 |
Διαταραχές του οργανισμού που προκαλούνται από:
- Έλλειψη κάποιων στοιχείων - ιχνοστοιχείων από τη διατροφή
- Ανικανότητα του οργανισμού να χρησιμοποιήσει τα στοιχεία - ιχνοστοιχεία της διατροφής.
1) Μαστίτιδες Αιγοπροβάτων
Οι μαστίτιδες κάθε χρόνο προκαλούν σημαντικές απώλειες σε όλες τις εκτροφές.
Η είσοδος των μικροβίων γίνεται από τραυματισμούς, δερματίτιδες και ερεθισμούς από κακή χρήση των αμελκτικών μηχανημάτων.
Στην οξεία και γαγγραινώδη μαστίτιδα, η εμφάνιση της νόσου είναι ξαφνική. Ο κτηνοτρόφος όμως παρατηρεί ότι το πίσω πόδι που αντιστοιχεί στο προσβλημένο τμήμα του μαστού, φέρεται προς τα έξω (το ζώο κουτσαίνει, δεν θέλει να βαδίσει) η όρεξη κόβεται και το ζώο έχει πυρετό (41 βαθμοί C).
Οι μαστίτιδες κάθε χρόνο προκαλούν σημαντικές απώλειες σε όλες τις εκτροφές.
Η είσοδος των μικροβίων γίνεται από τραυματισμούς, δερματίτιδες και ερεθισμούς από κακή χρήση των αμελκτικών μηχανημάτων.
Στην οξεία και γαγγραινώδη μαστίτιδα, η εμφάνιση της νόσου είναι ξαφνική. Ο κτηνοτρόφος όμως παρατηρεί ότι το πίσω πόδι που αντιστοιχεί στο προσβλημένο τμήμα του μαστού, φέρεται προς τα έξω (το ζώο κουτσαίνει, δεν θέλει να βαδίσει) η όρεξη κόβεται και το ζώο έχει πυρετό (41 βαθμοί C).
ΑΙΤΙΑ
- Σταφυλόκοκκοι (Staphylococcus aureus)
- Παστερέλλες (Pasterella haemolytica)
- Μυκοπλάσματα
- Κλωστρίδια
- Άλλα Βακτήρια (Στρεπτόκοκκοι, Κλεμπσιέλες, Κορυνοβακτηρίδια, Βρουκέλες, κλπ).
- Μύκητες
- Ιοί
ΠΡΟΔΙΑΘΕΤΟΝΤΕΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΤΗΣ ΜΑΣΤΙΤΙΔΑΣ
- Η Θηλή των ζώων
- Θηλασμός
- Ζωοτεχνικοί παράγοντες (Κρύο, λασπώδες έδαφος , έναρξη αρμέγματος, κλπ)
- Έντομα
- Όγκος γάλακτος στο μαστικό αδένα
- Ηλικία του ζώου (Προβατίνας, Αίγας)
- Αριθμός αρνιών που θηλάζουν
- Γενετικοί παράγοντες
- Σφάλματα διατροφής
- Σφάλματα τεχνικής αρμέγματος
ΑΙΤΙΑ - ΠΡΟΔΙΑΘΕΤΟΝΤΕΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΤΗΣ ΜΑΣΤΙΤΙΔΑΣ
- Ζωοτεχνικά σφάλματα
- Μη ισορροπημένη διατροφή για την παραγωγική περίοδο του ζώου
- Κακή υγεία του ζώου (Παρασιτισμός κλπ)
- Κληρονομικοί παράγοντες
- Φυλή του ζώου
ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ ΠΟΥ ΣΥΜΒΑΛΛΟΥΝ ΣΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΜΑΣΤΙΤΙΔΑΣ
- ΖΩΟ
- ΜΙΚΡΟΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ
- ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
ΕΙΔΗ ΜΑΣΤΙΤΙΔΑΣ
α) Οξεία μαστίτιδα : Εμφανίζεται ξαφνικά, το μαστάρι παρουσιάζει πρήξιμο και το έκκριμα είναι καστανό - κοκκινωπό και λίγο αργότερα είναι αφθονότερο και πυώδες. Η κατάσταση του ζώου συχνά διαταράσσεται και συχνά το ζώο πεθαίνει αν δεν ληφθούν μέτρα. Εμφανίζεται συχνότερα μετά τη γέννα σπάνια στο τέλος της γαλακτικής περιόδου.
β) Χρόνια μαστίτιδα: Πρόβλημα στα κοπάδια και συχνότερα ύστερα από τον απογαλακτισμό. Συνήθως διαφεύγει της προσοχής του κτηνοτρόφου και μόνο την επόμενη γαλακτική περίοδο διαπιστώνει ότι το μισό μαστάρι είναι ατροφικό και δεν παράγει γάλα. Στην ψηλάφηση διαπιστώνεται ότι το κατώτερο τμήμα του μαστού είναι σκληρό και ένας σχηματισμός σαν σχοινί κατεβαίνει προς τη θηλή. Από τη θηλή βγαίνει παχύρρευστο πύο.
Θεραπεία: Χρησιμοποιούνται ενέσεις και ενδομαστικές εγχύσεις αντιβιοτικών (πενικιλίνη, στρεπτομυκίνη, σουλφοναμίδες ). Η θεραπευτική αγωγή έχει καλά αποτελέσματα όταν εφαρμοστεί έγκαιρα.
γ) Γαγγραινώδης μαστίτιδα: Από τα σοβαρότερα προβλήματα ενός κοπαδιού γιατί εκτός την γαλακτοπαραγωγή κινδυνεύει και η ζωή των ζώων. Τα υπεύθυνα μικρόβια μπαίνουν από τη θηλή (κακή χρήση αμελκτικών μηχανημάτων, ακάθαρτα χέρια αμελκτή, κακή υγιεινή του στάβλου κλπ) και προκαλούν έντονη λοίμωξη στο ζώο. Το ζώο παρουσιάζει έντονη κατάπτωση, πυρετό και συχνά πεθαίνει. Το προσβεβλημένο ημιμόριο του μαστού παρουσιάζει πρήξιμο, κοκκίνισμα (το δέρμα του γίνεται τρυφερό) και ευαισθησία (πονάει). Στη συνέχεια αποκτά χρώμα μπλε - μαύρο και γίνεται ψυχρό. Το έκκριμα του είναι ελάχιστο, αραιό και καστανό - κόκκινο.
Σε όσα ζώα επιβιώσουν παρατηρούμε ότι μεταξύ του νεκρού και του υγιούς μαστού σχηματίζεται ένα διαχωριστικό αυλάκι. Μετά από 1-2 εβδομάδες το νεκρωμένο κομμάτι αποχωρίζεται από υγιείς και πέφτει. Ορισμένες φορές πέφτει και ο μαστός. Η τελική ίαση έρχεται μετά από αρκετές εβδομάδες.
Θεραπεία: Όσο νωρίτερα αρχίσει η θεραπεία τόσο οι πιθανότητες σωτηρίας του ζώου είναι μεγαλύτερες. Αντιβιοτικά σουλφοναμίδες τόσο σε ενέσεις όσο και σε ενδομαστικά είναι απαραίτητες. Μετά την εγκατάσταση της γάγγραινας η σωτηρία του μαστού είναι αδύνατη και προσπαθούμε να σώσουμε τουλάχιστον τα ζώα.
Πρόληψη: Τα εμβόλια μειώνουν το πρόβλημα, αλλά δεν προλαβαίνουν οριστικά την εμφάνιση της γαγγραινώδους μαστίτιδας. Θα πρέπει να δίνουμε ιδιαίτερη προσοχή στην υγιεινή του στάβλου, των αλμεκτικών μηχανών και των χεριών των αλμεκτών. Τα άρρωστα ζώα (με την πρώτη εκδήλωση)να απομονώνονται, το γάλα τους δεν χύνεται κάτω αλλά θάβεται και έτσι αποφεύγουμε τη μετάδοση στα υγιή. Είναι απαραίτητες οι απολυμάνσεις στο στάβλο και στις αμλεκτικές μηχανές μετά τη χρήση τους .
δ) Μαστίτιδα από βρουκέλλες: Κατά κανόνα συμπτώματα μαστίτιδας από βρουκέλλες δεν παρατηρούμε. Το γάλα όμως των προσβλημένων ζώων είναι μολυσμένο και επικίνδυνο για τον άνθρωπο. Ζώα που έχουν προσβληθεί από βρουκέλλα πρέπει να απομακρύνονται από την εκτροφή(υποχρεωτική σφαγή).
ε) Λοιμώδης αγαλαξία (Παρμάρα): Στην Ελλάδα είναι πολύ συχνή και προκαλεί μεγάλες ζημιές από τη διακοπή της γαλακτοπαραγωγής, στις αίγες περισσότερο και λιγότερο στα πρόβατα.
Αίτια: Το μυκόπλασμα της αγαλαξίας, το οποίο μολύνει τα ζώα και τελικά εντοπίζεται στο μαστό, στις αρθρώσεις, στο μάτι(επιφυκίτιδα, κερατίτιδα). Συχνά προκαλεί αποβολές (πρόωρος τοκετός- ελλιποβαρή νεογέννητα), νευρικά συμπτώματα(μηνιγγοεγεφαλίτιδα, πνευμονίες, οιδήματα). Η μαστίτιδα από μυκοπλάσματα εμφανίζεται με απότομη διακοπή της γαλακτοπαραγωγής. Ο μαστός βγάζει λίγο γάλα κίτρινο αλμυρό ή πικρό με πήγματα. Αφήνει κατακάθι (ίσως και αιμορραγικό). Η γενική κατάσταση του ζώου δεν επηρεάζεται. Η γαλακτοπαραγωγή επανέρχεται την επόμενη χρονιά, παράμεινε όμως μολυσμένο για 7 μήνες περίπου.
Η θεραπεία δεν δίνει πολύ καλά αποτελέσματα. Πρέπει λοιπόν να προλάβουμε τη μετάδοση. Η μετάδοση γίνεται από το γάλα και στο οξύ στάδιο από όλες τις εκκρίσεις και απεκκρίσεις του ζώου. Γι αυτό τα μολυσμένα ζώα και κοπάδια πρέπει να απομονώνονται.
Τα εμβόλια έχουν αποτέλεσμα όσο πιο γρήγορα γίνονται μετά την εμφάνιση των κρουσμάτων και όταν η θρεπτική κατάσταση του κοπαδιού είναι καλή. Αν εμφανιστεί η νόσος πρέπει να γίνεται κάθε 6 μήνες μέχρι να εξαφανιστεί από το κοπάδι και στη συνέχει κάθε χρόνο.
α) Οξεία μαστίτιδα : Εμφανίζεται ξαφνικά, το μαστάρι παρουσιάζει πρήξιμο και το έκκριμα είναι καστανό - κοκκινωπό και λίγο αργότερα είναι αφθονότερο και πυώδες. Η κατάσταση του ζώου συχνά διαταράσσεται και συχνά το ζώο πεθαίνει αν δεν ληφθούν μέτρα. Εμφανίζεται συχνότερα μετά τη γέννα σπάνια στο τέλος της γαλακτικής περιόδου.
β) Χρόνια μαστίτιδα: Πρόβλημα στα κοπάδια και συχνότερα ύστερα από τον απογαλακτισμό. Συνήθως διαφεύγει της προσοχής του κτηνοτρόφου και μόνο την επόμενη γαλακτική περίοδο διαπιστώνει ότι το μισό μαστάρι είναι ατροφικό και δεν παράγει γάλα. Στην ψηλάφηση διαπιστώνεται ότι το κατώτερο τμήμα του μαστού είναι σκληρό και ένας σχηματισμός σαν σχοινί κατεβαίνει προς τη θηλή. Από τη θηλή βγαίνει παχύρρευστο πύο.
Θεραπεία: Χρησιμοποιούνται ενέσεις και ενδομαστικές εγχύσεις αντιβιοτικών (πενικιλίνη, στρεπτομυκίνη, σουλφοναμίδες ). Η θεραπευτική αγωγή έχει καλά αποτελέσματα όταν εφαρμοστεί έγκαιρα.
γ) Γαγγραινώδης μαστίτιδα: Από τα σοβαρότερα προβλήματα ενός κοπαδιού γιατί εκτός την γαλακτοπαραγωγή κινδυνεύει και η ζωή των ζώων. Τα υπεύθυνα μικρόβια μπαίνουν από τη θηλή (κακή χρήση αμελκτικών μηχανημάτων, ακάθαρτα χέρια αμελκτή, κακή υγιεινή του στάβλου κλπ) και προκαλούν έντονη λοίμωξη στο ζώο. Το ζώο παρουσιάζει έντονη κατάπτωση, πυρετό και συχνά πεθαίνει. Το προσβεβλημένο ημιμόριο του μαστού παρουσιάζει πρήξιμο, κοκκίνισμα (το δέρμα του γίνεται τρυφερό) και ευαισθησία (πονάει). Στη συνέχεια αποκτά χρώμα μπλε - μαύρο και γίνεται ψυχρό. Το έκκριμα του είναι ελάχιστο, αραιό και καστανό - κόκκινο.
Σε όσα ζώα επιβιώσουν παρατηρούμε ότι μεταξύ του νεκρού και του υγιούς μαστού σχηματίζεται ένα διαχωριστικό αυλάκι. Μετά από 1-2 εβδομάδες το νεκρωμένο κομμάτι αποχωρίζεται από υγιείς και πέφτει. Ορισμένες φορές πέφτει και ο μαστός. Η τελική ίαση έρχεται μετά από αρκετές εβδομάδες.
Θεραπεία: Όσο νωρίτερα αρχίσει η θεραπεία τόσο οι πιθανότητες σωτηρίας του ζώου είναι μεγαλύτερες. Αντιβιοτικά σουλφοναμίδες τόσο σε ενέσεις όσο και σε ενδομαστικά είναι απαραίτητες. Μετά την εγκατάσταση της γάγγραινας η σωτηρία του μαστού είναι αδύνατη και προσπαθούμε να σώσουμε τουλάχιστον τα ζώα.
Πρόληψη: Τα εμβόλια μειώνουν το πρόβλημα, αλλά δεν προλαβαίνουν οριστικά την εμφάνιση της γαγγραινώδους μαστίτιδας. Θα πρέπει να δίνουμε ιδιαίτερη προσοχή στην υγιεινή του στάβλου, των αλμεκτικών μηχανών και των χεριών των αλμεκτών. Τα άρρωστα ζώα (με την πρώτη εκδήλωση)να απομονώνονται, το γάλα τους δεν χύνεται κάτω αλλά θάβεται και έτσι αποφεύγουμε τη μετάδοση στα υγιή. Είναι απαραίτητες οι απολυμάνσεις στο στάβλο και στις αμλεκτικές μηχανές μετά τη χρήση τους .
δ) Μαστίτιδα από βρουκέλλες: Κατά κανόνα συμπτώματα μαστίτιδας από βρουκέλλες δεν παρατηρούμε. Το γάλα όμως των προσβλημένων ζώων είναι μολυσμένο και επικίνδυνο για τον άνθρωπο. Ζώα που έχουν προσβληθεί από βρουκέλλα πρέπει να απομακρύνονται από την εκτροφή(υποχρεωτική σφαγή).
ε) Λοιμώδης αγαλαξία (Παρμάρα): Στην Ελλάδα είναι πολύ συχνή και προκαλεί μεγάλες ζημιές από τη διακοπή της γαλακτοπαραγωγής, στις αίγες περισσότερο και λιγότερο στα πρόβατα.
Αίτια: Το μυκόπλασμα της αγαλαξίας, το οποίο μολύνει τα ζώα και τελικά εντοπίζεται στο μαστό, στις αρθρώσεις, στο μάτι(επιφυκίτιδα, κερατίτιδα). Συχνά προκαλεί αποβολές (πρόωρος τοκετός- ελλιποβαρή νεογέννητα), νευρικά συμπτώματα(μηνιγγοεγεφαλίτιδα, πνευμονίες, οιδήματα). Η μαστίτιδα από μυκοπλάσματα εμφανίζεται με απότομη διακοπή της γαλακτοπαραγωγής. Ο μαστός βγάζει λίγο γάλα κίτρινο αλμυρό ή πικρό με πήγματα. Αφήνει κατακάθι (ίσως και αιμορραγικό). Η γενική κατάσταση του ζώου δεν επηρεάζεται. Η γαλακτοπαραγωγή επανέρχεται την επόμενη χρονιά, παράμεινε όμως μολυσμένο για 7 μήνες περίπου.
Η θεραπεία δεν δίνει πολύ καλά αποτελέσματα. Πρέπει λοιπόν να προλάβουμε τη μετάδοση. Η μετάδοση γίνεται από το γάλα και στο οξύ στάδιο από όλες τις εκκρίσεις και απεκκρίσεις του ζώου. Γι αυτό τα μολυσμένα ζώα και κοπάδια πρέπει να απομονώνονται.
Τα εμβόλια έχουν αποτέλεσμα όσο πιο γρήγορα γίνονται μετά την εμφάνιση των κρουσμάτων και όταν η θρεπτική κατάσταση του κοπαδιού είναι καλή. Αν εμφανιστεί η νόσος πρέπει να γίνεται κάθε 6 μήνες μέχρι να εξαφανιστεί από το κοπάδι και στη συνέχει κάθε χρόνο.
2) Παραφυματίωση
Είναι ένα από τα πιο σπουδαία χρόνια νοσήματα των αιγοπροβάτων τόσο σε ολόκληρη την Ελλάδα, όσο και στο νομό Ρεθύμνου. Προκαλεί σημαντικές οικονομικές απώλειες. Είναι χρόνια νόσος που χαρακτηρίζεται από διαλείπουσα διάρροια και προοδευτική απίσχνανση.
Αίτια: Το μυκοβακτηρίδιο της παραφυματίωσης.
Σημαντικό ρόλο στην εμφάνιση της νόσου παίζουν η έλλειψη ιχνοστοιχείων (σεληνίου, ασβεστίου) και κακές συνθήκες εκτροφής. Έξαρση στην εκδήλωση της νόσου υπάρχει μετά τους τοκετούς.
Συμπτώματα: Τα ζώα διατηρούν την όρεξή τους, οι αποδόσεις τους όμως πέφτουν. Παρουσιάζουν διάρροια κατά διαστήματα(πολτώδη κόπρανα). Τα ζώα αδυνατίζουν από την κακή απορρόφηση του εντέρου, συχνά παρουσιάζουν οιδήματα(κάτω από το σαγόνι, υγρό στην κοιλιακή κοιλότητα). Ο θάνατος έρχεται από καχεξία.
Πρόληψη: Χορηγούμε Σελήνιο και Βιταμίνη Ε, για να ενισχύσουμε τον οργανισμό του ζώου. Καλό είναι να δίνεται μία φορά το χρόνο. Χρειάζονται καλές συνθήκες εκτροφής
Εμβολιασμός: στις εκτροφές που υπάρχει πρόβλημα, πρέπει να γίνεται εμβολιασμός στα ζώα αναπαραγωγής τον 1ο μήνα της ζωής τους εφ άπαξ.
Όταν διαγνωστεί, η νόσος, επειδή δεν υπάρχει θεραπεία, τα άρρωστα ζώα απομονώνονται και σφάζονται.
Ο στάβλος πρέπει να καθαρίζεται και απολυμαίνεται σωστά και συχνά.
Είναι ένα από τα πιο σπουδαία χρόνια νοσήματα των αιγοπροβάτων τόσο σε ολόκληρη την Ελλάδα, όσο και στο νομό Ρεθύμνου. Προκαλεί σημαντικές οικονομικές απώλειες. Είναι χρόνια νόσος που χαρακτηρίζεται από διαλείπουσα διάρροια και προοδευτική απίσχνανση.
Αίτια: Το μυκοβακτηρίδιο της παραφυματίωσης.
Σημαντικό ρόλο στην εμφάνιση της νόσου παίζουν η έλλειψη ιχνοστοιχείων (σεληνίου, ασβεστίου) και κακές συνθήκες εκτροφής. Έξαρση στην εκδήλωση της νόσου υπάρχει μετά τους τοκετούς.
Συμπτώματα: Τα ζώα διατηρούν την όρεξή τους, οι αποδόσεις τους όμως πέφτουν. Παρουσιάζουν διάρροια κατά διαστήματα(πολτώδη κόπρανα). Τα ζώα αδυνατίζουν από την κακή απορρόφηση του εντέρου, συχνά παρουσιάζουν οιδήματα(κάτω από το σαγόνι, υγρό στην κοιλιακή κοιλότητα). Ο θάνατος έρχεται από καχεξία.
Πρόληψη: Χορηγούμε Σελήνιο και Βιταμίνη Ε, για να ενισχύσουμε τον οργανισμό του ζώου. Καλό είναι να δίνεται μία φορά το χρόνο. Χρειάζονται καλές συνθήκες εκτροφής
Εμβολιασμός: στις εκτροφές που υπάρχει πρόβλημα, πρέπει να γίνεται εμβολιασμός στα ζώα αναπαραγωγής τον 1ο μήνα της ζωής τους εφ άπαξ.
Όταν διαγνωστεί, η νόσος, επειδή δεν υπάρχει θεραπεία, τα άρρωστα ζώα απομονώνονται και σφάζονται.
Ο στάβλος πρέπει να καθαρίζεται και απολυμαίνεται σωστά και συχνά.
3) Προϊούσα Πνευμονία (Maedi- Visna)
Είναι χρόνια, θανατηφόρος και απύρετη νόσος των αιγοπροβάτων. Χαρακτηρίζεται από δύσπνοια και προοδευτική καταβολή των δυνάμεων του ζώου.
Αίτιο: Ρετροιός (υποοικογένεια Lentioirinae).
Χαρακτηρίζεται από λεμφοειδή υπερπλασία με εντοπίσεις στους πνεύμονες, στον εγκέφαλο, στους μαστούς και στις αρθρώσεις.
Στην Κρήτη εντοπίστηκε πρώτη φορά το 1970. Υπάρχει μεγάλη εξάπλωση σε όλη Ελλάδα.
Τα συμπτώματα μπορεί να είναι διαφορετικά στα προσβεβλημένα ζώα μιας εκτροφής όπως :
Αναπνευστικά: δύσπνοια
Νευρικά: ασταθές βάδισμα, παραπληγία, παράλυση
Αρθρίτιδες - μαστίτιδες.
Δεν υπάρχει θεραπεία.
Δεν υπάρχει εμβόλιο.
Δεν είναι εύκολο να εφαρμοστεί ένα πρόγραμμα εκρίζωσης με σφαγή των οροθετικών ζώων.
Η απομάκρυνση των νεογέννητων αρνιών, από τις οροθετικές μητέρες τους και η εφαρμογή τεχνητού θηλασμού έχει καλά αποτελέσματα για την έλεγχο της νόσου.
Το ότι η νόσος έχει μεγάλη εξάπλωση σε ολόκληρη την Ελλάδα και ότι δεν υπάρχει θεραπευτική αγωγή, ούτε εμβόλιο συντελούν ώστε η προϊούσα να αποτελεί σοβαρό πρόβλημα για το μέλλον της Ελληνικής προβατοτροφίας.
Είναι χρόνια, θανατηφόρος και απύρετη νόσος των αιγοπροβάτων. Χαρακτηρίζεται από δύσπνοια και προοδευτική καταβολή των δυνάμεων του ζώου.
Αίτιο: Ρετροιός (υποοικογένεια Lentioirinae).
Χαρακτηρίζεται από λεμφοειδή υπερπλασία με εντοπίσεις στους πνεύμονες, στον εγκέφαλο, στους μαστούς και στις αρθρώσεις.
Στην Κρήτη εντοπίστηκε πρώτη φορά το 1970. Υπάρχει μεγάλη εξάπλωση σε όλη Ελλάδα.
Τα συμπτώματα μπορεί να είναι διαφορετικά στα προσβεβλημένα ζώα μιας εκτροφής όπως :
Αναπνευστικά: δύσπνοια
Νευρικά: ασταθές βάδισμα, παραπληγία, παράλυση
Αρθρίτιδες - μαστίτιδες.
Δεν υπάρχει θεραπεία.
Δεν υπάρχει εμβόλιο.
Δεν είναι εύκολο να εφαρμοστεί ένα πρόγραμμα εκρίζωσης με σφαγή των οροθετικών ζώων.
Η απομάκρυνση των νεογέννητων αρνιών, από τις οροθετικές μητέρες τους και η εφαρμογή τεχνητού θηλασμού έχει καλά αποτελέσματα για την έλεγχο της νόσου.
Το ότι η νόσος έχει μεγάλη εξάπλωση σε ολόκληρη την Ελλάδα και ότι δεν υπάρχει θεραπευτική αγωγή, ούτε εμβόλιο συντελούν ώστε η προϊούσα να αποτελεί σοβαρό πρόβλημα για το μέλλον της Ελληνικής προβατοτροφίας.
Β. Μεταδοτικά νοσήματα
1) Εντεροτοξιναιμία (Δυσεντερία)
ΑΙΤΙΟ: Το CIostridium perfrigens, μικρόβιο που πολλαπλασιάζεται έντονα στο έντερο και παράγει τοξίνες. Προσβάλλει όλες τις ηλικίες.
Το μεγαλύτερο πρόβλημα παρουσιάζεται στα νεογέννητα τις 2 πρώτες βδομάδες της ζωής τους. Αρρωσταίνουν το 5-90% των νεογέννητων αμνοεριφίων. Πολλές φορές τα μικρά πεθαίνουν απότομα χωρίς συμπτώματα ή παρουσιάζουν έντονη κατάπτωση, ισχυρούς κολικούς ή άφθονη κίτρινη ή αιμορραγική διάρροια. Ο θάνατος έρχεται από λίγες ώρες έως 3 ημέρες. Όταν ανοίγουμε το πτώμα τα έντερα έχουν έντονο κόκκινο χρώμα.
ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ: Όταν τα ζώα προσβληθούν από δυσεντερία, οποιαδήποτε θεραπεία έχει φτωχά αποτελέσματα. Στην πρόληψη και μόνο θα ρίξουμε το βάρος της προσοχής μας. Ο εμβολιασμός των μητέρων πρέπει να είναι συστηματικός. Είναι απαραίτητοι 2 εμβολιασμοί το χρόνο. Ο πρώτος Ιανουάριο-Φεβρουάριο πριν την ανοιξιάτικη έξοδο στη βοσκή και ο δεύτερος 1 μήνα πριν τις γέννες, που καλύπτει και την φθινοπωρινή αλλαγή του σιτηρεσίου. Για όσα ζώα γεννήσουν όψιμα συστήνεται και 3ος εμβολιασμός 2-4 βδομάδες πριν τον τοκετό.
ΟΡΟΙ: Σε περίπτωση εμφάνισης της νόσου κάνουμε ορό τόσο στα άρρωστα, όσο και στα υγιή αμνοερίφια που οι μητέρες τους δεν έχουν εμβολιαστεί.
Η σωστή διατροφή των μητέρων στη διάρκεια της εγκυμοσύνης και η σταδιακή αλλαγή οποιουδήποτε σιτηρεσίου, η υγιεινή του στάβλου (συχνές απολυμάνσεις, και ιδίως πριν τους τοκετούς), ο έλεγχος της υγρασίας, των ρευμάτων αέρα, και η άμεση απομόνωση των ασθενών, συμβάλλει αποφασιστικά στον έλεγχο της νόσου.
1) Εντεροτοξιναιμία (Δυσεντερία)
ΑΙΤΙΟ: Το CIostridium perfrigens, μικρόβιο που πολλαπλασιάζεται έντονα στο έντερο και παράγει τοξίνες. Προσβάλλει όλες τις ηλικίες.
Το μεγαλύτερο πρόβλημα παρουσιάζεται στα νεογέννητα τις 2 πρώτες βδομάδες της ζωής τους. Αρρωσταίνουν το 5-90% των νεογέννητων αμνοεριφίων. Πολλές φορές τα μικρά πεθαίνουν απότομα χωρίς συμπτώματα ή παρουσιάζουν έντονη κατάπτωση, ισχυρούς κολικούς ή άφθονη κίτρινη ή αιμορραγική διάρροια. Ο θάνατος έρχεται από λίγες ώρες έως 3 ημέρες. Όταν ανοίγουμε το πτώμα τα έντερα έχουν έντονο κόκκινο χρώμα.
ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ: Όταν τα ζώα προσβληθούν από δυσεντερία, οποιαδήποτε θεραπεία έχει φτωχά αποτελέσματα. Στην πρόληψη και μόνο θα ρίξουμε το βάρος της προσοχής μας. Ο εμβολιασμός των μητέρων πρέπει να είναι συστηματικός. Είναι απαραίτητοι 2 εμβολιασμοί το χρόνο. Ο πρώτος Ιανουάριο-Φεβρουάριο πριν την ανοιξιάτικη έξοδο στη βοσκή και ο δεύτερος 1 μήνα πριν τις γέννες, που καλύπτει και την φθινοπωρινή αλλαγή του σιτηρεσίου. Για όσα ζώα γεννήσουν όψιμα συστήνεται και 3ος εμβολιασμός 2-4 βδομάδες πριν τον τοκετό.
ΟΡΟΙ: Σε περίπτωση εμφάνισης της νόσου κάνουμε ορό τόσο στα άρρωστα, όσο και στα υγιή αμνοερίφια που οι μητέρες τους δεν έχουν εμβολιαστεί.
Η σωστή διατροφή των μητέρων στη διάρκεια της εγκυμοσύνης και η σταδιακή αλλαγή οποιουδήποτε σιτηρεσίου, η υγιεινή του στάβλου (συχνές απολυμάνσεις, και ιδίως πριν τους τοκετούς), ο έλεγχος της υγρασίας, των ρευμάτων αέρα, και η άμεση απομόνωση των ασθενών, συμβάλλει αποφασιστικά στον έλεγχο της νόσου.
2) Κολοβακτηριδίαση
ΑΙΤΙΟ: Το βακτήριο Escherichia coli που προσβάλλει το πεπτικό σύστημα των αμνοεριφίων. Προδιαθέτει η έλλειψη πρωτογάλατος τις πρώτες 12 ώρες της ζωής του νεογέννητου(στέρηση ανοσοσφαιρινών).Οι κακές καιρικές συνθήκες το υπερβολικό ψύχος, η υγρασία, δρουν δυσμενώς, ειδικά όταν στο στάβλο επικρατούν συνωστισμός των ζώων, υγρασία, ρεύματα αέρος και χαμηλή θερμοκρασία. Η διατροφή των μητέρων παίζει σημαντικό ρόλο. Η έλλειψη καρπών, απότομη αλλαγή σιτηρεσίου, αβιταμινώσεις, έλλειψη ιχνοστοιχείων προδιαθέτουν στην κολοβακτηριδίαση.
ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ: Τα ζώα πεθαίνουν ξαφνικά ή παρουσιάζουν έντονη διάρροια, αφυδάτωση και κατάπτωση. Συχνά παρατηρούμε νευρικά συμπτώματα από μηνιγγίτιδα και κουτσαίνουν εξαιτίας προσβολής των αρθρώσεων (πολυαρθρίτιδα νεογέννητων).
ΘΕΡΑΠΕΙΑ: Ο Ορός δίνει καλά αποτελέσματα μόνο στις σηψαιμικές μορφές.
Το Εμβόλιο δεν έχει αρκετά καλά αποτελέσματα. Η θεραπεία γίνεται με αντιβιοτικά σε συνδυασμό με -ορούς, ηλεκτρολύτες, βιταμίνες και Se.
Άλλα αίτια που προκαλούν διάρροιες των νεογέννητων αμνοεριφίων είναι οι Σαλμονέλες, οι Παστερέλλες, τα Καμπυλοβακτηρίδια, οι ιοί, τα κρυπτοσπορίδια και ορισμένα άλλα, που όμως δεν δημιουργούν συχνά σοβαρό πρόβλημα στις εκτροφές.
Συνοψίζοντας η αντιμετώπιση του προβλήματος των διαρροιών στα νεογέννητα αμνοερίφια γίνεται κυρίως με προληπτικά μέτρα γιατί μόνο αυτά αποδίδουν. Αυτά είναι:
-Εμβολιασμός και αποπαρασιτισμός των ενήλικων σωστά και συστηματικά.
-Σωστή διατροφή των μητέρων (καλή ανάπτυξη πλακούντα και εμβρύου).
-Χορήγηση βιταμίνης AD3E +Se (στις έγκυες μάνες ή στα νεογέννητα ,πρόληψη αβιταμίνωσης, ενίσχυση οργανισμού).
-Περιορισμός της περιόδου τοκετών (με συγχρονισμό του οίστρου).
-Έλεγχος λήψης πρωτογάλατος στα μικρά το πρώτο 24ωρο.
-Υγιεινός στάβλος: συχνός καθαρισμός και απολυμάνσεις ιδιαίτερα πριν τους αναμενόμενους τοκετούς. Συχνή ανανέωση της στρωμνής,- ιδιαίτερος χώρος και χώρος νεογέννητων. Αν παρουσιαστεί πρόβλημα αλλάζουμε το χώρο των τοκετών.
-Άμεση απομόνωση των πρώτων κρουσμάτων.
-Στα άρρωστα ζώα χορηγούμε ηλεκτρολύτες, ορό γλυκόζης, αντιορούς και αντιβιοτικά(ανάλογα με το αίτιο). Αντιβιοτικά δεν χορηγούμε πάνω από 3 μέρες (επιδείνωση του προβλήματος).
ΑΙΤΙΟ: Το βακτήριο Escherichia coli που προσβάλλει το πεπτικό σύστημα των αμνοεριφίων. Προδιαθέτει η έλλειψη πρωτογάλατος τις πρώτες 12 ώρες της ζωής του νεογέννητου(στέρηση ανοσοσφαιρινών).Οι κακές καιρικές συνθήκες το υπερβολικό ψύχος, η υγρασία, δρουν δυσμενώς, ειδικά όταν στο στάβλο επικρατούν συνωστισμός των ζώων, υγρασία, ρεύματα αέρος και χαμηλή θερμοκρασία. Η διατροφή των μητέρων παίζει σημαντικό ρόλο. Η έλλειψη καρπών, απότομη αλλαγή σιτηρεσίου, αβιταμινώσεις, έλλειψη ιχνοστοιχείων προδιαθέτουν στην κολοβακτηριδίαση.
ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ: Τα ζώα πεθαίνουν ξαφνικά ή παρουσιάζουν έντονη διάρροια, αφυδάτωση και κατάπτωση. Συχνά παρατηρούμε νευρικά συμπτώματα από μηνιγγίτιδα και κουτσαίνουν εξαιτίας προσβολής των αρθρώσεων (πολυαρθρίτιδα νεογέννητων).
ΘΕΡΑΠΕΙΑ: Ο Ορός δίνει καλά αποτελέσματα μόνο στις σηψαιμικές μορφές.
Το Εμβόλιο δεν έχει αρκετά καλά αποτελέσματα. Η θεραπεία γίνεται με αντιβιοτικά σε συνδυασμό με -ορούς, ηλεκτρολύτες, βιταμίνες και Se.
Άλλα αίτια που προκαλούν διάρροιες των νεογέννητων αμνοεριφίων είναι οι Σαλμονέλες, οι Παστερέλλες, τα Καμπυλοβακτηρίδια, οι ιοί, τα κρυπτοσπορίδια και ορισμένα άλλα, που όμως δεν δημιουργούν συχνά σοβαρό πρόβλημα στις εκτροφές.
Συνοψίζοντας η αντιμετώπιση του προβλήματος των διαρροιών στα νεογέννητα αμνοερίφια γίνεται κυρίως με προληπτικά μέτρα γιατί μόνο αυτά αποδίδουν. Αυτά είναι:
-Εμβολιασμός και αποπαρασιτισμός των ενήλικων σωστά και συστηματικά.
-Σωστή διατροφή των μητέρων (καλή ανάπτυξη πλακούντα και εμβρύου).
-Χορήγηση βιταμίνης AD3E +Se (στις έγκυες μάνες ή στα νεογέννητα ,πρόληψη αβιταμίνωσης, ενίσχυση οργανισμού).
-Περιορισμός της περιόδου τοκετών (με συγχρονισμό του οίστρου).
-Έλεγχος λήψης πρωτογάλατος στα μικρά το πρώτο 24ωρο.
-Υγιεινός στάβλος: συχνός καθαρισμός και απολυμάνσεις ιδιαίτερα πριν τους αναμενόμενους τοκετούς. Συχνή ανανέωση της στρωμνής,- ιδιαίτερος χώρος και χώρος νεογέννητων. Αν παρουσιαστεί πρόβλημα αλλάζουμε το χώρο των τοκετών.
-Άμεση απομόνωση των πρώτων κρουσμάτων.
-Στα άρρωστα ζώα χορηγούμε ηλεκτρολύτες, ορό γλυκόζης, αντιορούς και αντιβιοτικά(ανάλογα με το αίτιο). Αντιβιοτικά δεν χορηγούμε πάνω από 3 μέρες (επιδείνωση του προβλήματος).
Γ. Διάρροιες σε αιγοπρόβατα μεγαλύτερα των 2 εβδομάδων
1) Εντεροτοξιναιμία.
ΑΙΤΙΟ: Το Clostridium perfrigens. Προδιαθέτουν και σε αυτή την περίπτωση οι κακές καιρικές συνθήκες, οι κακές συνθήκες υγιεινής στο στάβλο, η απότομη αλλαγή του σιτηρεσίου, η χορήγηση μεγάλων ποσοτήτων καρπών ή συμπυκνωμένων τροφών, η απότομη βόσκηση χλωρού χόρτου και μάλιστα με πάχνη, ο έντονος παρασιτισμός των ζώων (τραυματίζουν τα έντερα τα παράσιτα, περνούν τα μικρόβια).
ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ: Προσβάλλει ενήλικα και αμνοερίφια πάνω από 15 ημερών. Έχει τις εξής μορφές: α) οξεία μορφή: ξαφνικά το ζώο σταματά να βόσκει πέφτει με σπασμούς και πεθαίνει. Ο κτηνοτρόφος ξαφνικά βρίσκει νεκρά ζώα. β) πιο αργή εξέλιξη: πλήρης ανορεξία, δυσκοιλιότητα και στη συνέχεια διάρροια, οξύ πνευμονικό οίδημα (δύσπνοια, αφρώδες αιμορραγικό έκκριμα από τη μύτη). Νευρικά συμπτώματα (αταξία, βάδισμα μεθυσμένου, σπασμοί, τρίξιμο δοντιών).
Ο θάνατος έρχεται σε 1-2 μέρες. Ορισμένες φορές η αρρώστια κρατάει 10-15 μέρες. Τα ζώα παρουσιάζουν κοιλιακό άλγος, γρήγορη απίσχνανση χωρίς διάρροια.
ΠΡΟΛΗΨΗ: Μέτρα υγιεινής-Εμβολιασμοί όπως αναφέρθηκαν στη δυσεντερία νεογέννητων-Αποφυγή παραγόντων που προδιαθέτουν στην εμφάνιση της νόσου-Απομόνωση των αρρώστων. Τα αντιβιοτικά μικρή βοήθεια προσφέρουν στα άρρωστα ζώα. Αν υπάρχουν κρούσματα στην εκτροφή, αντιβιοτικά χορηγούμε μόνο στα υγιή και κυρίως στα νεαρά και στα ηλικιωμένα.
ΑΙΤΙΟ: Το Clostridium perfrigens. Προδιαθέτουν και σε αυτή την περίπτωση οι κακές καιρικές συνθήκες, οι κακές συνθήκες υγιεινής στο στάβλο, η απότομη αλλαγή του σιτηρεσίου, η χορήγηση μεγάλων ποσοτήτων καρπών ή συμπυκνωμένων τροφών, η απότομη βόσκηση χλωρού χόρτου και μάλιστα με πάχνη, ο έντονος παρασιτισμός των ζώων (τραυματίζουν τα έντερα τα παράσιτα, περνούν τα μικρόβια).
ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ: Προσβάλλει ενήλικα και αμνοερίφια πάνω από 15 ημερών. Έχει τις εξής μορφές: α) οξεία μορφή: ξαφνικά το ζώο σταματά να βόσκει πέφτει με σπασμούς και πεθαίνει. Ο κτηνοτρόφος ξαφνικά βρίσκει νεκρά ζώα. β) πιο αργή εξέλιξη: πλήρης ανορεξία, δυσκοιλιότητα και στη συνέχεια διάρροια, οξύ πνευμονικό οίδημα (δύσπνοια, αφρώδες αιμορραγικό έκκριμα από τη μύτη). Νευρικά συμπτώματα (αταξία, βάδισμα μεθυσμένου, σπασμοί, τρίξιμο δοντιών).
Ο θάνατος έρχεται σε 1-2 μέρες. Ορισμένες φορές η αρρώστια κρατάει 10-15 μέρες. Τα ζώα παρουσιάζουν κοιλιακό άλγος, γρήγορη απίσχνανση χωρίς διάρροια.
ΠΡΟΛΗΨΗ: Μέτρα υγιεινής-Εμβολιασμοί όπως αναφέρθηκαν στη δυσεντερία νεογέννητων-Αποφυγή παραγόντων που προδιαθέτουν στην εμφάνιση της νόσου-Απομόνωση των αρρώστων. Τα αντιβιοτικά μικρή βοήθεια προσφέρουν στα άρρωστα ζώα. Αν υπάρχουν κρούσματα στην εκτροφή, αντιβιοτικά χορηγούμε μόνο στα υγιή και κυρίως στα νεαρά και στα ηλικιωμένα.
2) Κοκκιδίαση
ΑΙΤΙΟ: Διάφορα είδη κοκκιδίων που προκαλούν οξεία ή χρόνια εντερίτιδα
Τα ενήλικα δεν αρρωσταίνουν αλλά μολύνουν τα μικρά.
Οι κακές συνθήκες υγιεινής στο στάβλο (κοπριά που κρατάει διαρκώς υγρασία) επιδεινώνουν το πρόβλημα.
ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ: Τα ζώα παρουσιάζουν έντονη διάρροια συχνά αιμορραγική και αφυδάτωση. Αρκετά πεθαίνουν ή επιζούν με καθυστέρηση στην ανάπτυξη.
Στις χρόνιες μορφές στα ζώα που σφάζονται παρατηρούμε άσπρα στίγματα (οζίδια) στο έντερο.
ΘΕΡΑΠΕΙΑ - ΠΡΟΛΗΨΗ : Στις εκτροφές που υπάρχει πρόβλημα παίρνουμε υγειονομικά μέτρα (αλλαγή της στρωμνής, του στάβλου και απολυμάνσεις) - Χορήγηση αντικοκκιδιακών φαρμάκων τόσο στα άρρωστα όσο και στα υγιή. Η θεραπεία να μη διαρκεί λιγότερο από 5 ημέρες.
Στα νεκρά που έχουν έντονο πρόβλημα διάρροιας και αφυδάτωσης χορηγούμε εκτός από αντικοκκιδιακά φάρμακα και ορούς, κορτικοστεροειδή και αναλγητικά .
3) Παρασιτισμός Του Γαστρεντερικού ΣυστήματοςΑΙΤΙΟ: Διάφορα είδη κοκκιδίων που προκαλούν οξεία ή χρόνια εντερίτιδα
Τα ενήλικα δεν αρρωσταίνουν αλλά μολύνουν τα μικρά.
Οι κακές συνθήκες υγιεινής στο στάβλο (κοπριά που κρατάει διαρκώς υγρασία) επιδεινώνουν το πρόβλημα.
ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ: Τα ζώα παρουσιάζουν έντονη διάρροια συχνά αιμορραγική και αφυδάτωση. Αρκετά πεθαίνουν ή επιζούν με καθυστέρηση στην ανάπτυξη.
Στις χρόνιες μορφές στα ζώα που σφάζονται παρατηρούμε άσπρα στίγματα (οζίδια) στο έντερο.
ΘΕΡΑΠΕΙΑ - ΠΡΟΛΗΨΗ : Στις εκτροφές που υπάρχει πρόβλημα παίρνουμε υγειονομικά μέτρα (αλλαγή της στρωμνής, του στάβλου και απολυμάνσεις) - Χορήγηση αντικοκκιδιακών φαρμάκων τόσο στα άρρωστα όσο και στα υγιή. Η θεραπεία να μη διαρκεί λιγότερο από 5 ημέρες.
Στα νεκρά που έχουν έντονο πρόβλημα διάρροιας και αφυδάτωσης χορηγούμε εκτός από αντικοκκιδιακά φάρμακα και ορούς, κορτικοστεροειδή και αναλγητικά .
α) Ταινιάσεις των αιγοπροβάτων και κυρίως των νεαρών ζώων 2-8 μηνών
Ταινίες: (Monienza expansa, M. bancdeni, Anitellina spp).
Παρασιτεί στο λεπτό έντερο των αιγοπροβάτων. Οι ταινίες απορροφούν μεγάλες ποσότητες τροφών από τον ξενιστή (αιγοπρόβατο). Συχνά προκαλούν τη μερική ή ολική απόφραξη του εντέρου ή και τη ρήξη του, ερεθισμό του εντερικού βλεννογόνου ή διάρροια.
Ακόμα οι ταινίες αφήνουν τοξίνες στον οργανισμό του ζώου και μείωση της αντίστασής του απέναντι στα παθογόνα μικρόβια.
β) Οισοφαγοστομίαση των αιγοπροβάτων
Ζώα κάτω από 3 μηνών ή πολύ ηλικιωμένα δεν υποφέρουν από τη νόσο. Οι προνύμφες, άωρα, παράσιτα είναι πιο παθογόνα από τα ενήλικα παράσιτα λόγω της εισόδου τους στο εντερικό τοίχωμα.
Σε οξείες περιπτώσεις παρατηρούμε έντονη βαθυπράσινη διάρροια που γρήγορα εξαντλεί τα ζώα. Σε χρόνια μορφή τα ζώα παρουσιάζουν διάρροια - δυσκοιλιότητα κατά διαστήματα. Τα ζώα παρουσιάζουν έντονη αδυναμία και καχεξία.
Γαστροεντερική τριχοστρογγυλίδη : Παράσιτα του στομαχιού και του λεπτού εντέρου των αιγοπροβάτων. Προκαλούν τραυματισμό του εντερικού και στομαχικού βλεννογόνου με αποτέλεσμα ανωμαλίες στην πέψη και μειωμένη απορρόφηση πρωτεϊνών, ασβεστίου και φωσφόρου, τα ζώα παρουσιάζουν έντονη αναιμία, διάρροια κατά διαστήματα, εξάντληση, καχεξία, δέρμα τραχύ και το μαλλί πέφτει κατά πλάκες.
γ) Ηπατική διστομίαση: (Ψιλή - χονδρή κλαπάτσα)
Νόσος του ήπατος (συκωτιού) των προβάτων και λιγότερο των αιγών. Τα ζώα κινδυνεύουν από τη μόλυνση όλο το χρόνο και ειδικά από τέλη Ιουνίου και πέρα ως το χειμώνα.
Σε οξεία προσβολή τα ζώα πεθαίνουν ξαφνικά ή σε πιο ήπιες μορφές παρουσιάζουν ύψωση της θερμοκρασίας, αναιμία, ελάττωση της όρεξης. Τα ζώα χάνουν βάρος, το τρίχωμα τους γίνεται εύθραυστο. Συχνά παρατηρούνται κρίσεις διάρροιας συνοδευόμενες από δυσκοιλιότητα.
Σε όλες τις παρασιτώσεις του γαρστρεντερικού η διάγνωση σε ζωντανό ζώο είναι δύσκολη. Απαιτεί ύπαρξη εργαστηρίου. Ευκολότερος είναι ο έλεγχος του πεπτικού συστήματος στα σφαγεία ή σε νεκρά ζώα.
Πρόληψη - θεραπεία παρασιτώσεων:
Είναι γνωστό πως οι παρασιτώσεις είναι διαδεδομένες σε όλα τα κοπάδια. Ακόμα και σήμερα αποτελούν σοβαρό πρόβλημα.
Σήμερα δεν είναι συχνό το φαινόμενο ο θάνατος των ζώων από παρασιτώσεις, τα παράσιτα όμως βλάπτουν τα ζώα μακροχρόνια, μειώνουν τις αποδώσεις τους με σοβαρές συνέπειες στο εισόδημα του κτηνοτρόφου. Τα παρασιτούμενα ζώα δίνουν λίγο γάλα, λίγο κρέας και κατώτερης ποιότητας, (κατεστραμμένα εντόσθια κατάσχονται στα σφαγεία) και κακής ποιότητας μαλλί. Επιπλέον τα παράσιτα ανοίγουν πύλες εισόδου των μικροβίων στον οργανισμό του ζώου. Για όλα τα παραπάνω θα πρέπει ο κτηνοτρόφος να παίρνει μέτρα για την αντιμετώπιση του παρασιτισμού των ζώων.
Τα αντιπαρασιτικά χάπια πρέπει να δίνονται συστηματικά και σε όλα τα ζώα.
Είναι απαραίτητος ο αποπαρασιτισμός πριν την έξοδο στη βοσκή την άνοιξη και το φθινόπωρο πριν τον ενσταβλισμό.
Με αυτό τον τρόπο αποφεύγουμε τη μόλυνση των ζώων και ειδικά των νεκρών.
Η κοπριά πρέπει να φεύγει συχνά από τους στάβλους και να συνοδεύεται από καθαρισμούς και απολυμάνσεις.
Με αυτό τον τρόπο αποφεύγουμε τη μόλυνση των ζώων και ειδικά των νεκρών.
Η κοπριά πρέπει να φεύγει συχνά από τους στάβλους και να συνοδεύεται από καθαρισμούς και απολυμάνσεις.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου