Αφιέρωμα στο κριθάρι

Απαιτήσεις καλλιέργειας 
Το κριθάρι είναι ανθεκτικό σιτηρό, αλλα έχει κι αυτό τις αδυναμίες του και τις ανάγκες του. Μάθετε όλα όσα χρειάζεται για πιο αποδοτική παραγωγή

Η καλλιέργεια του κριθαριού θεωρείται η δεύτερη σημαντικότερη καλλιέργεια των χειμερινών σιτηρών μετά το σιτάρι. Στη χώρα μας καλλιεργούνται περίπου 1-1,3 εκατ. στρέμματα, με τη μέση στρεμματική απόδοση να κυμαίνεται στα 230-270 κιλά. Το κριθάρι παρόλο που αναπτύσσεται σε ευρέα όρια θερμοκρασίας, παρουσιάζει μικρή αντοχή στο κρύο σε σχέση με άλλα σιτηρά (σιτάρι, σίκαλη). Γι’ αυτό στα μεγάλα γεωγραφικά πλάτη καλλιεργείται ως εαρινό είδος. Η ελάχιστη θερμοκρασία βλαστήσεως είναι 3-4°C, η ιδανική είναι 20°C, ενώ η μέγιστη 28-30°C. Σε χαμηλές θερμοκρασίες μεταξύ των -12°C έως -15°C το φυτό καταστρέφεται ολοκληρωτικά, εκτός εάν καλύπτεται από χιόνι, οπότε αντέχει μέχρι τους -30°C. Ωστόσο ζημιές μπορεί να προκληθούν αντίστοιχα από τις πολύ υψηλές θερμοκρασίες. Πιο συγκεκριμένα, κατά την περίοδο γεμίσματος του κόκκου η ακραία ζέστη οδηγεί σε σημαντική μείωση της απόδοσης.
Το κριθάρι χρειάζεται περιοχές μέτριας βροχόπτωσης επειδή δεν αντέχει πολύ στην ξηρασία, την οποία καταφέρνει να αποφεύγει λόγω της πρωιμότητάς του, γεγονός που το κάνει πολύτιμο φυτό για τις παραμεσόγειες περιοχές. Προτιμά τα βαθιά, πηλώδη εδάφη, με καλή αποστράγγιση και pH 6-8. Το κριθάρι είναι ευαίσθητο στα χαμηλά pH, καθώς και στη μεγάλη υγρασία. Αντιθέτως είναι ανθεκτικό στα άλατα και στην αλκαλικότητα του εδάφους. Τέλος, θα πρέπει να επισημάνουμε ότι τα πολύ γόνιμα εδάφη αντενδείκνυνται διότι προκαλούν πλάγιασμα των φυτών.

Καλλιεργητικές τεχνικές

Σπορά Στην Ελλάδα που επικρατούν κυρίως ήπιοι χειμώνες, ως καταλληλότερο διάστημα σποράς θεωρείται ο Νοέμβριος και ο Δεκέμβριος, αν και στις ορεινές περιοχές σπέρνονται κάποιες ποικιλίες κριθαριού νωρίς την άνοιξη. Πάντως, η φθινοπωρινή σπορά προτιμάται από την ανοιξιάτικη, αφού δίνει καλύτερες αποδόσεις. Η απαιτούμενη ποσότητα σπόρων κυμαίνεται στα 15-20 κιλά/στρέμμα.

Λίπανση Το κριθάρι αντιδρά θετικά στην προσθήκη αζώτου αρκεί να υπάρχει αρκετή εδαφική υγρασία για να μπορεί να αξιοποιηθεί. Θα πρέπει, βέβαια, να είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί στην εφαρμογή της, καθώς η υπερβολική αζωτούχος λίπανση στα υγρά εδάφη προκαλεί πλάγιασμα των φυτών. Η περίσσεια αζώτου στα υγρά εδάφη επηρεάζει και την περιεκτικότητα των κόκκων σε πρωτεΐνη. Χαρακτηριστικό που είναι επιθυμητό μεν για το κριθάρι κτηνοτροφίας, αλλά δεν ισχύει το ίδιο για το κριθάρι ζυθοποιίας. Το δεύτερο πρέπει να έχει περίσσεια υδατανθράκων (άμυλο) και το ποσοστό πρωτεΐνης στον καρπό να είναι χαμηλότερο από 12,5%.

Η συνηθέστερη πρακτική είναι η τμηματική εφαρμογή της λίπανσης. Αρχικά εφαρμόζεται το 1/3 ή το 1/2 της ποσότητας του αζώτου και το σύνολο του φωσφόρου πριν ή στη διάρκεια της σποράς (βασική λίπανση). Στη συνέχεια, κατά τα πρώτα στάδια ανάπτυξης των φυτών εφαρμόζεται και η υπόλοιπη ποσότητα αζώτου (επιφανειακή λίπανση). Συνιστώνται 7 έως 11kg N/στρ.και 3-5 kg P2O5/στρ. Στην καλλιέργεια κριθαριού δεν έχει παρατηρηθεί έλλειψη καλίου και ως εκ τούτου δεν χρειάζεται η εφαρμογή του.

Άρδευση

Η άρδευση βελτιώνει την ποιότητα του κριθαριού που προορίζεται για ζυθοποιία. Η υπερβολική άρδευση, αντιθέτως, δημιουργεί πλάγιασμα του φυτού. Μία άρδευση με 30 κ.μ./στρέμμα στα μέσα Απριλίου μπορεί να βοηθήσει, αλλά αργότερα ίσως προκαλέσει πλάγιασμα.

Ασθένειες

ΩΪΔΙΟ Προσβάλλει τους βλαστούς, τον στάχυ και κυρίως τα φύλλα των ανοιξιάτικων και χειμερινών κριθαριών. Συνιστάται η αμειψισπορά, η αποστράγγιση των χωραφιών και ανθεκτικές ποικιλίες.

ΕΛΜΙΝΘΟΣΠΟΡΙΟ Προκαλεί σηψιρριζία στα νεαρά φυτά, ή καστανές κηλίδες στα φύλλα. Αντιμετωπίζεται με αμειψισπορά, κατεργασία και απολύμανση του εδάφους και ανθεκτικές ποικιλίες.

ΡΥΓΧΟΣΠΟΡΙΟ Μεταδίδεται με τον σπόρο και αναπτύσσεται υπό ψυχρές και υγρές συνθήκες. Παρουσιάζει μείωση στην απόδοση που συσχετίζεται με το ποσοστό της προσβολής στο τελευταίο φύλλο (φύλλο σημαία) και στο δεύτερο φύλλο.

Εχθροί

Ως εχθροί του κριθαριού αναφέρονται η οσινέλλα, η μύγα του σπόρου του σιταριού, το σκαθάρι του κριθαριού και οι αφίδες. Η καταπολέμηση των παραπάνω εντόμων είναι πολύ δύσκολη και γίνεται κυρίως με εντομοκτόνα αλλά και με προληπτικούς μεθόδους. Επίσης κάποια από τα κυριότερα ζιζάνια που προσβάλλουν την καλλιέργεια του κριθαριού είναι η αγριοβρώμη (Avena sterilis L.), η μεγαλόκαρπη κολλιτσίδα (Galium aparine L.), η λουβουδιά (Chenopodium album L.), η αγριοπιπεριά (Polygonum persicaria L.), η περιπλοκάδα (Convolvulus arvensis L.) και το βρωμολάχανο (Cardaria draba L.).

Αμειψισπορά

Το κριθάρι είναι ιδανικό για να αντικαθιστά μεγάλης καλλιέργειας φυτά όπως το βαμβάκι, και να «ξεκουράζει» τα εδάφη έπειτα από εντατικές καλλιέργειες.

Ποικιλίες του κριθαριού

Ποικιλίες δημητριακών του μέλλοντος, οι οποίες θα συνεισφέρουν στην οικονομική ανάπτυξη της χώρας μας, επιδιώκουν να δημιουργήσουν ερευνητές του ΕΚΕΤΑ στη Θεσσαλονίκη.

Του Νότη Αργυρίου

Ένα ξεκαθάρισμα κάνουν το τελευταίο διάστημα οι ερευνητές του ΕΚΕΤΑ, χαρακτηρίζοντας γενετικά τις εγχώριες ποικιλίες σιτηρών και κριθαριού. Στόχος, να αναδείξουν τα ισχυρά χαρακτηριστικά καθεμίας από αυτές και να δημιουργήσουν τα «μοριακά εργαλεία» που θα ταυτοποιούν την ελληνικότητά τους. Προς τούτο έχουν συλλέξει δείγματα από διάφορες περιοχές της Ελλάδας αλλά και της Τράπεζας Γενετικού Υλικού στη Θέρμη της Θεσσαλονίκης, η οποία διατηρεί 14.500 πολύτιμους σπόρους άγριων και καλλιεργούμενων συγγενών φυτών που χαρακτηρίζονται πλέον με σύγχρονες γενετικές μεθόδους. «Με αυτόν τον τρόπο προετοιμαζόμαστε για τις επερχόμενες κλιματικές αλλαγές επιλέγοντας και βελτιώνοντας είδη και ποικιλίες πιο ανθεκτικά στην ξηρασία, με λιγότερη ανάγκη σε νερό, ώστε να αποφύγουμε μελλοντική μείωση της αγροτικής μας παραγωγής. Αν εξασφαλίσουμε την απαραίτητη χρηματοδότηση και την οικονομική στήριξη της ελληνικής μεταποιητικής βιομηχανίας, εκτιμούμε ότι μέσα στην επόμενη πενταετία θα μπορούσαμε να έχουμε νέες, βελτιωμένες ελληνικές ποικιλίες δημητριακών, που θα συνεισφέρουν στην οικονομική ανάπτυξη της χώρας μας», σημειώνει ο κ. Αργυρίου, ερευνητής του Ινστιτούτου Εφαρμοσμένων Βιοεπιστημών του ΕΚΕΤΑ, και προσθέτει ότι αντίστοιχη διαδικασία τρέχει για τον καπνό και τα οπωροφόρα.

Μέσω κατευθυνόμενων διασταυρώσεων από τη γενετική πληροφορία, χωρίς γενετική τροποποίηση, γίνεται προσπάθεια να δημιουργηθούν νέες ποικιλίες με βελτιωμένα χαρακτηριστικά. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον υπάρχει όσον αφορά τις ελληνικές ποικιλίες κριθαριού για ειδικές χρήσεις, όπως αυτή της ζυθοποίησης και της παραγωγής τροφίμων για διαβητικούς και υπερχοληστερολαιμικούς καταναλωτές. Δηλαδή για προϊόντα από ελληνικό κριθάρι που ρίχνουν την υψηλή χοληστερόλη. Βάση για την παραπάνω έρευνα αποτελούν οι ποικιλίες κριθαριού του Ινστιτούτο Σιτηρών ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ.

Οι ελληνικές ποικιλίες

Σύμφωνα με τη Γενική Διεύθυνση Αγροτικής Έρευνας, ΕΛΓΟ Δήμητρα του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων (Ινστιτούτο Σιτηρών), οι ελληνικές ποικιλίες είναι οι:

ΑΝΔΡΟΜΕΔΑ, πολύ πρώιμη, με πολύ καλή αντοχή στο πλάγιασμα, ποσοστά πρωτεΐνης 9,5%-10% και χρήση κυρίως κτηνοτροφική (μπορεί να καταναλωθεί παρ’ όλα αυτά και από ανθρώπους)

ΒΥΖΑΝΤΙΟ, μεσοπρώιμη, με πολύ καλή αντοχή στις ασθένειες ωίδιο, ελμινθοσπόριο και ρυγχοσπόριο, και ποσοστά πρωτεΐνης 11%-11,5%

ΔΗΜΗΤΡΑ, μεσοπρώιμη, με πολύ καλή αντοχή σε πλάγιασμα και ασθένειες και ποσοστά πρωτεΐνης 12%-12,5%

ΘΕΡΜΗ, πολύ πρώιμη, με πάρα πολύ καλή αντοχή στο πλάγιασμα, και υψηλή πρωτεΐνη, αποκλειστικά για κτηνοτροφική χρήση

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ και ΙΠΠΟΛΥΤΟΣ, με πολλή αντοχή σε πλάγιασμα και σε ασθένειες και υψηλά ποσοστά πρωτεΐνης

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ, με εξίσου πολύ καλές αντοχές και υψηλή διατροφική αξία

ΚΥΠΡΟΣ και ΚΩΣ, πρώιμες, με αντοχή στο πλάγιασμα και 11,5%-12% ποσοστό πρωτεΐνης, κατάλληλες για ζυθοποιία

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, πρώιμη, με πολύ καλή αντοχή στον παγετό και ποσοστά πρωτεΐνης 12,5%-13,5%

ΝΙΚΗ, με αποκλειστικά κτηνοτροφική χρήση

ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΣ και ΠΕΡΣΕΦΟΝΗ, μεσοπρώιμες και με πολύ καλή αντοχή σε ασθένειες και πλάγιασμα

ΣΕΡΙΟΣ, όψιμη, με πολύ καλή αντοχή σε πλάγιασμα, ασθένειες και παγετό, κατάλληλη για ζυθοποιία αλλά μπορεί να καταναλωθεί και από ανθρώπους

ΤΡΙΠΤΟΠΟΛΕΜΟΣ, μεσοπρώιμη, με πολύ καλή αντοχή σε ασθένειες και 13%-14% ποσοστά πρωτεΐνης.

Κριθάρι: Αρχέγονη διατροφική αξία

Το κριθάρι είναι το πρώτο γνωστό σιτηρό που καλλιέργησε ο άνθρωπος πριν από 10.000 χρόνια. Είναι μεγάλης ενεργειακής αξίας και όσοι αγαπούν την υγιεινή διατροφή το έχουν ενταγμένο στο καθημερινό μενού τους.

Της Κυριακής Ζακχαίου*

Αν ήσασταν στην αρχαία Aθήνα, το πρωινό σας θα αποτελείτο από ψωμί κριθαρένιο, το λεγόμενο άλφιτο, βουτηγμένο σε κρασί. Αν ζούσατε στην αρχαία Σπάρτη, το κριθάρι θα αποτελούσε τη βάση της διατροφής σας, ενώ αν ήσασταν ρωμαίοι μονομάχοι, θα τρώγατε κριθάρι για να πάρετε δύναμη. Στη διατροφή των αρχαίων Ελλήνων ήταν το κυριότερο δημητριακό. Τόσο πολύ το κατανάλωναν οι πρόγονοί μας, που οι Ρωμαίοι τους αποκαλούσαν κριθαροφάγους. Σύμφωνα με τα γραπτά του Ηρόδοτου, του Ξενοφώντα, του Θεόφραστου και του Διοσκουρίδη, το κριθάρι υπήρχε στη διατροφή όλων των αρχαίων λαών, πλην των Αιγύπτιων, υπό τη μορφή του ψωμιού αλλά και ως ρόφημα – τον λεγόμενο ζύθο. Με τον καιρό, το κριθάρι παραμελήθηκε και στη μαγειρική αντικαταστάθηκε από το σιτάρι και πολύ αργότερα από την πατάτα. Και να ‘μαστε στη σύγχρονη εποχή, όπου αγνοώντας την τεράστια διατροφική του αξία, περισσότερο το πίνουμε σαν μπύρα ή ουίσκι παρά το τρώμε.

Διατροφική αξία

Το κριθάρι είναι μία τροφή πλούσια σε υδατάνθρακες και διαλυτές και αδιάλυτες φυτικές ίνες. Ένα φλιτζάνι βρασμένου κριθαριού περιέχει 193 θερμίδες, 44 γραμμ. υδατάνθρακα χαμηλού γλυκαιμικού δείκτη, 4 γραμμ. πρωτεΐνης, 1 γραμμ. λίπους και 6 γραμμ. φυτικών ινών. Περιέχει επίσης πολύ καλή ποσότητα νιασίνης (ή αλλιώς βιταμίνης Β3), βιταμίνη Ε υπό τη μορφή τοκοτριενολών, βιταμίνη C, σίδηρο, ασβέστιο, μαγνήσιο, φώσφορο, ψευδάργυρο, σελήνιο αλλά και πανίσχυρες αντιοξειδωτικές ουσίες, τις λιγνάνες. Αυτή η πλούσια θρεπτική του αξία το καθιστά ένα πολύτιμο σιτηρό για την υγεία του σύγχρονου ανθρώπου, η διατροφή του οποίου αποτελείται σχεδόν αποκλειστικά από επεξεργασμένες τροφές χαμηλής διατροφικής αξίας.

Οι ανεκτίμητες φυτικές ίνες

Το κριθάρι αποτελεί μια εξαιρετική πηγή τόσο σε διαλυτές όσο και σε αδιάλυτες φυτικές ίνες, εξασφαλίζοντας την καλή υγεία του εντέρου αλλά και ολόκληρου του ανθρώπινου οργανισμού.

Πιο συγκεκριμένα οι φυτικές του ίνες:

– βοηθούν στην καλή και τακτική κινητικότητα του εντέρου, αποτελώντας έτσι τροφή κατά της δυσκοιλιότητας και των αιμορροΐδων

– συμβάλλουν στην επιβράδυνση της απορρόφησης της γλυκόζης στο έντερο, συντελώντας έτσι στον καλύτερο έλεγχο του σακχάρου σε ασθενείς με διαβήτη τύπου ΙΙ

– διατηρούν υψηλό το επίπεδο κορεσμού, το οποίο βοηθάει στον έλεγχο της όρεξης, άρα στην απώλεια κιλών και στην αντιμετώπιση της παχυσαρκίας

– μειώνουν τον κίνδυνο για εμφάνιση καρκίνου του παχέος εντέρου. Φιλικά βακτήρια στην περιοχή ζυμώνουν τις φυτικές ίνες, παράγοντας το βουτυρικό οξύ, μια ουσία στο έντερο που αποτρέπει τον σχηματισμό και την ανάπτυξη καρκινικών κυττάρων

– μειώνουν τα επίπεδά της χοληστερόλης αλλά και των τριγλυκεριδίων. Η ιδιότητα αυτή οφείλεται στις β-γλυκάνες των φυτικών ινών, οι οποίες πιθανότατα αποτρέπουν την επαναπορρόφηση των χολικών οξέων στο ένςερο, αναγκάζοντας το συκώτι να φτιάξει νέα με τη χρήση χοληστερόλης του πλάσματος, ενώ η τακτική κατανάλωση τροφών με φυτικές ίνες συντελεί στη μείωση της υπέρτασης.

Άλλα οφέλη του κριθαριού

Το κριθάρι περιέχει λιγνάνες, μία ομάδα χημικών ενώσεων που ανήκουν στα φυτοοιστρογόνα (όμοια με τα οιστρογόνα που δρουν ως αντιοξειδωτικά), οι οποίες μελετώνται για πιθανή χρήση στην πρόληψη καρκίνου και ιδιαιτέρως του καρκίνου του μαστού. Ακόμη, το κριθάρι περιέχει μεγάλες ποσότητες μαγγανίου, μαγνησίου, φωσφόρου, χαλκού, σεληνίου και αντιοξειδωτικών, όλα χρήσιμα στοιχεία για γερά οστά, λαμπερό, νεανικό και ελαστικό δέρμα όπως και γερά και πλούσια μαλλιά.

Πώς να το εντάξετε στη διατροφή σας

Αγοράστε ελληνικό σκουρόχρωμο κριθάρι, δηλαδή αναποφλοίωτο. Μουσκέψτε το πρώτα, για 8-12 ώρες όπως τα όσπρια. Για να το μαγειρέψετε, σιγοβράστε το για μία ώρα, σε αναλογία 1 μέρος κριθαριού – 3 μέρη νερού.

Μπορείτε να φτιάξετε υπέροχες συνταγές, όπως σούπες με κριθάρι αντί ρύζι υπέροχες σαλάτες με βρασμένο κριθάρι και φρέσκα λαχανικά, τύπου ταμπουλέ κριθαρότο, χρησιμοποιώντας την κλασική μέθοδο του συνεχούς ανακατέματος που εφαρμόζουμε και στο ρυζότο.

Και ακόμα

Μπορείτε να το εντάξετε στο πρωινό σας μαζί με γάλα αντί για τα συνηθισμένα σας δημητριακά ή βρώμη ή να αντικαταστήσετε το ψωμί που τρώτε με κριθαρένια παξιμάδια.

*Η Kυριακή Ζακχαίου είναι διατροφολόγος, βιοχημικός, www.diatrofisimera.gr

Πηγή>http://www.agroticanews.gr/