ανεπεξέργαστα ορυκτά (π.χ. κιζερίτης, δολομίτης, απατίτες, θειϊκό καλιομαγνήσιο κ.α.), εκχυλίσματα από ορισμένα φυτά και κάποια είδη φυκιών.

Κατά περίπτωση χρησιμοποιούμε ένα από αυτά τα μέσα ή συνδυασμό της. Σε αρκετές περιπτώσεις θα μας βολέψει να προμηθευτούμε από το εμπόριο ειδικά παρασκευάσματα για οικολογική γεωργία με άζωτο, φώσφορο και κάλιο από ορυκτά, πούπουλα, δέρματα κ.α. υπολείμματα γεωργικών κ.α. βιομηχανιών σε μορφή πέλετς που είναι εύκολα στην εφαρμογή της.

Η καλή θρέψη του φυτού είναι αναγκαία, γιατί διαφορετικά, όχι μόνο η παραγωγή θα είναι μικρή, αλλα πιθανά θα προσβληθεί και από εχθρούς πολύ σύντομα (παράσιτα αδυναμίας). Κοπριές, κοπροχώματα και φυτικά εκχυλίσματα συντελούν και στη φυτοπροστασία και δυνάμωμα των φυτών (δεν υπάρχει εδώ σαφής διάκριση ανάμεσα σε λίπανση και φυτοπροστασία). Στη φάση της φύτευσης των λαχανικών μπορεί να γίνει μια βασική λίπανση στο λάκκο, και κατόπιν, αν χρειαστεί, κάποιο ριζοπότισμα.

Γ. Φυτοπροστασία

Διάφορα χρήσιμα εμπορικά παρασκευάσματα για αντιμετώπιση μυκητολογικών ασθενειών

1. Θειάφι σκόνη
2. Θειάφι βρέξιμο
3. Χαλκούχα μυκητοκτόνα του π.χ Βορδιγάλειος πολτός που κυκλοφορεί με πλήθος από εμπορικές ονομασίες, υδροξείδιο του χαλκού με πολλές κι αυτός εμπορικές ονομασίες όπως  Cocide. οξυχλωριούχος χαλκός με πολλές εμπορικές ονομασίες και αυτός, ή άλλο χαλκούχο επιτρεπόμενο.Να σημειωθεί πως η γνωστή Θειοχαλκίνη είναι μείγμα θειαφιού και οξυχλωριούχου χαλκού σε μορφή σκόνης. Στο εμπόριο υπάρχει και «χηλικός» χαλκός σε οργανική ένωση- (εμπ. ονομασία: Disper Cu max κ.α.), που συνδέεται πολύ καλά με τα φύλλα, (αλλα είναι και πολύ πιο ακριβός).
   Τα παραπάνω έχουν κυρίως προληπτική δράση εναντίον διαφόρων μυκητολογικών ασθενειών.
4. Για προληπτική και θεραπευτική δράση υπάρχουν ακόμα στο εμπόριο διάφορα σκευάσματα που αποτελούνται κυρίως από μείγματα αιθερίων ελαίων φαρμακευτικών φυτών, εκχυλίσματα φυκιών κ.λ.π. Παραδείγματα: Vivere Fyt Plus, Ultradyne, Best Base κ.α.

Για αντιμετώπιση εντομολογικών προσβολών.

1. Ειδικό εντομολογικό σαπούνι. (Εμπ. ονομασίες Σαβόνα, SBS 200K): Διαλύεται σε νερό (κατά το δυνατόν χωρίς άλατα) σε αναλογία 1-2%. Σκοτώνει αρκετά έντομα αν πέσει πάνω τους με το ψέκασμα (π.χ. μελίγκρες, ακόμα και τετράνυχους και τζιτζικάκια, αλλά πιο δύσκολα). Λειτουργεί με την ώσμωση (βγαίνουν τα υγρά τους). Δεν έχει καμμιά υπολειμματική δράση. Χρειάζεται καλό ψέκασμα.
2. Surround (Σαρράουντ): Σκόνη καολίνη. Διαλύεται στο νερό και ψεκάζεται στα φυτά για την αποφυγή εγκαυμάτων από τον ήλιο το καλοκαίρι, αλλά δρά και απωθητικά για τις βρωμούσες («κλασοπαπαδιές») και για άλλα έντομα. Οι καρποί της ντομάτας είναι δύσκολο να ξεπλυθούν από τον καολίνη μετά τη συγκομιδή.
3. Σκόνη (πούδρα) από ζεόλιθο. Ιδια λειτουργία με το παραπάνω. Απωθεί διάφορα βλαβερά έντομα. Οσον αφορά της εφαρμογή της σκόνης αυτής (όπως και του καολίνη) με ψεκασμό, θα πρέπει να προσέχουμε: α) Αναλογία στη διάλυση θα βάζουμε την πιο χαμηλή προτεινόμενη (μπουκώνει εύκολα ο ψεκαστήρας) και β) ψεκάζουμε «στα πεταχτά» και γρήγορα, δεν ψεκάζουμε μέχρι απορροής, για να μην κατασταλάξει η περισσότερη σκόνη στις κοιλότητες των πιο χαμηλών φύλλων.
4. Βάκιλλος Θουριγγίας: Βιολογικό εντομοκτόνο σε υδατοδιαλυτή σκόνη με διάφορες εμπορικές ονομασίες (Μπακτοσπεΐνη, Αγκρί, Νταϊπέλ, Νοβοντόρ κ.α.). Αντιμετωπίζει κάμπιες λεπιδοπτέρων (κάμπια του λάχανου, πράσινο σκουλήκι ντομάτας, τούτα αμπσολούτα, κ.α.).
5. Μποβέρια μπασιάνα: Βιολογικό εντομοκτόνο με τον μικροοργανισμό Bauveria basiana (εμπ. ονομασίες Νατουράλις, Μποτάνιγκαρντ κ.α.) για θρίπες, μελίγκρες κ.α.

Για ιδιαίτερες περιπτώσεις:

1. Φυσική πυρεθρίνη (Εμπ. ονομασίες Πιρεσάν, Παραπίν κ.α.): Υγρό παρασκεύασμα με φυσική πυρεθρίνη. Ευρέος φάσματος φυτικό εντομοκτόνο, το χρησιμοποιούμε σε δύσκολες περιπτώσεις. Στο εμπόριο επίσης πουλιέται πύρεθρο σε σκόνη ως εντομοαπωθητικό. Αν μπορέσουμε να καλλιεργήσουμε οι ίδιοι πύρεθρο και να το χρησιμοποιούμε, θα ήταν ιδανικό.
2. Λέιζερ: Βιολογικό εντομοκτόνο με βάση το βακτήριο Σακχαρόμυκες σπινόζα
   (Saccharomyces spinosa) για την Τούτα Αμπσολούτα (Tuta absoluta) που προσβάλει την ντομάτα και άλλα έντομα. Το χρησιμοποιούμε σε πολύ δύσκολες περιπτώσεις και με προσοχή, γιατί σκοτώνει και κάποια ωφέλιμα και γιατί η συχνή χρήση μπορεί να δημιουργήσει ανθεκτικότητα βλαβερών εντόμων σε αυτό.
3. Νήμ (παρασκεύασμα από το φυτό Azadirahta indica, για νηματώδεις & έντομα εδάφους (π.χ. κοφτοσκούληκα, σιδεροσκούληκα κ.α.), για φυλλορύκτες («σιδηρόδρομους») – κυκλοφορεί στο εμπόριο αλλα μάλλον περιορισμένα.
4. Για βοήθεια στα φυτά (κάποια λιπαντικά στοιχεία -ιχνοστοιχεία κυρίως-, αλλά και για γενικότερη ενδυνάμωση, αντοχή σε ασθένειες, ξηρασία, μεταφυτευτικό στρές κ.λ.π.) πολύ χρήσιμα είναι τα εκχυλίσματα φυκιών (π.χ. Best Base, Maxicrop κ.α.), που χρησιμοποιούνται με ψέκασμα ή ριζοπότισμα.

Ιδιοσκευάσματα για προστασία και ενδυνάμωση των φυτών.

Υπάρχουν πάρα πολλές συνταγές με χρήση φυτών και άλλων απλών ουσιών. Η παρακάτω επιλογή έχει γίνει με κριτήριο το γεγονός πώς όλα τα παρακάτω παρασκευάσματα λίγο-πολύ έχουν αποτέλεσμα (χωρίς πάντως να μπορούμε να τα αξιολογήσουμε με ακρίβεια) και τα υλικά για τα περισσότερα τουλάχιστον, μπορούν να βρεθούν εύκολα.

1. Παρασκευή εκχυλίσματος από σκόρδο ή / και κρεμμύδι για αντιμετώπιση μυκητολογικών προβλημάτων και απώθηση εντόμων Χρησιμοποιούμε «κεφάλια» σκόρδων ή / και καυτερών κρεμμυδιών που τα κόβουμε με ένα μαχαίρι κάθετα στις σκελίδες τους. Χρειαζόμαστε επίσης 2 πλαστικά ή ξύλινα δοχεία, ζυγαριά και ένα τουλουπάνι.
   Ζυγίζουμε μισό κιλό κομμένα σκόρδα ή / και κρεμμύδια και τα ρίχνουμε στο ένα δοχείο με 10 κιλά νερό, κρύο ή χλιαρό. Τα αφήνουμε 7-8 μέρες και μετά σουρώνουμε το υγρό το οποίο έχει πολύ έντονη οσμή.
   Με το εκχύλισμα αυτό, με αραίωση στο δεκαπλάσιο νερό, ψεκάζουμε τα φυτά.
   Λειτουργεί ως απωθητικό εντόμων και ακάρεων (τετράνυχοι) και ως μυκητοκτόνο. Κατά τον ψεκασμό καλό είναι να φοράμε προστατευτικά γυαλιά, γιατί μπορεί να μας καίει τα μάτια. Παρασκευάσματα σκόρδου και κρεμμυδιών μπορούν να φτιαχτούν μαζί. Θα πρέπει να καταναλώνεται το εκχύλισμα αυτό πολύ σύντομα, γιατί σταδιακά φεύγουν στον αέρα οι πτητικές ουσίες που είναι υπεύθυνες για την προστατευτική του δράση.
2. Παρασκεύασμα αψιθιάς (Artemisia absinthium)
   Η αψιθιά είναι θάμνος με ανοιχτόγκριζα χνουδωτά, απαλά στην αφή φύλλα που έχουν μια χαρακτηριστική μυρωδιά. Χρειαζόμαστε 1 λίτρο νερό, 100 γρ. φρέσκια φύλλα αψιθιάς, 2 κουτάλια σούπας τριμμένο σαπούνι. Ζεσταίνουμε το νερό με την αψιθιά σε κατσαρόλα με σκεπασμένο καπάκι στους 80-90 βαθμούς περίπου (να μη βράσει), για 1 ώρα περίπου. Μετά σουρώνουμε, βάζουμε το σαπούνι στο υγρό, ανακατεύουμε και ψεκάζουμε. Απωθεί ή σκοτώνει κάμπιες εντόμων, αφίδες, μυρμήγκια.
3. Απωθητικό σαλιγκαριών
   Μαζεύουμε 20 μεγάλα σαλιγκάρια με κέλυφος ή 50 γυμνοσάλιαγκες. Τα ρίχνουμε σε ένα δοχείο των 10 λίτρων ή λίγο μεγαλύτερο, βράζουμε περίπου 3 λίτρα νερό σε άλλο δοχείο και με το βραστό νερό περιχύνουμε τα σαλιγκάρια, που ψοφούν. Αφήνουμε το υγρό 10 μέρες περίπου σκεπασμένο (μυρίζει πολύ άσχημα), προσθέτουμε κι άλλο νερό (να φτάσει τα 10 λίτρα), σουρώνουμε και ψεκάζουμε το έδαφος κατα λωρίδες, περιμετρικά των φυτών μας.
4. Σαπουνόνερο με οινόπνευμα
   Διαλύουμε 4 κουταλάκια του γλυκού τριμμένο πράσινο σαπούνι σε 1 λίτρο ζεστό νερό. Προσθέτουμε 2 κουταλάκια του γλυκού οινόπνευμα για να μην αφρίζει το διάλυμα. Με το υλικό αυτό ψεκάζουμε για μελίγκρες, θρίπες, αλευρώδη και άλλα έντομα. Μπορεί να συνδυαστεί με διάφορα παρασκευάσματα από φυτά.
5. Παρασκευάσμα αρσενικής φτέρης(Dryopteris filix-mas)
   Βράζουμε 1 κιλό χλωρή ή 150 γρ. αποξηραμένη φτέρη σε 5 λίτρα νερού για μισή ώρα. Μετά σουρώνουμε και ψεκάζουμε για μελίγκρες κ.α. μυζητικά έντομα.
6. Τσάι από πολυκόμπι* (Εκουίσετουμ) για αντιμετώπιση μυκήτων.
   Μαζεύουμε πολυκόμπι (λαϊκές ονομασίες:κυπαρισσάκι, κοντυλόχορτο, ουρά του αλόγου κ.α.). Φυτρώνει μόνο σε πολύ υγρές περιοχές (οχθες λιμνών και ρυακιών). Μπορούμε να το χρησιμοποιήσουμε αμέσως ή να το αφήσουμε σε αεριζόμενο μέρος να ξεραθεί και να το χρησιμοποιήσουμε όποτε θέλουμε. Βράζουμε νερό σε ένα μεγάλο δοχείο και ρίχνουμε το χλωρό πολυκόμπι σε αναλογία 1 μέρος βάρους πολυκόμπι με 5 μέρη βάρους νερού. (Αν χρησιμοποιούμε αποξηραμένο πολυκόμπι βάζουμε το 1/5 της ποσότητας του χλωρού). Το αφήνουμε μισή ώρα, μετά σουρώνουμε και προσθέτουμε άλλη τόση ποσότητα νερού κρύου. Το υγρό αυτό το χρησιμοποιούμε για ψέκασμα προληπτικά και θεραπευτικά σε προβολές μυκήτων (σκληραίνει το φύλλωμα του φυτού λόγω υψηλής περιεκτικότητας σε πυρίτιο). Εχει αποδεδειγμένα καλά αποτελέσματα στο ωίδιο («σύρικα», «χολέρα» κ.α. ονομασίες στην Κρήτη). Με το τσάι αυτό, αραιωμένο στο δεκαπλάσιο, μπορούμε να κάνουμε και ριζοπότισμα.
   *Προσοχή: Με τη λαϊκή ονομασία «πολυκόμπι» υπάρχουν και άλλα φυτά της ελληνικής χλωρίδας. Εδώ εννοούμε το φυτό Equisetum arvense κατά προτίμηση  ή άλλα είδη του γένους Equisetum.
7. Κρύο έκχυμα τσουκνίδας (Urtica spp.) 24 ωρών για μελίγκρες.
   Ρίχνουμε σε ένα δοχείο 1 μέρος φρέσκια τσουκνίδα και 10 μέρη νερού. Ανακατεύουμε καλά (η τσουκνίδα να βυθιστεί στο νερό). Αφήνουμε μια μέρα και μετά σουρώνουμε και με το υγρό αυτό (χωρίς αραίωση) ψεκάζουμε τα φυτά. Το ψέκασμα πρέπει να γίνει σύντομα μετά την παρασκευή του υγρού.
   Παρασκεύασμα τσουκνίδας (Urtica spp.) 14 ημερών για ενίσχυση των φυτών.
   Χρησιμοποιούμε τσουκνίδες χλωρές ή αποξηραμένες. Η αναλογία είναι 1 μέρος τσουκνίδα χλωρή προς 10 μέρη νερού ή 1 μέρος τσουκνίδα ξηρή προς 50 μέρη νερού. Αφήνουμε την τσουκνίδα μέσα στο νερό για 10-14 ημέρες. Κάθε μέρα ανακατεύουμε. Μετά από λίγες μέρες, αρχίζει το παρασκεύασμα να αφρίζει και να μυρίζει άσχημα, γι’ αυτό πρέπει να έχουμε το δοχείο κάπου απόμερα και να το σκεπάζουμε. Όταν σταματήσουν οι αφροί, το παρασκεύασμα είναι έτοιμο. Τότε σουρώνουμε προσεχτικά με τουλουπάνι ή λεπτό σουρωτήρι και φυλάμε το έτοιμο εκχύλισμα. Μπορούμε να το χρησιμοποιήσουμε σταδιακά. Το εκχύλισμα αυτό δυναμώνει τα φυτά και τα βοηθά να αντιμετωπίζουν τις προσβολές εχθρών και ασθενειών. Επίσης βοηθά να ξεπεράσουν το στρες από ξηράνσεις ή μεταφύτευση. Για ψεκασμό φυτών αραιώνουμε 2-3 φορές, ενώ για ριζοπότισμα 10 φορές. Μπορεί να συνδυαστεί με εκχύλισμα από φύκια και άλλα φυτικά παρασκευάσματα. Ο συνδυασμός με το τσάι από πολυκόμπι που προαναφέρθηκε φαίνεται πως αυξάνει την αποτελεσματικότητα.
8. Καυτερή πιπεριά (πιπέρι καγιέν, τσίλι -Capsicum annuum, Capsicum frutescens κ.α.)
   Σε μισό λίτρο ζεστό νερό βάζουμε 1 κουταλάκι σκόνη κόκκκινης καυτερής πιπεριάς. Φροντίζουμε να διαλυθεί καλά και το αφήνουμε λίγες ώρες. Μετά σουρώνουμε με πολύ λεπτό σουρωτήρι. Προσθέτουμε 5 γρ. σαπούνι τριμμένο (ή 3 σταγόνες υγρό σαπούνι) και άλλο 1,5 λίτρο νερό και ανακατεύουμε. Με το μείγμα αυτό ψεκάζουμε για απώθηση ή και θανάτωση διαφόρων εντόμων (μυρμήγκια, ακρίδες, αφίδες, πιερίδα λάχανου, δορυφόρος πατάτας κ.α.) και αντιτροφικό για μικρά ζώα (κουνέλια κ.α.). Μπορεί να σταματήσει και ιώσεις λαχανικών (μωσαϊκό του καπνού κ.α.) στην αρχή της προσβολής (δύσκολα), πιο πολύ ενεργεί προληπτικά
9. Μελία. Πρόκειται για το πολύ συνηθισμένο δέντρο στις δεντροστοιχίες των πόλεων Melia azedarah  Την άνοιξη βγάζει ταξιανθίες με μπλέ-μώβ λουλουδάκια, που μετατρέπονται σε σφαιρικούς καρπούς κίτρινου-κρέμ χρώματος μεγέθους ρεβυθιού. Το φυτό αυτό είναι συγγενικό με το φυτό Νήμ, με τις πολύτιμες φυτοπροστατευτικές ιδιότητες, που αναφέρθηκε σε προηγούμενο κατάλογο και μπορούμε και από αυτό να φτιάξουμε χρήσιμο παρασκεύασμα.
   Η συνταγή για μικρή ποσότητα:
   Μαζεύουμε 50 γραμμάρια καρπούς και λίγα φύλλα μελίας. Τα βάζουμε σε μίξερ τύπου μούλτι, με δυνατά μαχαίρια και τα πολτοποιούμε. Προσθέτουμε 300-400 γραμμάρια ζεστό νερό και αφήνουμε το μείγμα 24 ώρες να τραβήξει. (Μυρίζει άσχημα). Μετά σουρώνουμε και προσθέτουμε νερό για να φτάσει το 1 λίτρο και με αυτό ψεκάζουμε. Λειτουργεί ως αντιτροφικό, απωθητικό ή και εντομοκτόνο για ακρίδες, μελίγκρες, πιερίδα του λάχανου και κάποιους τετράνυχους. Η επίδραση κρατά περίπου 2 εβδομάδες.
10. Μαγειρική σόδα με παραφινέλαιο.
    Στα καταστήματα αγροτικών εφοδίων πουλούν ένα λεπτόρευστο παραφινικό λάδι που λέγεται «θερινός πολτός» και χρησιμοποιείται για την αντιμετώπιση ορισμένων μυζητικών εντόμων που λέγονται κοκκοειδή (ή «ψώρες»). Διαλύουμε στο νερό 0,5% μαγειρική σόδα και 1% παραφινέλαιο και με το παρασκεύασμα αυτό ψεκάζουμε για το ωίδιο.

Πηγή:Παντελής Μωραίτης