Τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα φυτά μας είτε εσωτερικά, είτε εξωτερικά είναι κυρίως 3 ειδών:
Α) Προβλήματα θρέψης (επάρκεια ή ανεπάρκεια φαγητού ανάλογα και με το στάδιο ανάπτυξης)
Β) Προβλήματα λόγω δυσμενών συνθηκών περιβάλλοντος (Ph, υγρασία, θερμοκρασία, αερισμός, πότισμα κλπ.)
Γ) Προβλήματα λόγω επίθεσης από κάποιο παθογόνο οργανισμό (έντομα, μύκητες, βακτήρια, ιοί κλπ.)
Μπορεί να εμφανίζονται αυτόνομα ή και ταυτόχρονα μεταξύ τους.
Είναι πιθανόν δηλαδή να έχουμε πρόβλημα σε ένα φυτό π.χ. μόνο από την παρουσία ενός εντόμου το οποίο μας τρώει τα φύλλα ή προβλήματα με ένα φυτό που να εμφανίζει προσβολές από μύκητες, έντομα και ανεπάρκειες τροφής ταυτόχρονα.
Η δεύτερη περίπτωση μάλιστα είναι αρκετά κοινή, ιδιαίτερα στον αγρό, καθώς ένα εξασθενημένο φυτό έχει μεγαλύτερες πιθανότητες να προσβληθεί από οτιδήποτε. Ακριβώς όπως ένας άνθρωπος με πεσμένο το ανοσοποιητικό του σύστημα έχει μεγαλύτερες πιθανότητες να αρρωστήσει.
Επιπλέον οι παθογόνες καταστάσεις εμφανίζουν μεταξύ τους και ένα είδος αλληλοβοήθειας ή αλληλεξάρτησης. Πληγές από έντομα βοηθούν τους μύκητες και τα βακτήρια να εισχωρήσουν μέσα στον φυτικό ιστό, κάποια έντομα είναι φορείς ιών και άλλων μικροοργανισμών (παθητικά ή ενεργητικά), οι περιβαλλοντικές συνθήκες επηρεάζουν την βιολογία των μυκήτων, των βακτηρίων και των εντόμων, το Ph και ο αερισμός του εδάφους επηρεάζουν την θρέψη του φυτού και άλλα πολλά.
Σκοπός λοιπόν αρχικά, ενός καλλιεργητή, είναι να έχει υγιή και δυνατά φυτά ώστε να κρατούν μια πρώτη γραμμή άμυνας. Η πρόληψη είναι σημαντικότερη από την θεραπεία.
Δευτερευόντως όμως πρέπει να είναι σε θέση να αναγνωρίσει τουλάχιστον την φύση των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν τα φυτά του και ποιος είναι ο κρίσιμος παράγοντας που τα επηρεάζει, ώστε να ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα θεραπείας.
ΔΙΑΓΝΩΣΗ
Προφανώς σε ένα άπειρο μάτι όλα τα προβλήματα φαίνονται ίδια ωστόσο υπάρχουν κάποια βασικά μοτίβα εμφάνισης των συμπτωμάτων ανάλογα με την αιτία του προβλήματος.
Α) Προβλήματα Θρέψης:
Χαρακτηριστικό κλειδί αναγνώρισης = Η ομοιογένεια των συμπτωμάτων πάνω στο φυτό
Εμφανίζονται ως τροφοπενίες (έλλειψη τροφής) ή τοξικότητες (υπερβολή τροφής). Τα πιο κοινά συμπτώματα όταν σε ένα φυτό έχουμε προβλήματα θρέψης είναι οι αλλαγές στο χρώμα των φύλλων (μεταχρωματισμοί), χωρίς να είναι τα μόνα συμπτώματα που μπορεί να εμφανιστούν.
Χλωρώσεις, κιτρινίσματα, καφετίσματα, ξεράματα κ.α. Η ειδοποιός διαφορά τους σε σχέση με τους μεταχρωματισμούς που προκαλούνται από έντομα ή μύκητες είναι ότι η εμφάνιση τους χαρακτηρίζεται από μια κάποια ομοιομορφία στο σώμα του φυτού. Δηλαδή π.χ, όλα τα παλαιότερα ή νεότερα φύλλα θα εμφανίσουν παρόμοια κιτρινίσματα ή όλοι σχεδόν οι καρποί θα βγαίνουν μικροί ή όλο τα φυτό θα έχει χάσει την φρεσκάδα του κλπ. Αντίθετα με ένα μύκητα ή με ένα βακτήριο που θα χτυπήσει τοπικά και κιτρινίσει τα φύλλα σε εκείνα τα σημεία (π.χ. από αριστερά και όχι από δεξιά ή μόνο σε κάποια κλαδιά ενώ τα άλλα θα φαίνονται υγιή κ.α.). Η προσβολή από κάποιο μύκητα ή βακτήριο θα γίνει από όπου καταφέρει να εισχωρήσει, τοπικά δηλαδή, όπως ένα κουνούπι θα μας τσιμπήσει μόνο στο ένα πόδι γιατί αυτό ήταν έξω από τα σκεπάσματα.
Η ομοιομορφία αυτή στα συμπτώματα οφείλεται στο γεγονός ότι όταν δεν τρέφεται σωστά ένα φυτό, δεν τρέφεται σωστά όλο μαζί σαν οργανισμός. Οπότε και τα συμπτώματα θα εμφανίζονται στα ίδια και αντίστοιχα μέρη, σε όλο το σώμα του οργανισμού. Δεν γίνεται ένα φυτό να μην τρέφεται ικανοποιητικά μόνο σε μια του μεριά, εκτός αν συντρέχει άλλος λόγος. Κατά συνέπεια ακόμα και αν παρατηρούμε χαρακτηριστικά συμπτώματα προβλημάτων θρέψης πάνω σε ένα φυτό (είτε γιατί έτσι νομίζουμε είτε γιατί τα έχουμε ξαναδεί και τα αναγνωρίζουμε) αλλά αυτά παρουσιάζουν ανεξήγητα μονομερή εμφάνιση πάει να πει πως κάποια άλλη είναι η αιτία που φταίει για την εμφάνιση του φυτού μας και όχι η τροφή. Π.χ. κάποιος μύκητας μπορεί να έχει προσβάλει αυτό το κλαδί από πιο κάτω και να του στερεί τους χυμούς που ανεβαίνουν από την ρίζα. Η κατανομή δηλαδή των συμπτωμάτων μας δείχνει τον κρίσιμο παράγοντα.
Πιθανά αίτια προβλημάτων θρέψης και τρόπος αντιμετώπισής τους (προσοχή όμως γιατί οι λόγοι μπορούν να είναι παραπάνω από ένας και να συμβαίνουν ταυτόχρονα):
· Ανεπαρκής λίπανση. Εμφάνιση τροφοπενιών, με το πιο κοινό σύμπτωμα να είναι ο μεταχρωματισμός των φύλλων. Ανάλογα της ευκολίας ή δυσκολίας κίνησης των διαφόρων θρεπτικών στοιχείων μέσα στο φυτό, όπως και της σημασίας τους στις λειτουργίες του φυτού, τα συμπτώματα εκδηλώνονται, είτε περισσότερο στα παλιά φύλλα, είτε περισσότερο στα καινούργια φύλλα ή και σε ολόκληρο το φυτό.
Εφαρμόζουμε λίπανση, ανάλογη με το στάδιο ανάπτυξης του φυτού και το είδος της τροφοπενίας.
· Υπερβολική λίπανση. Εμφάνιση τοξικοτήτων με το πιο κοινό σύμπτωμα να είναι το περιφερειακό κάψιμο στα φύλλα. Συχνά, ωστόσο, επειδή ανταγωνίζονται ή ενώνονται θρεπτικά στοιχεία μεταξύ τους, δημιουργούνται άλατα στο χώμα, με συνέπεια να ΄΄μπουκώνει΄΄ το φυτό και να μην μπορεί να φάει. Οπότε η υπερβολή λιπασμάτων μπορεί εκδηλώνεται πάλι ως έλλειψη.
Ποτίζουμε με αρκετό νερό ώστε να διαλυθούν τα άλατα και να ξεπλυθεί η περίσσεια λιπάσματος. Καλό είναι να έχουμε διορθώσει το Ph του νερού πριν ξεπλύνουμε.
·Ανισορροπία στο Ph. Συνήθως αυξάνεται το Ph λόγω της συνεχόμενης χρήσης αλκαλικού νερού (ιδιαίτερα σε γλάστρες και παρτέρια), ωστόσο υπάρχουν και άλλοι λόγοι που επηρεάζουν την τιμή του. Κάθε είδος φυτού έχει τις δικές του ιδιαίτερες προτιμήσεις. Τα περισσότερα όμως φυτά αναπτύσσονται ικανοποιητικά σε ελαφρώς όξινο Ph (5,5 με 6,5) κι αυτό διότι σε αυτό το εύρος του Ph καταφέρνουν και προσλαμβάνουν ένα ποσοστό από όλα τα θρεπτικά στοιχεία.
Διορθώνουμε το Ph του υποστρώματός μας. Το Ph κατεβαίνει με την προσθήκη όξινου διαλύματος ή υποστρώματος και ανεβαίνει με την προσθήκη αλκαλικού.
·Υπερβολικό πότισμα ή ανεπάρκεια ποτίσματος. Δημιουργεί κακές συνθήκες αερισμού στην περιοχή της ρίζας με συνέπεια να μην μπορούν να προσληφθούν τα θρεπτικά στοιχεία.
Ποτίζουμε όταν δούμε ότι τα φυτά το χρειάζονται (με δοκιμή του εδάφους αν είναι ξερό ή νωπό), πάντα ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες και τις ιδιαίτερες ανάγκες του κάθε φυτού.
· Ακραίες συνθήκες περιβάλλοντος. Έχει παρατηρηθεί πως η θερμοκρασία και η υγρασία όπως και οι απότομες μεταβολές στην ισορροπία τους, επηρεάζουν την πρόσληψη και την κατανομή των θρεπτικών στοιχείων μέσα στο φυτό.
Προστατεύουμε τα φυτά προληπτικά στις δύσκολες εποχές και διορθώνουμε τις περιβαλλοντικές συνθήκες όπου είναι εφικτό.
· Στάδιο ανάπτυξης του φυτού. Ανάλογα την φάση της ζωής ενός φυτού, έχει άλλες ανάγκες και κατανέμονται διαφορετικά οι επάρκειες τροφής στο σώμα του. Έτσι π.χ. όταν ένα φυτό έχει καρπούς ή άνθη, κατανέμει περισσότερες τροφές στα αναπαραγωγικά του όργανα. Δίνει βάρος δηλαδή στην αναπαραγωγή του με συνέπεια πολλές φορές να εμφανίζονται τροφοπενίες στα φύλλα. Κατά συνέπεια ανάλογα την φάση διαφοροποιείται και το είδος του λιπάσματος που εφαρμόζουμε.
Λιπαίνουμε ανάλογα με τις ανάγκες των φυτών και όχι όποτε το θυμηθούμε ή μας είναι πιο εύκολο.
·Φυσιολογική ωρίμανση. Τα παλαιότερα φύλλα όταν τελειώσουν τις φυσιολογικές τους λειτουργίες απορρίπτονται από το φυτό, ενώ παράλληλα προωθούνται όσα στοιχεία ήταν αποθηκευμένα σε αυτά προς τα νεότερα και λειτουργικά φύλλα. Επίσης το ίδιο συμβαίνει και στα ετήσια φυτά λίγο πριν συμπληρώσουν τον βιολογικό τους κύκλο.
Γενικά είναι μια φυσιολογική διαδικασία οπού δεν πρέπει να μας αγχώνει.
·Προσβολή από παθογόνα ή μηχανικά αίτια. Πληγές από έντομα, μικροσπασίματα και προσβολές μυκήτων ή βακτηρίων στα αγγεία του φυτού μπορούν να διακόψουν την ροή του φυτικού χυμού προς τα φύλλα και τα αναπαραγωγικά μέρη. Όπως αναφέρθηκε, τα συμπτώματα συνήθως εμφανίζονται τοπικά στο φυτό. Εξαίρεση αποτελούν οι περιπτώσεις που η προσβολή αφορά τον κεντρικό βλαστό ή την ρίζα με συνέπεια να ΄΄φρακάρει΄΄ η μεταφορά χυμού σε όλο το φυτό και να κιτρινίσει ή να ξεραθεί απότομα.
Εντοπισμός, αναγνώριση και αντιμετώπιση του προβλήματος που περιορίζει την θρέψη του φυτού μας, εφόσον είναι εφικτό. Δεν έχει νόημα να λιπάνουμε αν δεν διορθώσουμε τον παράγοντα που μας περιορίζει.
Β) Προβλήματα λόγω δυσμενών συνθηκών περιβάλλοντος
Χαρακτηριστικό κλειδί αναγνώρισης = Παρουσιάζεται επίσης μια σχετική ομοιογένεια των συμπτωμάτων πάνω στο φυτό, η οποία πιθανότατα όμως παρουσιάζεται και σε διπλανά ή σε όλα τα φυτά ενός κοινού χώρου ή τόπου.
Ανάλογα με τον περιβαλλοντικό παράγοντα που μας προκαλεί προβλήματα εμφανίζονται αρκετά και ποικίλα συμπτώματα. Ωστόσο, όπως είναι λογικό, η θερμοκρασία, η υγρασία, η ξηρασία, ο αερισμός και το Ph του εδάφους, είναι ενιαία σε έναν κοινό χώρο, οπότε κατά κανόνα έχουν την ίδια επίδραση σε όλα τα φυτά ή τουλάχιστον σε όλα τα φυτά του ίδιου είδους ή ποικιλίας.
Εξαίρεση αυτής της ομοιομορφίας στον χώρο αποτελούν μερικές φορές τα προβλήματα που μπορεί να προκαλούνται τοπικά από τις φυσικές ιδιότητες των εδαφών. Όπως π.χ. σε ένα χωράφι κάτω από ένα φυτό μπορεί να υπάρχει ολόκληρος βράχος που δεν φαίνεται οπότε να επηρεάζεται ο αερισμός και η σύσταση του εδάφους μόνο εκεί ή στις γλάστρες όπου τα χώματα διαφέρουν ανάλογα με την μεταχείρισή μας και το είδος του φυτού που φιλοξενούν. Επίσης ανομοιογένεια σε συμπτώματα παρατηρείται και σε ιδιαίτερα σημεία, σε μπαλκόνια ή χωράφια, που μπορεί να τα χτυπάει περισσότερο ο αέρας, να κρατούν περισσότερο υγρασία, να μην τα βλέπει και πολύ ο ήλιος κλπ.
Η αναγνώριση ότι ένα πρόβλημα προέρχεται από τις περιβαλλοντικές συνθήκες μερικές φορές είναι εύκολη. Ακραίες καταστάσεις όπως χαλάζι, καταιγίδες, καύσωνες και παγωνιές ή την αισθητή διαφορά στις θερμοκρασίες ημέρας και νύχτας τις καταλαβαίνουμε από τις αισθήσεις μας. Το ίδιο συμβαίνει και όταν το μέρος που καλλιεργούμε δεν το βλέπει ο ήλιος, κρατάει υγρασία ή όταν το χώμα μας είναι σκέτος πηλός ή τελείως αμμώδες. Η διάγνωση απαιτεί ελάχιστη παρατηρητικότητα.
Τι συμβαίνει όμως σε μικρές αποκλίσεις από τα επιθυμητά όρια, ποια είναι αυτά τα όρια και ποια μοτίβα ακολουθούν τα συμπτώματα από τους περιβαλλοντικούς παράγοντες ;
Αίτια, συμπτώματα και αντιμετώπιση προβλημάτων από περιβαλλοντικούς παράγοντες:
·Φως. Πηγή ενέργειας και ένας από τους κυριότερους παράγοντες αλλαγής των αναπτυξιακών διαδικασιών των φυτών. Τα φυτά, σε σχέση με τις απαιτήσεις και την αντίδρασή τους στην διάρκεια του φωτισμού (φωτοπερίοδος), χωρίζονται σε 3 κατηγορίες α) στα μακράς ημέρας (μικρής νύχτας) και 2) στα βραχείας ημέρας (μακράς νύχτας) και γ) στα ουδέτερα. Έχουν αισθητήριους μηχανισμούς που καταλαβαίνουν κυρίως την διάρκεια της νύχτας, (όπως επίσης και το χρωματικό φάσμα της φωτεινής ακτινοβολίας) και αν δεν ικανοποιηθούν οι απαιτήσεις τους σε σκοτάδι δεν επιτελούν σημαντικές τους λειτουργίες (άνθιση, καρπόδεση, κονδυλοποίηση κ.α.)
Επίσης αντιλαμβάνονται και την ένταση της φωτεινής ακτινοβολίας με βάση την οποία χωρίζονται α) σε ηλιόφυτα (αντέχουν ή θέλουν πολύ φως) και β) σε σκιόφυτα (δεν αντέχουν το πολύ φως ή είναι προσαρμοσμένα να ζούν στο παθητικό φως). Τα φυτά που θέλουν πολύ φως δεν πρόκειται να ευημερήσουν ποτέ στη σκιά και το αντίθετο. Φυτά που ζουν μόνιμα στο απόλυτο σκοτάδι δεν υπάρχουν. Η ένταση της ακτινοβολίας επίσης επηρεάζει θετικά μέχρι ενός ορίου και τον ρυθμό φωτοσύνθεσης.
Πιθανότερο σύμπτωμα μη ικανοποιητικού φωτισμού για τα φυτά που επηρεάζονται από την φωτοπερίοδο είναι η απουσία άνθισης μέχρι να ικανοποιηθούν σε ώρες σκοταδιού.
Πιθανά συμπτώματα αντίδρασης στην αυξημένη ένταση της φωτεινής ακτινοβολίας είναι η συστροφή των φύλλων (σαν να θέλουν να την αποφύγουν) ή ακόμα και καψίματα. Σε μειωμένη ένταση ακτινοβολίας εκτός από μειωμένη παραγωγή παρατηρείται και επιμήκυνση του φυτού προς την πηγή της ακτινοβολίας σε μια προσπάθεια του να φτάσει πιο κοντά ώστε να δέχεται μεγαλύτερη ένταση.
Εναρμονιζόμαστε με την βιολογία και τις απαιτήσεις του φυτού μας. Πρακτικός τρόπος για μείωση της έντασης της ακτινοβολίας σε φυτά εξωτερικού χώρου το καλοκαίρι, είναι η εφαρμογή διχτυού σκίασης.
·Θερμοκρασία. Ελέγχει τον ρυθμό στις περισσότερες βιοχημικές διεργασίες σε ένα φυτό σε συνάρτηση πάντα και με άλλους παράγοντες. Αναπνοή, διαπνοή, ανάπτυξη, ανθοφορία, κ.α. Επίσης όμως ελέγχει και τις περισσότερες βιοχημικές διεργασίες σε κάθε μορφή ζωής, συμπεριλαμβανόμενων και των εχθρών των φυτών (έντομα, μύκητες, βακτήρια κ.α.) Κάθε είδος ή ποικιλία φυτού έχει ένα εύρος θερμοκρασίας μέσα στο οποίο ευημερεί, όπως επίσης και κάποιες άριστες τιμές στις οποίες συμπεριφέρεται καλύτερα, ανάλογα την φάση της ανάπτυξής του. Σημαντικό ρόλο παίζουν η θερμοκρασία του εδάφους και του αέρα, η θερμοκρασία ημέρας και νύχτας, οι διαφορές τους και η σχετική τους ισορροπία. Επίσης από την θερμοκρασία επηρεάζεται η πρόσληψη κάποιων θρεπτικών στοιχείων από το έδαφος όπως και η επιτυχημένη ή μη δράση συγκεκριμένων φυτοπροστατευτικών ουσιών.
Σε πολύ υψηλές ή πολύ χαμηλές θερμοκρασίες συνήθως σταματάει η ανάπτυξη ενός φυτού, ενώ σε ακραίες τιμές μπορεί να επέλθει μέχρι και ο θάνατος. Άλλα συμπτώματα που παρατηρούνται στα καλλιεργούμενα φυτά από ανισόρροπες θερμοκρασίες είναι η πτώση των ανθέων, συστροφή φύλλων, ο ερμαφροδιτισμός, αυξημένα μεσογονάτια κ.α.
Όταν και εφόσον μπορούμε, εναρμονιζόμαστε με τις ιδιαίτερες απατήσεις των φυτών μας, ανάλογα με το στάδιο ανάπτυξης στο οποίο βρίσκονται. Πρακτικός τρόπος δροσισμού των φυτών είναι ο ψεκασμός τους με νερό, η σκίαση και η εφαρμογή ποτίσματος το πρωί ή ίσως και 2 φορές την ημέρα σε περιπτώσεις καύσωνα. Για να προστατέψουμε τα φυτά μας από τον κρύο αέρα μπορούμε να σκεπάζουμε με νάιλον ή να τα μεταφέρουμε σε απάνεμο μέρος.
·Υγρασία. Χωρίζεται στην υγρασία του υποστρώματος (έδαφος ή υδροπονικά) και στην ατμοσφαιρική υγρασία του αέρα. Παίζει κυρίαρχο ρόλο στην διαπνοή των φυτών, δηλαδή στην διαδικασία πρόσληψης του νερού από την ρίζα και εξάτμισης του μετέπειτα από τα φύλλα. Όταν τα φυτά είναι μικρά, κατά κανόνα έχουν ανάγκη από υψηλές τιμές υγρασίας για να μην δυσκολεύονται στην διαπνοή. Επίσης, η υγρασία, διαδραματίζει σημαντικότατο ρόλο και στην βιολογία των εχθρών των φυτών, ιδιαίτερα των μυκήτων και των βακτηρίων σε συνάρτηση και με την θερμοκρασία. Όταν ένα φυτό δεν βρίσκεται σε επίπεδα υγρασίας που το ικανοποιούν, συνήθως παρατηρείται στα φύλλα ένα ¨κρέμασμα¨ προς τα κάτω και μειώνεται η σπαργή τους, δηλαδή γίνεται μαλακό και εύκαμπτο (εξαίρεση αποτελούν παρόμοιες κινήσεις κάποιων φυτών την νύχτα οι οποίες είναι φυσιολογικές). Η υπερβολική υγρασία μπορεί να προκαλέσει προβλήματα από μύκητες και βακτήρια.
Στις περιπτώσεις αυξημένης ατμοσφαιρικής υγρασίας, καλό θα είναι να κλαδεύουμε τα φυτά μας με τέτοιο τρόπο ώστε να μην είναι πυκνά, να αερίζονται και να μην δημιουργούνται εστίες υγρασίας. Επίσης να μην τα ποτίζουμε συχνά.
Στις περιπτώσεις έλλειψης υγρασίας της ατμόσφαιρας μπορούμε να ποτίζουμε συχνότερα και να ψεκάζουμε λίγο τα φυτά μας πριν και μετά από τις ζεστές ώρες.
Στις εσωτερικές καλλιέργειες μπορούμε να εφαρμόσουμε σύστημα εξαερισμού ή αφύγρανσης για να μειώσουμε και υγραντήρα για να αυξήσουμε την υγρασία της ατμόσφαιρας.
· Αερισμός. Χωρίζεται στον ατμοσφαιρικό αέρα και τον αέρισμό ή καλύτερα το οξυγόνο που υπάρχει μέσα στο υπόστρωμα που καλλιεργούμε, είτε είναι έδαφος είτε υδροπονικό. Η θερμοκρασία και η σχετική υγρασία του ατμοσφαιρικού αέρα αναλύθηκαν παραπάνω. Ωστόσο ο ατμοσφαιρικός αέρας εμπεριέχει και CO2 (διοξείδιο του άνθρακα) το οποίο αποτελεί την πρώτη ύλη για την διαδικασία της φωτοσύνθεσης. Τα φυτά λοιπόν πρέπει να αερίζονται ώστε να ανανεώνεται η περιεκτικότητα του αέρα σε διοξείδιο.
Ο αέρας που περιέχεται στο έδαφος ή στο υδροπονικό μας υπόστρωμα είναι επίσης απαραίτητος καθώς βοηθά στην απορρόφηση των θρεπτικών στοιχείων και αποτρέπει την ανάπτυξη αναερόβιων παθογόνων μικροοργανισμών. Αναερόβιες συνθήκες στο έδαφος δημιουργούνται είτε σε πλημμυρισμένα εδάφη όπου τα κενά του εδάφους καλύπτονται εξολοκλήρου από το νερό αφήνοντας μηδενικό χώρο στον αέρα, είτε σε πολύ βαριά πηλώδη εδάφη όπου δεν υπάρχουν καν κενά αέρα.
Φυτά με μειωμένο CO2 του ατμοσφαιρικού αέρα παρουσιάζουν μειωμένη ανάπτυξη.
Φυτά με μηδενικό αέρα στην περιοχή της ρίζας δεν μπορούν να τραφούν και σαπίζουν από την ανάπτυξη μικροοργανισμών.
Συνίσταται ανανέωση του αέρα σε κλειστά συστήματα (θερμοκήπια) και παροχή αέρα μέσω αντλιών στην περιοχή του υποστρώματος στις εκτός εδάφους καλλιέργειες. Σε καλλιέργειες στο χώμα επιλέγονται κατάλληλες αποστάσεις φύτευσης και κλάδεματα ώστε να αερίζεται το υπέργειο κομμάτι, όπως επίσης και κατεργασία του εδάφους ώστε να είναι αφράτο και να στραγγίζει ικανοποιητικά.
· Έδαφος. Το έδαφος είναι ζωντανός οργανισμός και το ¨σπίτι΄΄ του φυτού. Αρκετές από τις ιδιότητες του όπως ο ρόλος τουPh στην θρέψη, η θερμοκρασία, η υγρασία και ο αερισμός του, αναλύθηκαν ήδη. Σημαντικό ρόλο παίζει επίσης η μηχανική σύσταση του εδάφους και η περιεκτικότητά του σε οργανική ουσία όπως και σε ωφέλιμη μικροβιακή ζωή. Σε ένα νεκρό έδαφος δεν μπορεί να αναπτυχθεί εύκολα ένα φυτό αν δεν βελτιωθεί, ενώ σε ένα ζωντανό έδαφος, όπως λέει η λαϊκή σοφία, θα ευημερήσει ένα φυτό και με ελάχιστη φροντίδα. Η μηχανική σύσταση των εδαφών (περιεκτικότητα σε άμμο, πηλό και άργιλο) επηρεάζει και την ικανότητα του εδάφους να κρατάει νερό και θρεπτικά στοιχεία.
Βελτιώνουμε το εδαφικό μας υπόστρωμα. Σαν γενικό κανόνα φροντίζουμε να έχουμε αφράτο, γόνιμο χώμα με καλή περιεκτικότητα σε οργανική ουσία και παρουσία ζωής. Οι γαιοσκώληκες, το σκούρο χρώμα του εδάφους και η καλή στράγγιση είναι μια καλή ένδειξη για τα περισσότερα λαχανικά και καλλωπιστικά φυτά. Συμπεριφερόμαστε όμως πάντα ανάλογα με τις ιδιαίτερες απαιτήσεις των φυτών ή των ποικιλιών που καλλιεργούμε.
Γ) Προβλήματα λόγω επίθεσης από κάποιο παθογόνο οργανισμό.
Χαρακτηριστικό κλειδί αναγνώρισης = Κατά κανόνα εμφανίζονται τοπικά, κατά θέσεις, είτε σε ένα φυτό, είτε σε μια έκταση με φυτά και δεν υπάρχουν ομοιόμορφα και ενιαίας έντασης συμπτώματα.
Σε σχέση με τα προβλήματα λόγω θρέψης ή λόγω δυσμενών συνθηκών περιβάλλοντος, όπου το φυτό επηρεάζεται και δείχνει τα συμπτώματά του ενιαία σαν οργανισμός, οι προσβολές από παθογόνους οργανισμούς, συνήθως εμφανίζονται κοντά στο σημείο προσβολής, έχουν διαφορετική ένταση σε διαφορετικά σημεία και σε πολλές περιπτώσεις φαίνεται ο υπαίτιος (έντομα, μύκητες). Εκτός από τον τρόπο εμφάνισης των συμπτωμάτων, σημαντικό ρόλο για την διάγνωση παίζει η εποχή και οι συνθήκες που επικρατούν κατά την εμφάνιση ενός προβλήματος καθώς μας αποκλείουν ή ενισχύουν κάποιες πιθανές αιτίες.
Εξαιρέσεις εμφανισιακά, όπου η προσβολή μοιάζει καθολική και μας μπερδεύει στην διάγνωση, υπάρχουν αρκετές. Κυρίως αφορούν περιπτώσεις από μικρά έντομα ή νηματώδεις που δεν φαίνονται με γυμνό μάτι (ακάρεα – τετράνυχοι), από μύκητες οι οποίοι λόγω ευνοϊκών συνθηκών αναπτύσσονται ταχεία σε όλο το φυτό και από ιούς, που γενικά είναι σπάνιοι.
Ωστόσο ανάλογα με τις συνθήκες και τα συμπτώματα υπάρχουν κάποιες κύριες κατηγορίες ασθενειών ή εχθρών, τα οποία εμφανίζονται συχνά και έχουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά που μας βοηθούν στην διάγνωση του προβλήματος.
Αίτια, συμπτώματα και αντιμετώπιση προβλημάτων επίθεσης από κάποιο παθογόνο οργανισμό:
ENTOMA
Τα έντομα χωρίζονται ανάλογα με την επίδραση που έχουν στα φυτά σε α) ωφέλιμα β) επιζήμια και γ) ουδέτερα. Στην περίπτωση της διάγνωσης των προβλημάτων μας ενδιαφέρουν τα επιζήμια.
Οι προσβολές από τα έντομα χωρίζονται στις προσβολές που γίνονται στο υπόγειο κομμάτι του φυτού, στην περιοχή της ρίζας και στις προσβολές που γίνονται στο υπέργειο κομμάτι του φυτού (φύλλα, βλαστοί, άνθη κλπ.). Όπως είναι φυσικό οι προσβολές στο επάνω κομμάτι του φυτού είναι πιο άμεσα παρατηρήσιμες ενώ σε αυτές της ρίζας συνήθως παρατηρούμε το σύμπτωμα που προκαλούν.
Τα έντομα μεταμορφώνονται κατά την διάρκεια της ζωής τους, περνώντας από το στάδιο του αυγού, στα στάδια της προνύμφης – νύμφης (κάμπια) και τέλος στο τελικό στάδιο ή ακμαίο. Δεν περνούν όλα τα είδη εντόμων από όλα τα στάδια, από όλες τις μεταμορφώσεις και διαβαθμίσεις, ωστόσο το βασικό μοτίβο είναι αυτό. Επιζήμια για ένα φυτό μπορεί να είναι μόνο τα στάδια της νύμφης ή της προνύμφης, μόνο τα ακμαία ή και τα δύο. Κάποιες οικογένειες εντόμων έχουν πολλά είδη επιζήμια, με παρόμοια συμπτώματα μεταξύ τους και παρόμοιο στάδιο μεταμόρφωσης που προκαλεί το πρόβλημα (π.χ. Λεπιδόπτερα – Πεταλούδες -> επιζήμια μορφή = προνύμφες – κάμπιες).
Συνήθως οι κατηγορίες των συμπτωμάτων μας οδηγούν προς κάποια αντίστοιχη κατηγορία των εχθρών (π.χ φαγώματα στα φύλλα -> μάλλον από κάμπιες) οπότε και λαμβάνουμε την ενδεδειγμένη αντιμετώπιση του προβλήματος, Άλλες φορές μπορεί να είναι η κατηγορία των εντόμων σε συνδυασμό με κάποιο σύμπτωμα που θα μας κατευθύνει προς την σωστή διάγνωση (πχ βλέπω χρυσόμυγες και καχεκτικό φυτό -> πιθανά προβλήματα στη ρίζα από ασπροσκούληκο - Μελολόνθη).
Σημαντική βοήθεια, για μία επιτυχημένη διάγνωση, μας δίνει η γνώση της βιολογίας των εντόμων γιατί ο βιολογικός τους κύκλος εξαρτάται άμεσα από το κλίμα και την εποχή όπως και επίσης εξαρτώνται και από τα φυτά τα οποία προσβάλλουν. Αρκετά έντομα, μέσα από το πέρασμα των χρόνων και την πίεση της εξελικτικής διαδικασίας, έχουν γίνει εξειδικευμένοι εχθροί συγκεκριμένων φυτών ή οικογενειών φυτών ενώ άλλα έχουν ευρύ φάσμα ξενιστών (φυτών όπου προσβάλλουν).
Η γνώση της βιολογίας των επιζήμιων εντόμων και η καλλιεργητική εμπειρία μας δίνει το πλεονέκτημα της πρόληψης, ειδικά έναντι κάποιων πολύ κοινών εντόμων που εμφανίζονται συχνότατα (π.χ. τετράνυχοι). Μερικές φορές είναι πολύ δύσκολο μέχρι και αδύνατο να αντιμετωπιστούν κάποιοι εχθροί των φυτών αν αφήσουμε τους πληθυσμούς τους να εκτοξευτούν.
Σχεδόν για κάθε έντομο υπάρχει και ένα εντομοκτόνο που το σκοτώνει ωστόσο λόγω των επιπτώσεων που μπορεί να υπάρχουν στην φύση και τον άνθρωπο εμείς θα εστιάσουμε στα προληπτικά καλλιεργητικά μέτρα και την βιολογική αντιμετώπιση.
Παρακάτω παρατίθενται κάποιες βασικές κατηγορίες επιζήμιων εντόμων, τα τυπικά συμπτώματα που προκαλούν και οι βασικές αρχές καταπολέμησης τους. Πρόκειται για πολυφάγα είδη, αυτά δηλαδή που προσβάλλουν αρκετά είδη φυτών
·Τετράνυχοι: Μικροσκοπικά αραχνάκια (ακάρεα), συνήθως κίτρινου ή κόκκινου χρώματος, που σχεδόν δεν φαίνονται με γυμνό μάτι. Ζημιές προκαλούν τα ακμαία τα οποία ξύνουν τα φύλλα και ρουφούν τους χυμούς των φυτών. Ζουν κυρίως στην κάτω πλευρά των φύλλων. Ευδοκιμούν σε ξηροθερμικές συνθήκες ενώ γίνονται δυσκίνητα σε αυξημένες υγρασίες ατμόσφαιρας. Αρχικά προκαλούν τοπικούς μεταχρωματισμούς στα φύλλα με την μορφή κίτρινων – χλωρωτικών στιγμάτων τα οποία στο τέλος ενώνονται, νεκρώνοντας τελείως το φύλλο. Σε περιπτώσεις έντονων προσβολών, χαρακτηριστικό σύμπτωμα είναι ένας πυκνός ιστός που δημιουργούν κυρίως στις αναπτυσσόμενες κορυφές των φυτών κι ο οποίος μπορεί να καλύψει ολόκληρο το φυτό. Τα μαλακά, νεαρά φύλλα είναι πιο ευαίσθητα από τα παλαιότερα που είναι πιο σκληρά.
Πρακτικός τρόπος πρόληψης και αντιμετώπισης είναι η διατήρηση σχετικά υψηλών ποσοστών υγρασίας παράλληλα με την χρήση βιολογικών εντομοκτόνων όπως σαπουνόνερο και φυσικές πυρεθρίνες, επαναλαμβανόμενα όποτε χρειάζεται, στοχεύοντας κυρίως στην κάτω πλευρά των φύλλων. Επιπλέον σκευάσματα που ενισχύουν το κέρι της επιδερμίδας του φύλλου αυξάνοντας το πάχος της δυσκολεύουν τον τετράνυχο να τραφεί. Το θειάφι επίσης έχει ακαρεοκτόνο δράση.
·Άλλα ακάρεα: Παρόμοιας φύσης οργανισμοί σαν τους τετράνυχους, αόρατοι με γυμνό μάτι. Τους καταλαβαίνουμε από τα συμπτώματα που προκαλούν. Συνήθως είναι παραμορφώσεις των φύλλων, δημιουργία κηκίδων, δηλαδή τοπικά ή γενικά φουσκωμένων και υπερυψωμένων περιοχών στα φύλλα, ξεράματα φύλλων σε ξηροθερμικές συνθήκες κ.α.
Εκτός από την ρύθμιση της υγρασίας, που αφορά κυρίως τον τετράνυχο, η καταπολέμηση των ακάρεων γίνεται με παρόμοιους επαναλαμβανόμενους ψεκασμούς, στοχεύοντας στην νέα και τρυφερή βλάστηση που είναι πιο ευαίσθητη. Αποτελεσματικά μπορεί να είναι το νερό με σαπούνι, νερό με εκχύλισμα καυτερής πιπεριάς, νερό με καπνό, νερό με εκχύλισμα σκόρδου, φυσικές πυρεθρίνες, ενισχυτικά κεριού επιδερμίδας, εκχύλισμα από το δέντροNeem και το θειάφισμα.
·Θρίπες: Μικροσκοπικά έντομα που ανήκουν στην τάξη των Θυσανόπτερων. Έχουν χρώματα από λευκό-μπέζ μέχρι κίτρινο – καστανό, με κάποιες πιο σκούρες περιοχές ή ρίγες στα ακμαία και φτερά σαν χτενάκια, είναι στενόμακρα και έχουν μήκος περίπου 0,2cm-1cm. Φαίνονται με γυμνό μάτι. Χαρακτηριστικό τους είναι πως είναι πολύ ευκίνητα και όταν πας να τα ακουμπήσεις εκτινάσσονται απότομα. Επίσης πολλές φορές κρύβονται στο χώμα ή στο υδροπονικό υπόστρωμα. Για να τραφούν, ανεβαίνουν στο υπέργειο μέρος του φυτού, κυρίως στην τρυφερή βλάστηση και ρουφούν τον χυμό από τα φυτικά μέρη (φύλλα, καρπούς, άνθη) αφήνοντας ασημόχρωμες ή σκούρες περιοχές (μικροσημαδάκια) και δημιουργώντας παραμορφώσεις σε καρπούς και φύλλα. Μερικές φορές μεταφέρουν και ιούς οι οποίοι προσβάλλουν δευτερογενώς τα φυτά. Εξαρτώνται άμεσα από την θερμοκρασία με άριστη τιμή ανάπτυξης 27 με 30 βαθμούς Κελσίου.
Για την παγίδευση του θρίπα χρησιμοποιούνται οι μπλέ κολλητικές παγίδες. Αποτελεσματικά έχουν αποδειχθεί ωφέλιμα, παρασιτικά έντομα και βιολογικά σκευάσματα με την δραστική ουσία spinosad. Προληπτικά ψεκάσματα με εκχύλισμα από το δέντρο Neem επίσης είναι αποτελεσματικά. Τα άλατα καλίου σε συνδιασμό με φυσική πυρεθρίνη από χρυσάνθεμα είναι αποτελεσματικά εφόσον έρθουν σε επαφή με τα έντομα ενώ το εκχύλισμα από άνθη πορτοκαλιάς είναι άριστο εντομοαπωθητικό για τον θρίπα.
·Αφίδες. (Μελίγκρα, μελιτούρα κ.α.) Πολυπληθής ομάδα εντόμων τα οποία και αυτά ρουφούν τον φυτικό χυμό από τα τρυφερά μέρη των φυτών. Φαίνονται με γυμνό μάτι. Έχουν σχήμα σφαιρικό προς οβάλ (σαν αυγό), μήκους από 0,5cm έως 1cm περίπου και βρίσκονται με διάφορα χρώματα (πράσινο, κίτρινο, μαύρο, πορτοκαλί, κόκκινο κ.α.) Ευνοούνται από τις μέτριες θερμοκρασίες και υψηλές υγρασίες της άνοιξης και του φθινοπώρου και ελαχιστοποιούνται το βαρύ καλοκαίρι και χειμώνα. Συνήθως τα βλέπουμε σε πυκνούς πληθυσμούς στην κορυφαία, τρυφερή βλάστηση ή στην κάτω πλευρά των φύλλων, ενώ χαρακτηριστικό τους είναι ότι πολλές φορές αφήνουν μελιτώδη εκκρίματα που κάνουν τα μέρη που πέρασαν να κολλάνε όταν τα πιάνουμε. Λόγω της κολλώδης ουσίας που αφήνουν, προσβάλλονται τα φυτά δευτερογενώς από τον μύκητα της καπνιάς, ενώ μένει πάνω και η σκόνη της ατμόσφαιρας με ότι αυτή περιέχει. Συχνό επίσης φαινόμενο είναι η παρουσία μυρμηγκιών πάνω στα φυτά, τα οποία προστατεύουν τις αφίδες για να εκμεταλλεύονται τα μελιτώδη τους εκκρίματα. Μερικές φορές η παρατήρηση των μυρμηγκιών προηγείται αυτής των αφίδων, που δεν φαίνονται αρχικά και αποτελούν δείκτη για να ψάξουμε τα φυτά μας για προσβολή από αφίδες. Προκαλούν εξασθένηση του φυτού λόγω απομύζησης του χυμού τους και μείωση της φωτοσυνθετικής τους ικανότητας. Επίσης μπορεί να μεταφέρουν ιούς.
Σχετικά εύκολη καταπολέμηση καθώς τις πιάνουν αρκετά βιολογικά εντομοκτόνα. Σαπουνόνερο σκέτο ή μαζί με φυσικές πυρεθρίνες κάθε όποτε χρειάζεται κάνει ικανοποιητική δουλειά. Εκχύλισμα από καυτερή πιπεριά μαζί με νερό, καπνός με νερό επίσης έχουν αποτέλεσμα. Περισσότερη προσοχή χρειάζεται την άνοιξη όταν έχουμε τρυφερή βλάστηση, γιατί όταν σκληρύνουν τα μέρη του φυτού οι προσβολές μειώνονται.
·Κάμπιες στα φύλλα. Συνηθισμένα έντομα που τρώνε τα φύλλα ή μπαίνουν μέσα τους. Είναι ίσως η συνηθέστερη αιτία για τις τρύπες στα φύλλα των φυτών μας, τα φαγώματα στην περιφέρεια των φύλλων και τις στοές που βλέπουμε στην πάνω επιφάνεια των φύλλων. Πρόκειται στην πραγματικότητα για προνύμφες πεταλούδων ή λιγότερο συχνά σκαθαριών που βρίσκονται σε ατελή μορφή πριν μεταμορφωθούν στο τελικό τους στάδιο. Πολλές φορές κρύβονται στην κάτω επιφάνεια των φύλλων ή στο χώμα και βγαίνουν την νύχτα ή τις πολύ πρωινές ώρες για να τραφούν οπότε βλέπουμε μόνο το σύμπτωμα. Παίρνουν διάφορα χρώματα και μεγέθη. Από τόσο μικροσκοπικές που να μπορούν να εισχωρούν μέσα σε ένα φύλλο μέχρι και αρκετά εκατοστά.
Αν πρόκειται για κάμπιες λεπιδοπτέρων (πεταλούδες), που είναι και οι πιο κοινές, αντιμετωπίζονται ικανοποιητικά από τα βιολογικά σκευάσματα με Βάκιλο της Θουριγγίας της φυλής Krustaki. Συνίσταται να προσθέτουμε και λίγο ζάχαρη (μύτη του κουταλιού) στο λίτρο ψεκαστικού υγρού καθώς προσελκύει τις κάμπιες για να τραφούν και να ψεκάζεται και η κάτω πλευρά των φύλλων. Ο βάκιλος δεν πιάνει όλες τις κάμπιες. Τα εκχυλίσματα καυτερής πιπεριάς και σκόρδου επίσης έχουν απωθητική δράση. Όσο είναι εφικτό μπορούμε να τις απομακρύνουμε και με το χέρι ή να τις παγιδεύουμε καθώς έρπονται, φτιάχνοντας σημεία με κόλλα, με προσοχή όμως να μην τραυματίζουμε τα φυτά μας.
·Κάμπιες στο χώμα. Σιδηροσκούληκα, ασπροσκούληκα κ.α. Σχετικά μεγάλες κάμπιες, συνήθως λευκό- μπέζ χρώματος (υπάρχουν και άλλα χρώματα) με μαυριδερό κεφάλι οι οποίες προκαλούν προβλήματα στις ρίζες και τα ριζώδη λαχανικά. Πρόκειται τις περισσότερες φορές για την ατελή μορφή σκαθαριών. Προσοχή ! μην τις μπερδέψουμε με τους ωφέλιμους και πολύτιμους γαιοσκώληκες, οι οποίοι είναι απαραίτητοι για την γονιμότητα του εδάφους.
Αντιπαθούν το σκόρδο και αγαπούν τις ρίζες. Το πότισμα με εκχύλισμα σκόρδου τις απωθεί από τον χώρο. Μπορούμε επίσης να τις παγιδεύσουμε θάβοντας στο χώμα μια πατάτα ραντισμένη με εντομοκτόνο, καρφωμένη σε ένα ξύλο ώστε να μπορούμε εύκολα να την τραβήξουμε πάνω. Οι κάμπιες θα πάνε να φάνε από την πατάτα και θα πεθάνουν.
· Μυγάκια. (Σκιαρίδα) Τα αντιλαμβανόμαστε από το ενοχλητικό πέταγμα των ακμαίων κατά ομάδες. Ωστόσο το πρόβλημα το δημιουργούν οι προνύμφες τους στο χώμα γιατί τρώνε τις ρίζες και σε μεγάλους πληθυσμούς μπορούν να καταστρέψουν ένα φυτό. Σε κάθε περίπτωση το δυσκολεύουν και οι πληγές που δημιουργούν στην ρίζα αυξάνουν την πιθανότητα να προσβληθεί από άλλες ασθένειες. Η έντονη παρουσία τους πιθανόν να υποδηλώνει υπερβολικά ποτίσματα και κακή στράγγιση του υποστρώματος μας.
·Αλευρώδεις. Λευκά μικρά μυγάκια. Τσιμπούν και ρουφούν τους χυμούς από τα φύλλα. Βρίσκονται συνήθως στην κάτω πλευρά των φύλλων και ευνοούνται από μέτριες θερμοκρασίες και υψηλή υγρασία (άνοιξη, φθινόπωρο) όπου υπάρχει και η τρυφερή βλάστηση, ενώ πέφτουν οι πληθυσμοί τους το βαρύ καλοκαίρι. Ζημιές προκαλούν και οι προνύμφες και τα ακμαία. Κάποια είδη αφήνουν άφθονα μελιτώδη εκκρίματα, ενώ η προνύμφες ενός είδους αφήνουν και κηρώδη εκκρίματα που καλύπτονται από λευκά νήματα σαν βαμβάκι.
Οι κίτρινες κολλητικές παγίδες και προληπτικοί ψεκασμοί με εκχύλισμα από το δέντρο Neem μειώνουν το πρόβλημα. Έχουν πολλούς φυσικούς εχθρούς και γίνεται άριστη καταπολέμηση με ωφέλιμα έντομα. Επίσης σαπουνόνερο με φυσικές πυρεθρίνες όπως και νερό με καυτερή πιπεριά έχουν κάποια αποτελεσματικότητα αλλά οι αλευρώδεις αποτελούν δύσκολο στόχο καθώς πετάνε.
·Κοκκοειδή. (Ψώρες) Μικρά έντομα που καλύπτονται από κέλυφος για να προστατεύονται από τους εχθρούς τους. Προσβάλουν συνηθέστερα δέντρα και θάμνους παρά ποώδη φυτά. Αρκετά είδη παράγουν μελιτώδη εκκρίματα, που όπως προαναφέρθηκε, προσελκύουν άλλα έντομα (π.χ. μυρμήγκια) και ευνοούν τον μύκητα της καπνιάς ενώ κάποια είδη παράγουν και κηρώδη ή νηματώδη εκκρίματα. Ζημιές προκαλούν στα φυτά λόγω της απομύζησης του χυμού τους και του τοξικού σάλιου που πιθανόν να έχουν.
Γίνεται άριστη καταπολέμηση με ωφέλιμα έντομα που περιορίζουν τους πληθυσμούς τους σε συνδυασμό με θερινό ή χειμερινό πολτό (ορυκτέλαια) κυρίως τους χειμερινούς μήνες για την καταστροφή των αυγών. Τα βιολογικά εντομοκτόνα επαφής δεν είναι τόσο αποτελεσματικά λόγω του κελύφους που λειτουργεί ως ασπίδα (ασπίδιο) εκτός και αν υπάρχει η δυνατότητα να εφαρμοστούν με σφουγγάρι πάνω στο φυτό, οπότε να εκδιωχθούν τα έντομα και με μηχανικό τρόπο. Το σφουγγάρι είναι και ο μόνος πρακτικός τρόπος να απομακρυνθούν τα κηρώδη και μελιτώδη εκκρίματα αφού και χημικό εντομοκτόνο να εφαρμοστεί τα απεκκρίματα θα μείνουν κολλημένα πάνω στο φυτό.
ΜΥΚΗΤΕΣ
Οι αποικοδομητές της Φύσης. Χωρίς αυτούς δεν θα υπήρχε ζωή στον πλανήτη καθώς μόνο οι μύκητες και κάποια βακτήρια μπορούν να αποσυνθέσουν τα φυτικά υπολείμματα. Φύλλα, κλαδιά και ολόκληροι κορμοί θα συσσωρεύονταν συνέχεια μέχρι να πέθαινε ο πλανήτης από ασφυξία. Κάποιοι από αυτούς αποτελούν όμως σημαντικά παθογόνα για τα φυτά.
Εξαρτώνται άμεσα από τις κλιματικές συνθήκες και ειδικότερα από την υγρασία. Είναι σχεδόν σίγουρο πως αν έχουμε σε ένα φυτό υψηλές συνθήκες υγρασίας για αρκετό καιρό όλο και κάποιος μύκητας θα το προσβάλει. Κυκλοφορούν άπειρα σπόρια μυκήτων στον αέρα και οπότε βρουν τις κατάλληλες συνθήκες αναπτύσσονται. Είναι ζωτικής σημασίας για έναν καλλιεργητή να προσέχει τις συνθήκες καλλιέργειας και να επενδύει στην πρόληψη.
Κάποιοι μύκητες προσβάλουν την ρίζα, κάποιοι το υπέργειο μέρος του φυτού και κάποιοι και τα δύο. Οι καλλιεργητές πρέπει να προσπαθούν να μην έχουν αυξημένα επίπεδα υγρασίας είτε στο χώμα, είτε στον αέρα. Αυτό επιτυγχάνεται με το σωστό κλάδεμα και το σωστό πότισμα. Ιδιαίτερη προσοχή δείχνουμε στα μικρά φυτά γιατί είναι πιο ευπαθή και αν αναπτυχθούν ως υγιή φυτά μετά είναι δυσκολότερο να προσβληθούν.
Ωστόσο ανάλογα με τις εποχές και τις συνθήκες κάποια φυτά μας θα προσβληθούν. Υπάρχουν κάποιοι κοινοί μύκητες που εμφανίζονται συχνά και έχουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά και υπάρχουν και αρκετοί οι οποίοι είναι δύσκολοι στην αναγνώριση οπότε η καταπολέμηση γίνεται με γενικά μέτρα.
Γενικά κάθε μύκητας σε συνθήκες αυξημένης υγρασίας εμφανίζει ένα κομμάτι από το σώμα του πάνω στο φυτό (ονομάζεται σημείο) και το φυτό εμφανίζει το σύμπτωμα που του προκαλεί ο μύκητας (σάπισμα, ξέραμα κλπ.) Στο υπέργειο μέρος των φυτών τα σημεία συχνά παίρνουν την μορφή εξάνθησης, διαφόρων χρωμάτων και είναι αυτό που κοινώς αποκαλούμε μούχλα. Ανάλογα όμως με τις συνθήκες μπορεί να εμφανίζεται μόνο το σύμπτωμα και όχι το σημείο.
Παρακάτω παρατίθενται κάποιες κοινές κατηγορίες μυκήτων, τα χαρακτηριστικά τους και ο τρόπος αντιμετώπισής τους.
·Ωίδια. Λευκή, λεπτή, μούχλα στην πάνω πλευρά των φύλλων, σαν σκόνη ή αλέυρι, η οποία φεύγει εύκολα με ένα πανί. Επίσης μπορεί να προσβάλλει και άνθη, βλαστούς ή καρπόυς. Εμφανίζεται αρκετά συχνά στις τριανταφυλλιές και τα αμπέλια. Ευνοείται από μέτριες υγρασίες μέρας (40%-70%), αυξημένες υγρασίες νύχτας (90%-99%) και μέτριες θερμοκρασίες (15-25 ᵒC). Αναπτύσσεται πάνω στο φυτό (επιφυτικά) και δεν εισχωρεί μέσα στον φυτικό ιστό. Προβλήματα προκαλεί κυρίως λόγω της μείωσης της φωτοσυνθετικής ικανότητας των φυτών. Στα αμπέλια μπορεί να προκαλέσει και σχίσιμο της ράγας.
Αντιμετωπίζεται με το γνωστό θειάφισμα, είτε σαν σκόνη επίπασης πεταχτά πάνω στα φυτά, είτε σαν βρέξιμη σκόνη ψεκαστά. Το θειάφι όμως χρησιμοποιείται μεταξύ 20ᵒC και 27ᵒC, σε μεγαλύτερες θερμοκρασίες μπορεί να βλάψει τα φυτά, ενώ σε μικρότερες δεν είναι αποτελεσματικό. Εναλλακτικά μπορεί να χρησιμοποιηθούν το υπεμαγγανικό κάλιο, εκχύλισμα από πολυκόμπι, βιολογικά τερπενοειδή από πεύκο, σκευάσματα με φυτικά εκχυλίσματα και ιώδιο ή άλλα μέταλλα. Επίσης το γάλα, η μαγειρική σόδα και το ξύδι μπορεί να είναι αποτελεσματικά σε προληπτικούς ψεκασμούς, πάντα με τις σωστές αναλογίες.
·Περονόσποροι. Διαδεδομένοι μύκητες που προκαλούν προβλήματα σε όλες τις περιοχές του κόσμου. Ευνοούνται από συνθήκες υψηλής υγρασίας, συχνά μετά από βροχές που ακολουθούνται από συννεφιασμένες μέρες με συνέπεια να μην στεγνώνουν τα φυτά. Προσβάλλουν το υπέργειο μέρος των φυτών αρχίζοντας συνήθως από τα φύλλα. Στα περισσότερα φυτά σχηματίζονται κηλίδες λαδί ή κιτρινοπράσινου χρώματος στα φύλλα, σε κάποια ακανόνιστου σχήματος και σε άλλα όπως τα κολοκυνθοειδή γωνιώδους σχήματος (γιατί περιορίζεται η προσβολή από τα νεύρα των φύλλων). Στα άλλα μέρη του φυτού που προσβάλλονται (βλαστούς, άνθη κ.α.) πιθανόν να εμφανίζεται μια σκούρα περιοχή. Σε συνθήκες υψηλής υγρασίας εμφανίζεται και η χαρακτηριστική λευκή εξάνθηση στην κάτω πλευρά των φύλλων, ακριβώς κάτω από την κηλίδα ή εκεί που υπάρχει σκούρα περιοχή στο βλαστό. Εξαίρεση αποτελούν τα κολοκυνθοειδή όπου η εξάνθιση μπορεί να πάρει σκούρο χρώμα τελικά.
Όταν περιμένουμε υγρές μέρες πρέπει να γίνεται εφαρμογή με χαλκούχα σκευάσματα προληπτικά και αμέσως μετά τις βροχές, όπως επίσης βοηθάει και η προληπτική εφαρμογή ανά 10ήμερο με εκχυλίσμα από το δέντρο Neem και με εκχυλίσμα από πολυκόμπι. Σωστά κλαδέματα και καθαριότητα ώστε να μην υπάρχουν υπολείμματα με μολύσματα.
·Βοτρυτης. Σημαντικός φυτοπαθογόνος μύκητας που προσβάλλει αρκετά φυτά. Ασθένεια γνωστή και ως τεφρά (σταχτί) σήψη λόγω της γκρίζας μούχλας που εμφανίζει. Προσβάλλει όλα τα υπέργεια μέρη και ιδιαίτερα καρπούς και άνθη. Προτιμά εξασθενημένα φυτά και εισχωρεί από μικροπληγές. Σχηματίζει ανοιχτές καστανές περιοχές με την μορφή κηλίδων αρχικά, αργότερα γίνονται πιο σκούρες και μαλακές, εμφανίζοντας με υγρό καιρό την χαρακτηριστική γκρίζα εξάνθηση. Ευνοείται από συνθήκες υψηλής υγρασίας και σχετικά ψυχρό καιρό.
Απαραίτητος θεωρείται ο έλεγχος της ατμοσφαιρικής και εδαφικής υγρασίας. Φυτά που είναι πυκνά, καρποί που ακουμπούν στο υγρό χώμα, ανθοταξίες που είναι συμπαγείς και δεν αερίζονται σωστά είναι πολύ πιθανό με υγρό καιρό να εμφανίσουν συμπτώματα από βοτρύτη. Εάν γίνει αυτό, πρέπει αμέσως να βρεθέι τρόπος να μειωθεί η υγρασία του περιβάλλοντος, διότι ακόμη και η χημική καταπολέμηση του βοτρύτη είναι ιδιαιτέρως δύσκολη. Από την βιολογική καταπολέμηση, σημαντικά αποτελέσματα έχουν δώσει σκευάσματα με φυλές ενός άλλου μύκητα, τουTrichoderma harzianum, ο οποίος καταφέρνει και περιορίζει τον βοτρύτη σταματώντας την περεταίρω εξάπλωση του.
· Αδρομυκώσεις και μύκητες που προσβάλουν την περιοχή της ρίζας. Αδρομυκώσεις λέγονται κάποιες από τις ασθένειες που προκαλούνται από μύκητες οι οποίοι προσβάλλουν την περιοχή της ρίζας των φυτών (Βερτιτσίλιο, Φουζάριο).Ευνοούνται από την αυξημένη υγρασία εδάφους και τον σχετικά θερμό καιρό. Προκαλούν απότομη μάρανση και ξήρανση όλου του φυτού ή μέρους του (αποπληξία ή ημιπληγία), καθώς φράζουν τα αγγεία του ξύλου και δεν μπορεί να μεταφερθεί ο φυτικός χυμός. Χαρακτηριστικό της ξήρανσης στα δέντρα και τους θάμνους είναι ότι μένουν τα φύλλα πάνω στον ξερό κορμό παίρνοντας ομοιόμορφα ένα ανοιχτό κιτρινοκαστανό χρώμα (ακριβώς όπως όταν έχει σπάσει ένα κλαδί) και επίσης ότι αν κοπεί ο κορμός, τα αγγεία του ξύλου έχουν ένα πορτοκαλί ή καφέ δακτύλιο (σημάδι του μύκητα που έχει καταλάβει τα αγγεία). Στα ποώδη και ετήσια φυτά (λαχανικά) παρατηρείται απότομη μάρανση των φυτών ενώ μπορεί να μην χάνουν αρχικά το χρώμα τους.
Υπάρχουν και άλλοι μύκητες που προσβάλλουν την ρίζα ή την περιοχή του λαιμού των φυτών και μπορεί να ξεράνουν και να σαπίσουν ολόκληρο το φυτό, χωρίς να εμφανίζονται οι χαρακτηριστικοί μεταχρωματισμοί στα αγγεία του ξύλου. Χαρακτηριστικό όλων είναι ότι ευνοούνται από την υψηλή εδαφική υγρασία σε συνδυασμό με σχετικά θερμό καιρό (άνοιξη, φθινόπωρο) και εμφανίζονται κατά ομάδες ή κατά κηλίδες στον αγρό, εκεί που κρατάει νερό το χώμα.
Πρέπει να αποφεύγεται αυστηρά το υπερβολικό πότισμα στις επικίνδυνες περιόδους (άνοιξη, φθινόπωρο) και να διατηρείται ικανοποιητική στράγγιση εδάφους (Στις γλάστρες χαλίκι στον πάτο και άδειασμα της περίσσειας νερού από τα πιατάκια). Επίσης πέταμα χώματος ή υποστρώματος που έχει παρατηρηθεί προηγουμένως η ασθένεια και απολύμανση της γλάστρας.
Προληπτικά κυρίως, αποτελεσματικότητα σε κάποιους μύκητες έχει εμφανίσει η εφαρμογή στο χώμα κατά τις επικίνδυνες περιόδους χαλκούχων σκευασμάτων και ωφέλιμων ανταγωνιστικών μυκήτων. Επίσης έχει παρατηρηθεί ωφέλιμη δράση του εκχυλίσματος από το δέντρο Neem, ενώ η παροχή φωσφονικών λιπασμάτων έχει δείξει αξιόλογη δράση ακόμα μετά την προσβολή (θεραπευτικά).
·Άλλοι μύκητες και γενικοί τρόποι αντιμετώπισης. Υπάρχουν πάρα πολλοί μύκητες και είναι άσκοπο και αδύνατο να περιγραφτούν όλοι. Κάποιοι είναι κοινοί για κάποια φυτά και εύκολο να αναγνωρισθούν και κάποιοι άλλοι είναι σχεδόν αδύνατο να ταυτοποιηθούν απλώς με την παρατήρηση.
Σημαντικότερο είναι να προσδιορισθούν κάποιες βασικές αρχές που πρέπει να διέπουν τις καλλιεργητικές τεχνικές γενικά.
Α) Αποφυγή καλλιέργειας φυτών που φαίνονται άρρωστα από την αρχή.
Β) Αποφυγή υπερβολικής υγρασίας στο χώμα και αν γίνεται και στον αέρα.
Γ) Σωστό κλάδεμα και αποστάσεις φύτευσης για τον αερισμό των φυτών.
Δ) Απολύμανση των γεωργικών εργαλείων, ειδικά μετά από επέμβαση σε φυτό που δείχνει ασθενές.
Ε) Ανανέωση ή μη χρησιμοποίηση παλιού χώματος (ιδιαίτερα αν υποπτευόμαστε ασθένεια) και απολύμανση γλαστρών.
Στ) Διατήρηση υγιών φυτών, ιδιαίτερη προσοχή όταν το φυτό είναι μικρό ακόμα και σωστή διατροφή ώστε να μπορεί να ανταπεξέρχεται μόνο του.
Αυτά είναι τα βασικά που πρέπει να ακολουθούνται για όλα τα φυτά ενώ επιθυμητή είναι επίσης και η προληπτική εφαρμογή βιολογικών μυκητοκτόνων τις επικίνδυνες εποχές (μέρες με ζέστη και υγρασία).
ΒΑΚΤΗΡΙΑ
Πολυπληθής ομάδα μικροοργανισμών με πολλές διαφορετικές ιδιότητες. Πιθανόν οι πρώτοι ζωντανοί οργανισμοί που εμφανίστηκαν στην Γη. Γενικά, ευνοούνται από συνθήκες υψηλής υγρασίας και πολλαπλασιάζονται ταχύτατα εφόσον βρεθούν στις κατάλληλες συνθήκες. Μπορεί να εμφανίζουν παρόμοια εξάπλωση στον χώρο και πάνω στο φυτό με τα υπόλοιπα προβλήματα από παθογόνους οργανισμούς, δηλαδή να εντοπίζονται τα συμπτώματα τοπικά.
Η πολυπλοκότητά και το μη ορατό μέγεθός τους δυσκολεύει την άμεση, μακροσκοπική αναγνώρισή τους ως φυτοπαθογόνα. Σε αυτό συμβάλει κυρίως το γεγονός ότι παρατηρήσιμα είναι μόνο τα συμπτώματα και όχι το σώμα του οργανισμού, συμπτώματα όμως που εμφανίζονται και από άλλες αιτίες και χρειάζεται εμπειρία για να διακριθούν. Περισσότερο κινούμαστε με την εις άτοπο απαγωγή, δηλαδή αφού αποκλείσουμε άλλες αιτίες πιθανολογούμε για την υπαιτιότητα βακτηρίων. Υπάρχουν ωστόσο κάποια λίγα συμπτώματα τα οποία μας οδηγούν προς τα βακτήρια και κάποιες ασθένειες που είναι κοινές σε συγκεκριμένα είδη φυτών και είναι γνωστό πως προκαλούνται από βακτήρια.
·Αδροβακτηριώσεις. Παρόμοια ασθένεια και συμπτώματα με τις αδρομυκώσεις. Τα βακτήρια προσβάλλουν τα φυτά, φράζοντας τα αγγεία του ξύλου με συνέπεια την απότομη μάρανση ολόκληρου ή μέρους του φυτού. Παρατηρείται επίσης μεταχρωματισμός στα αγγεία του ξύλου. Δύσκολή η διάκρισή τους σε σχέση με τις αδρομυκώσεις.
·Καρκινώματα. Κοινότατο σύμπτωμα στην ελιά, που εμφανίζονται όγκοι στα κλαδιά. Εμφανίζονται και σε άλλα φυτά με διάφορες μορφές, σε διάφορα μέρη του φυτού (ρίζα, βλαστοί κλπ). Όγκους στις ρίζες δημιουργούν επίσης οι νηματώδεις και τα ωφέλιμα αζωτοβακτήρια.
·Έλκη. Ανοιχτές πληγές στο σώμα του φυτού. Μπορεί να συνοδεύονται από την παρουσία επουλωτικού ιστού που δημιουργείται από την προσπάθεια του φυτού να επουλώσει την πληγή και την έκκριση κόμμεως (ρετσίνι). Έλκη επίσης δημιουργούν κάποιοι μύκητες.
·Βακτηριακή εξίδρωση ή βλέννα. Ενώ η παρουσία κόμμεως (ρετσίνι) μπορεί να είναι φυσιολογική αντίδραση των φυτών (πεύκα, μαστίχα κ.α.) η παρουσία βλέννας ή υγρού πάνω στο φυτό, ιδιαίτερα πάνω σε σάπιες περιοχές, υποδηλώνει παρουσία βακτηρίων. Υγρό ή βλέννα δεν παράγεται από τους μύκητες ή τα έντομα.
·Βακτηριακό κάψιμο. Μαύρισμα (σκούρο καφέ) των προσβεβλημένων περιοχών, ιδιαίτερα των τρυφερών κορυφών και μάρανσή τους. Τα φύλλα μοιάζουν να έχουν ζημιωθεί από φωτιά (κάψιμο). Κάψιμο κορυφής μερικές φορές παρατηρείται και στα νεαρά φυτά από υπερβολική τροφή.
Σε όλες τις περιπτώσεις συνίσταται ο έλεγχος της υγρασίας. Αφαίρεση και κάψιμο των προσβεβλημένων περιοχών ή φυτών και προληπτικές εφαρμογές κυρίως με χαλκούχα σκευάσματα. Βακτηριοκτόνο ή βακτηριοστατική δράση έχουν κάποια ωφέλιμα βακτήρια που χρησιμοποιούνται στην βιολογική γεωργία και σκευάσματα με βάση την πρόπολη.
ΙΟΙ, ΜΥΚΟΠΛΑΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΔΙΑΦΟΡΟΙ ΑΛΛΟΙ ΜΙΚΡΟΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ
Αόρατοι μικροοργανισμοί, όπως και τα βακτήρια, αντιληπτοί από τους καλλιεργητές μόνο από τα συμπτώματα που προκαλούν. Υπάρχουν πολλά και διαφορετικά συμπτώματα ανάλογα με τον κάθε ιό και φυτό και κατά συνέπεια είναι απαραίτητη η γνώση συγκεκριμένων ιών και η εργαστηριακή ανάλυση για την ακριβή διάγνωση.
Τις περισσότερες φορές όμως, τα προσβεβλημένα από ιούς φυτά, εμφανίζουν τα συμπτώματα σε όλο τους το σώμα και με όμοια ένταση, όπως και ένας άνθρωπος δεν μπορεί να πάθει γρίπη μόνο στο χέρι του. Δηλαδή όλο το φυτό θα παρουσιάζει νανισμό ή μεταχρωματισμό στα φύλλα κ.α. Επίσης αρκετές ιογενείς ασθένειες έχουν τόσο αλλόκοτα συμπτώματα που δεν μπορούν να παρερμηνευτούν ως μυκητολογικές ή εντομολογικές ασθένειες. Πρακτικά, λοιπόν, συνήθως κατευθυνόμαστε προς ιολογικά ή παρόμοια αίτια όταν παρατηρήσουμε συμπτώματα που δεν μπορούμε να τα εξηγήσουμε αλλιώς, με την εις άτοπον απαγωγή.
Οι ιολογικές προσβολές έχουν διαφορετικές εντάσεις γιατί διαφορετικά φυτά μπορεί να δείχνουν ανοχή ή ευαισθησία σε κάποιον ιό. Δεν είναι ασυνήθιστες οι περιπτώσεις οπού το ιδιαίτερο χρώμα κάποιων φυτών έχει δημιουργηθεί από ιολογικές προσβολές, επειδή όμως έτσι αποκτά καλλωπιστική αξία αναπαράγεται πλέον για εμπορικούς λογούς με αυτή την ιδιαίτερη μορφή. Οι ιοί αλληλεπιδρούν με το DNA του φυτού και μετά αναπαράγονται μαζί με τα κύτταρά του αλλάζοντας έτσι την αλληλουχία των γονιδίων. Κάθε νέο κύτταρο, λοιπον έχει πλέον καινούργιο DNA, άρα και διαφορετική μορφή. Κάποια φυτά πεθαίνουν από τη νέα κατάσταση και αλλά επιβιώνουν, πιθανόν με μορφή όμως που μπορεί μην να ικανοποιεί τον ρόλο που το καλλιεργούν οι άνθρωποι. Μια μηλιά δηλαδή που ζει αλλά κάνει μικρά και άνοστα μήλα δεν είναι χρηστική.
Δεν υπάρχουν πρακτικοί τρόποι να αντιμετωπιστούν ιογενείς ασθένειες. Συνίσταται η εκρίζωση και το κάψιμο των φυτών για να μην προχωρήσει η ασθένεια σε υγιή φυτά. Επίσης αποφυγή κλαδέματος ή άλλων καλλιεργητικών φροντίδων σε υγιή φυτά ενώ προηγουμένως έχουν γίνει φροντίδες σε πιθανά άρρωστα φυτά.
Πηγή:http://www.cropscience.gr/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου