Μια οικογένεια, δύο γενιές επιχειρηματιών που τιμούν και κοσμούν τη Μεσαρά και έκαναν τα όνειρά τους πραγματικότητα, με σκληρή δουλειά, μεράκι και τιμιότητα.
Δημήτρης Τσουρδίνης… καταξίωση και υπερηφάνεια!
ΕΡΩΤ.: κ. Δημήτρη Τσουρδίνη, είσαστε ένας επιτυχημένος επιχειρηματίας με πολύ μεγάλη πορεία στο χώρο της τυποποίησης και εμπορίας, φρέσκων Κρητικών αγροτικών προϊόντων. Πείτε μας πως ξεκίνησε αυτό το ταξίδι σας;
Κατάγομαι από την Αργολίδα… από το Ναύπλιο συγκεκριμένα, γεννήθηκα σε αγροτική οικογένεια και από πολύ νωρίς καταπιάστηκα με διάφορες χειρονακτικές εργασίες. Η φτωχή επαρχία της εποχής εκείνης δεν μπορούσε να στεγάσει τη διάθεσή μου για κάτι καλύτερο …έτσι έφυγα από το χωριό μου και εγκαταστάθηκα στην Αθήνα.
Δούλεψα μεροκαματιάρης στην Αθήνα, κοντά στον κ. Μπαλάσκα που είχε και συνεχίζει να έχει μαγαζί μέσα στη Λαχαναγορά, …στα πορτοκάλια … στις συσκευασίες … παντού, όπου υπήρχε μεροκάματο, ήμουνα δουλευταράς και έμπιστος άνθρωπος!
Κάποια μέρα μου λένε “θα πας στη Ζαχάρω της Ηλείας, να κάνεις ντομάτες”!... Λέω “εγώ?”... “Ναι εσύ” μου λένε!
Μου γέμισαν τις τσέπες με λεφτά, βέβαια είχανε βγάλει το συμπέρασμα ότι τα ξένα λεφτά τα “τσοπανέβω” (κουμαντάρω) καλύτερα από τα δικά μου (που δεν είχα) και πήγα στη Ζαχάρω. Βολογυρνούσα με το εμπόριο σε όλη την Ελλάδα, κέρδιζα χρήματα και παράλληλα μάθαινα τη δουλειά… το εμπόριο με άλλα λόγια.
Το 1966 μου λένε “θα πας στην Κρήτη”! … Λέω “παιδιά μακριά είναι και παράλληλα είναι μια δύσκολη σκάλα απ’ ότι έχω ακούσει από άλλους ανθρώπους”! … Μου λένε “δεν έχεις να φοβηθείς τίποτα, φορτωμένος λεφτά θα είσαι, δεν θα έχεις κανένα πρόβλημα, άλλωστε για τα δύσκολα είσαι, δεν είσαι για τα εύκολα”.
Τέλος πάντων ήρθα στην Κρήτη, … δούλεψα … καθιερώθηκα, ο πρώτος χρόνος ήταν δύσκολος ομολογουμένως, διότι υπήρχαν και οι ντόπιοι έμποροι που είχαν τις γνωριμίες τους και τους δικούς τους καλλιεργητές, τότε ήταν οι υπαίθριες καλλιέργειες, παράλληλα είχαν αρχίσει να “ανθίζουν” δειλά - δειλά και κάποια θερμοκήπια καλαμένια - στρογγυλά. Όλα όμως πήγαν καλά.
Το 1970 αρραβωνιάστηκα, παλέψαμε πολύ και εγώ και η γυναίκα μου, κάναμε μία κατάσταση, φτιάξαμε το σπίτι μας, κάναμε το πρώτο δικό μας συσκευαστήριο, τη δουλειά την ήξερα…!
Το 1976 ξεκίνησα σαν εξαγωγέας. Συσκευάζαμε μόνο αγγούρια για το εξωτερικό. Σιγά- σιγά την παλέψαμε τη δουλειά. Στην πορεία έφτιαξα δικό μου συσκευαστήριο, γιατί στην αρχή ήμουν σε ένα μικρό χώρο, βέβαια δεν πρέπει να παραλείψω ότι και στο χώρο της εξαγωγής στάθηκα και πάλι τυχερός, με βοήθησε πολύ ένας φτασμένος εξαγωγέας της εποχής εκείνης, ο κ. Γεώργιος Παπαδάκης από την Ιεράπετρα, αυτός ήταν ο ιθύνων νους.Δουλέψαμε μαζί 15 χρόνια, έφτιαξα άλλο συσκευαστήριο στον Πύργο… για εκείνη την εποχή ήταν το μεγαλύτερο … αλλά για τα σημερινά δεδομένα είναι το μικρότερο.
ΕΡΩΤ.: Ήταν δύσκολο το ξεκίνημά σας ;
Ναι, πολύ δύσκολο. Τότε ήταν πολύ δύσκολα τα πράγματα εδώ, υπήρχαν πολλοί εξαγωγείς, αλλά ο συνέταιρός μου ήταν φτασμένος έμπορος, η κορυφή των εξαγωγέων στην Ιεράπετρα την εποχή εκείνη, μου λέει “μην φοβάσαι προχώρα”! ... σημαντική κουβέντα, να είναι καλά, βρίσκεται στη ζωή και καμαρώνει την πορεία μου.
Το 1991 απολύθηκε ο γιός μου ο Νίκος από στρατιώτης και αποφάσισε να ασχοληθεί με την επιχείρηση. Του είπα “είναι μια δύσκολη δουλειά, παίζεις κάθε μέρα χρηματιστήριο για να μην πούμε ζάρια”. Επέμενε όμως και έμεινε μαζί μου στη δουλειά. Η κόρη μου η Στέλλα προχώρησε στο πανεπιστήμιο.
Τέλος πάντων, πιάνω το συνέταιρό μου τον Γιώργο τον Παπαδάκη και του λέω “Γιώργο τώρα πρέπει να χωρίσουμε, ειρηνικά όπως ξεκινήσαμε, ο γιός μου δεν θέλει να προχωρήσει παραπάνω στα γράμματα, θα τον κρατήσω στη δουλειά”. Χάρηκε που το άκουσε, μου λέει “όποτε βρεθείς σε δύσκολη στιγμή να ξέρεις ότι θα βρίσκομαι εδώ”… σπάνιος άνθρωπος, δεν υπάρχουν σήμερα τέτοιοι άνθρωποι, ξεκάθαροι. Με τον Νίκο κάναμε εξαγωγές αγγουριών στη Γερμανία, αρχικά δουλεύαμε με την λαχαναγορά του Μονάχου.
Κάποια μέρα το 1999, ήρθαν δύο κύριοι, Ιταλοί. Μπήκαν μέσα από την πίσω πόρτα στο συσκευαστήριο μας στον Πύργο, και μας ζήτησαν κάποια προϊόντα που τους ενδιέφεραν… συζητήσαμε μαζί τους, εγώ και ο Νίκος. Τους μιλήσαμε ανοιχτά και με ειλικρίνεια, τους είπαμε “είμαστε μια μικρή οικογενειακή επιχείρηση, δεν ξέρουμε εάν μπορούμε να σας εξυπηρετήσουμε ”. Μας λένε “εμείς θέλουμε να δουλέψουμε μαζί σας, αν δέχεστε θέλουμε να μας φορτώσετε μέχρι αύριο ένα αυτοκίνητο με αγγούρια”,… τα αγγούρια ήταν πανάκριβα εκείνη τη χρονιά, 32- 33 Γερμανικά μάρκα το πακέτο των 5 κιλών!
Βέβαια εμείς δεν τους ξέραμε, άκουσα Ιταλοί και δεν μου πήγαινε καλά… είχα ακούσει και από ένα συνάδελφό μου ότι κάποιοι Ιταλοί που συνεργάστηκε μαζί τους του είχαν δώσει ακάλυπτες επιταγές και είχε μπλεξίματα με την τράπεζα και ήμουνα επιφυλακτικός. Το συζητήσαμε με τον γιό μου και αποφάσισα να τους φορτώσουμε ένα αυτοκίνητο, με την προϋπόθεση ότι θα βάλουν πρώτα τα λεφτά στην τράπεζα …ήταν από τις λίγες φορές που το είχα διακινδυνέψει, τα προϊόντα ήταν πανάκριβα τότε και εάν έχανες από 2 αυτοκίνητα τότε καταστρεφόσουν … και ήμασταν πολύ δύσκολα οικονομικά.
Λέει τότε ο παππούς, ο ένας από τους 2 Ιταλούς… ο Άγιος… γιατί Άγιο τον λέω εγώ από τότε, “ότι θέλετε, αύριο το πρωί θα είναι τα χρήματα στον λογαριασμό σας, σε ποια τράπεζα θέλετε;”. Αγοράσαμε τα προϊόντα για να τα συσκευάσουμε και πράγματι την άλλη μέρα με ενημέρωσαν από την τράπεζα ότι είχε «έρθει» το έμβασμα του ποσού, σε γερμανικά μάρκα τότε. Το απόγευμα μας ζήτησαν να φορτώσουμε άλλο ένα αυτοκίνητο, πάλι τα χρήματα ήταν ήδη στην τράπεζα… Αυτό κράτησε για καμιά δεκαριά μέρες, τα χάσαμε, ψαχνόμασταν να μάθουμε ποιοι είναι, … κάποια στιγμή μάθαμε ότι το γραφείο τους ήταν υπεύθυνο για την προμήθεια προϊόντων σε μεγάλο γερμανικό S/M, που δραστηριοποιούνταν στην κεντρική & ανατολική Ευρώπη.
Η συνεργασία μας με την εν λόγω αλυσίδα προχώρησε ομαλά. Αργότερα η συγκεκριμένη αλυσίδα δραστηριοποιήθηκε και στην Ελληνική αγορά και μέσω της Ιταλικής Εταιρείας που ήταν υπεύθυνη για τις εισαγωγές στην Ευρώπη, προταθήκαμε να προμηθεύουμε με Κρητικά προϊόντα και τα S/M της Γερμανικής αλυσίδας στην αγορά της Ελλάδας. Η συνεργασία μας ξεκίνησε το έτος 2000 και κρατεί καλά μέχρι και σήμερα που μιλάμε. Πρόκειται για πολύ αυστηρούς σε θέματα ποιότητας, καλά οργανωμένους και φερέγγυους οικονομικά συνεργάτες. Πολλοί αναρωτιούνται τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, πως κρατάει αυτή η συνεργασία εδώ και 15 χρόνια! Αυτό οφείλεται κατά κύριο λόγο στην αμοιβαία εμπιστοσύνη που χτίσαμε και στην καθημερινή επίβλεψη της δουλειάς από εμάς. Ότι νέο προϊόν/συσκευασία μας ζητούσαν προσπαθούσαμε να το κάνουμε! Έτσι χτίσαμε όλη την υποδομή της δουλειάς μας.
Φτάσαμε να έχουμε 16 κωδικούς (προϊόντα ), προς πώληση τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό! Υπήρχε τόση πολύ δουλειά, με αποτέλεσμα ο ιδιόκτητος χώρος μας να μην είναι αρκετός και έτσι νοικιάσαμε ένα άλλο συσκευαστήριο μεγαλύτερο για περίπου 2-3 χρόνια. Στην πορεία ούτε αυτός ο χώρος ήταν αρκετός, οπότε αποφασίσαμε να χτίσουμε τις δικές μας εγκαταστάσεις σύμφωνα με τις ανάγκες μας. Είχαμε αγοράσει παλιότερα αυτά τα οικόπεδα που είμαστε τώρα και αρχές του 2009, λίγο πριν σκάσει η κρίση πήραμε την απόφαση να προχωρήσουμε στην κατασκευή. Το καλοκαίρι του 2009, προέκυψε η κρίση ενώ είχαμε ήδη προχωρήσει σε προκαταβολές στους κατασκευαστές. Πέρασε από το μυαλό μας να παγώσουμε τα σχέδια ακόμη και αν χάναμε τις προκαταβολές που είχαμε δώσει καθώς ο δανεισμός μας θα ήταν μεγάλος. Τελικά αποφασίσαμε ότι εν μέσω κρίσης θα προχωρήσουμε και όπου βγει, βοηθούσε βέβαια πάρα πολύ το γεγονός ότι η Εταιρεία μας είχε εξαγωγικό προσανατολισμό. Προχωρήσαμε γιατί είχαμε δουλειά στα χέρια μας και ευτυχώς η απόφαση αυτή μας δικαίωσε.
ΕΡΩΤ.: Με πόσα άτομα ξεκίνησε η επιχείρησή σας;
Αρχικά με 20 – 25 άτομα.
ΕΡΩΤ.: Ποιό είναι το τρίπτυχο της επιτυχίας σας;
Η τιμιότητα και η αλήθεια, δεν επένδυσα ποτέ στο ψέμα, μόνο στην αλήθεια επάνω στη δουλειά, αυτό εκτιμήθηκε από όλους τους συνεργάτες μου, είτε αυτοί ήταν παραγωγοί, είτε αυτοί ήταν έμποροι, έτσι μπόρεσα και στάθηκα όρθιος.
ΕΡΩΤ.: Επιλέξατε να δραστηριοποιηθείτε επαγγελματικά στο Τυμπάκι, πιστέψατε στα ευλογημένα Κρητικά προϊόντα και αυτή η επιλογή, σας δικαίωσε!
Ναι. Ήμουνα πολύ τυχερός. Την εποχή που ήρθα στην Κρήτη ήταν εποχή να κάνεις εμπόριο και εφ’ όσον ήσουν σωστός κατάφερνες να αποταμιεύσεις και χρήματα. Δούλεψα σκληρά και άρπαξα την ευκαιρία που μου προσφέρθηκε, αλλά βοήθησα και πολύ κόσμο, πιστεύω ότι εδώ στην περιφέρεια της Μεσαράς εγώ και η οικογένειά μου έχουμε αποκτήσει πολύ καλό όνομα … δεν είναι απαραίτητα τα χρήματα , κούτελο χρειάζεται να έχεις και ανθρωπιά.
ΕΡΩΤ.: Πως βλέπετε το μέλλον των προϊόντων της Κρήτης;
Δύσκολο, πολύ δύσκολο! Γιατί το κόστος των προϊόντων είναι πολύ υψηλό στην Ελλάδα,
λεφτά πλέον δεν υπάρχουν, είναι σε δύσκολη θέση οι αγρότες και παράλληλα βρέθηκαν άθελά τους και υπερχρεωμένοι. Ήρθαν και τα δύσκολα χρόνια για τη χώρα μας και τους αποτελείωσαν.
ΕΡΩΤ.: Ζούμε σε δύσκολη εποχή. Τα πράγματα αλλάζουν καθημερινά στον παγκόσμιο εμπορικό χάρτη. Το 2014 ζήσαμε τη δραματική πτώση των εξαγωγών της χώρας μας προς την αγορά της Ρωσίας! Από τη μεγάλη εμπειρία που έχετε, πιστεύετε ότι θα επανακάμψουμε στην αγορά αυτή;
Το εμπάργκο στη Ρωσία έκανε ζημιά, παίρνανε ένα 15 – 20 % της ελληνικής παραγωγής από διάφορα προϊόντα και μάλιστα προϊόντα που δεν τα προτιμούσαν οι Ευρωπαϊκές αγορές. Έγινε μεγάλη ζημιά. Δύσκολα θα ανακάμψουμε στην αγορά της Ρωσίας.Έχουμε αξιόπιστα προϊόντα στην Ελλάδα και μάλιστα στην Κρήτη έχουμε προχωρήσει και σε πολύ καθαρά προϊόντα, χωρίς φυτοφάρμακα, έχει εξελιχθεί σε πολύ μεγάλο βαθμό η καλλιέργεια.
Εάν θα επανακάμψουμε; αυτό θα εξαρτηθεί από τη στάση των Ελληνικών κυβερνήσεων.Η Ευρωπαϊκή αγορά είναι πια πολύ δύσκολη, στηριζόμαστε κυρίως στις πρώην Ανατολικές χώρες, αυτές όμως δεν έχουν χρήματα για να αγοράσουν ακριβά προϊόντα.
Το μέλλον μας είναι η Ευρώπη, μας αρέσει να λεγόμαστε Ευρωπαίοι, θα πρέπει όμως να ακολουθούμε τους κανόνες και τις οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Εμείς, έχουμε μόνο γεωργία και τουρισμό, οποιαδήποτε λανθασμένη κίνηση σε επίπεδο σχέσεων της χώρας μας με την Ε.Ε. θα έχει εμάς σαν αντίκτυπο, το βιώνουμε και με την κρίση της Ρωσίας.
ΕΡΩΤ.: Υπάρχει βοήθεια από την πολιτεία στον κλάδο σας;
Όχι, εμείς κάνουμε λειτούργημα, φέρνουμε συνάλλαγμα στη χώρα μας, παράλληλα διαφημίζουμε την Ελλάδα στο εξωτερικό, η κατάληξη είναι μόνο η άγρια φορολογία ! … γιατί, πρέπει να σταματήσει η άγρια φορολογία στον εξαγωγικό κλάδο, πρέπει να μας φροντίσει το κράτος για να μην εξαφανιστούμε, δεν ζητάμε να μας δώσουν χρήματα, δίκαιη αντιμετώπιση θέλουμε. Πρέπει να το ακούσει αυτό η πολιτεία.
Γνωρίζουμε ότι ζούμε σε δύσκολους καιρούς. Όμως με γνώση και πολύ κόπο θα πρέπει να κρατάνε το τιμόνι όσοι μας κυβερνούν, στα δύσκολα χρόνια φαίνεται ο καλός ο καπετάνιος. Ας ευχηθούμε ότι η Ελλαδίτσα μας θα τα καταφέρει.
ΕΡΩΤ.: Μαζί σας έχετε και τη νεότερη γενιά της οικογένειας Τσουρδίνη. Τη διαχείριση της επιχείρησης την έχουν πλέον τα παιδιά σας, ο Νίκος και η Στέλλα.
Ναι, τώρα πια στα ηνία της εταιρείας μαζί με τον Νίκο είναι και η κόρη μου η Στέλλα, δούλευε σε τράπεζα στο Ηράκλειο, τα άφησε όλα όμως και δουλεύει στην επιχείρηση, αυτοί έχουν πλέον την αποκλειστική διαχείρισή της.
ΕΡΩΤ.: Συνεχίζετε να είστε κοντά τους; Τους βοηθάτε; Τι τους συμβουλεύετε;
Τους καμαρώνω, είμαι δίπλα τους και τους βοηθάω όποτε με χρειάζονται. Τους συμβουλεύω να έχουν το κούτελό τους καθαρό, να μη λένε ψέματα στους συνεργάτες τους, δεν περνάνε ψέματα στην εποχή μας, τελειώσανε. Ο κόσμος θέλει αλήθεια! ...Επίσης θέλω να θυμούνται, το εμπόριο αρρωσταίνει δεν πεθαίνει.
ΕΡΩΤ.: Τι σας άφησε όλο αυτό το επιχειρηματικό ταξίδι, γλυκιά ή πικρή γεύση, ωραίες στιγμές ή κούραση;
Κούραση, πολύ κούραση, αλλά και πολύ ωραίες στιγμές και καταξίωση και υπερηφάνεια. Όσα όνειρα έκανα από παιδί μου βγήκαν… όλα, βέβαια με σκληρή δουλειά, με τιμιότητα, με προσπάθεια.
Στέλλα & Νίκος Τσουρδίνης… υπευθυνότητα και προοπτική.
ΕΡΩΤ.: Είστε νέοι άνθρωποι, στα ηνία μιας επιτυχημένης οικογενειακής επιχείρησης με μεγάλη ανάπτυξη και προοπτικές για το μέλλον! Είναι και εξαιρετικές αυτές οι προοπτικές για το μέλλον; Τι σας ενθαρρύνει σε αυτή την επιχειρηματική σας προσπάθεια; Τι σας φοβίζει για το μέλλον;
ΣΤΕΛΛΑ: Έχουμε την ευτυχία και την τιμή να είμαστε, ο αδελφός μου Νίκος και εγώ, οι συνεχιστές της οικογενειακής μας επιχείρησης που με πολύ αγώνα και προσπάθειες δημιούργησαν οι γονείς μας.
Τα προηγούμενα χρόνια πράγματι ήταν εξαιρετικά, υπήρχε δημιουργικότητα, έντονη επιχειρηματικότητα και εξαγωγική δραστηριότητα με ευοίωνες προοπτικές για τον κλάδο μας, σε μια παρθένα Ευρωπαϊκή αγορά.
Τώρα πια τα πράγματα δεν είναι έτσι ! Πολλά έχουν αλλάξει, όχι μόνο λόγω της κρίσης, αλλά κυρίως λόγω έλλειψης σχεδιασμού, συντονισμού και σωστής διαχείρισης της αγροτικής παραγωγής του τόπου μας.
Αυτή τη στιγμή καλλιεργείται όλη η βόρειος Αφρική!... τα προϊόντα που παλαιότερα αγόραζαν οι Ευρωπαϊκές αγορές αποκλειστικά και μόνο από την Ελλάδα, παράγονται πλέον και σε άλλες χώρες της Μεσογείου. Αυτή τη στιγμή που μιλάμε έχουμε τεράστιο ανταγωνισμό από τις καλλιέργειες που έχουν δημιουργηθεί σε χώρες της βόρειας Αφρικής (Μαρόκο, Τυνησία, Αίγυπτο), που έχουν πολύ χαμηλότερο εργατικό κόστος και τεράστιες εκτάσεις για καλλιέργεια που δεν υπάρχουν στην Κρήτη, με αποτέλεσμα να μας δημιουργούν φοβερό ανταγωνισμό!
ΝΙΚΟΣ: Η Ευρώπη, έψαχνε πάντα λύσεις για να ξεφύγει από το στενό κλοιό της Ελλάδας και της Ισπανίας που σαν οι κυρίως παραγωγικές χώρες του Ευρωπαϊκού νότου μπορούσαν να δημιουργούν ανωμαλίες στην αγορά με την αυξομείωση των τιμών στην διάθεση των αγροτικών προϊόντων τους. Η τροφή είναι κάτι το οποίο δημιουργεί πάρα πολλά θέματα, ειδικά σε περιόδους ελλείψεων.
Οι Ευρωπαίοι καταναλωτές αναγκάζονταν έτσι, να πληρώνουν πάρα πολύ ακριβά κάποια προϊόντα, με αποτέλεσμα οι ίδιοι να οδηγηθούν στη διαδικασία δημιουργίας μεγάλων θερμοκηπιακών καλλιεργειών σε χώρες με πολύ χαμηλό εργατικό δυναμικό, το οποίο όπως καταλαβαίνετε σε εμάς σαν χώρα δημιουργεί τεράστιο θέμα, βέβαια δεν έχουν καταφέρει ακόμη να καλύψουν όλες τις ποσότητες που χρειάζονται και αυτό είναι το θετικό, αλλά στο μέλλον μπορεί και να τις καλύψουν.
ΕΡΩΤ.: Ο απλός καταναλωτής /αναγνώστης των εφημερίδων, δεν γνωρίζει αυτά τα προβλήματα που μας περιγράφετε, ούτε τις δυσοίωνες προοπτικές που αφορούν την αγροτική παραγωγή της χώρας μας στον εξαγωγικό τομέα. Ακούμε μόνο έντονα, για τα αγροτικά προϊόντα που εισάγουμε εμείς από την Τουρκία…!
ΝΙΚΟΣ: Το πρόβλημα με την Τουρκία προέρχεται κατά κύριο λόγο από το γεγονός ότι η χώρα αυτή δεν ανήκει στην Ευρωπαϊκή Ένωση και ως εκ τούτου έχει πάρα πολύ φτηνό εργατικό δυναμικό, αυτό είναι το πρόβλημα! Το μεγαλύτερο πρόβλημα για εμάς είναι το γεγονός ότι το Μαρόκο, η Τυνησία και η Αίγυπτος καλλιεργούν για την Ευρώπη σε μεγάλες εκτάσεις και μάλιστα τα ίδια προϊόντα με μας!
ΕΡΩΤ.: Μας λέτε δηλαδή ότι δεν ζητάνε αγροτικά προϊόντα με ονομασία προέλευσης, όπως π.χ. πιπεριές Φλωρίνης κ.λ.π.;
ΣΤΕΛΛΑ: Είναι γεγονός ότι η αγοραστική δύναμη της Ευρώπης έχει μειωθεί, οπότε για πιο λόγο να αγοράσουν την πιπεριά Φλωρίνης από την Κρήτη που είναι ακριβότερη … παίρνουν Κόκκινες πιπεριές, ίδιες με τις δικές μας τύπου Φλωρίνης, από τις άλλες χώρες που προαναφέραμε.
ΝΙΚΟΣ: Το πρόβλημα ξεκινάει από τη γένεσή του, στην Ελλάδα έχει σταματήσει να υπάρχει έρευνα, οποιοσδήποτε σπόρος προς καλλιέργεια δεν παράγεται πλέον στην Ελλάδα, παράγεται στην Τουρκία, στην Ισπανία ή στην Ολλανδία. Εκεί κάνουν την έρευνα και από εκεί και πέρα η παραγωγή μπορεί να γίνεται στη Μοζαμβίκη, στην Τυνησία , στην Ταϋλάνδη, στη Μιαμάρ και αλλού, μέχρι εκεί έχουν φτάσει, ….όπου έχει εργοστάσιο η κάθε εταιρεία… και μέσα από αυτό το σπόρο έρχονται και οι διάφορες αρρώστιες που μπορεί να καταστρέψουν μια παραγωγή.
Στη χώρα μας δεν έχουμε οργάνωση, εμείς οι εξαγωγείς είμαστε ο ενδιάμεσος κρίκος, η δουλειά όμως ξεκινάει από την παραγωγή. Τι χρειάζεται για να γίνει σωστή παραγωγή? τα πρώτα εφόδια, είτε αυτό λέγεται σπόρος , είτε αυτό λέγεται φάρμακο, είτε αυτό λέγεται λίπασμα.. Στην Ελλάδα δεν υπάρχει οργάνωση παραγωγής, οι εταιρείες που υπήρχαν είτε έχουν κλείσει ή έχουν μετακομίσει την έδρα τους σε πιο φιλικές χώρες.
Η εισαγωγή των πρώτων υλών μαθηματικά οδηγεί σε ακριβότερο προϊόν!
Μεγάλο πρόβλημα επίσης της έλλειψης οργάνωσης στην παραγωγή αποτελεί η αδυναμία οργάνωσης των φυτεύσεων ανά περιοχή με αποτέλεσμα να υπάρχει υπερπροσφορά σε κάποια αγροτικά προϊόντα ενώ κάποια άλλα να είναι σε έλλειψη. Στην Ελλάδα ο παραγωγός επιλέγει μόνος του το τι θα καλλιεργήσει, χωρίς να έχει κανένα στοιχείο ενημέρωσης ή κατεύθυνσης σχετικό με τις φυτεύσεις. Με πληροφόρηση τύπου καφενείου αποφασίζει τι θα φυτέψει κάθε σαιζόν.
ΕΡΩΤ.: Εσείς δεν μπορείτε να κατευθύνετε τους παραγωγούς;
ΝΙΚΟΣ: Τους κατευθύνουμε εν μέρει . Δεν μπορούμε όμως εμείς να ελέγξουμε όλη την παραγωγή της Κρήτης σε όλες τις παραγωγικές της διαδικασίες, δεν είναι αυτός ο ρόλος μας. Και όταν μιλάμε για την παραγωγή της Κρήτης δεν μιλάμε μόνο για το Τυμπάκι. Η παραγωγή της Κρήτης ξεκινάει από τα Φαλάσαρνα , τον Πλάτανο, την Ελαφόνησο, την Κουντούρα, το Ρέθυμνο που έχει κάποιες μονάδες παραγωγικές, ερχόμαστε στο Τυμπάκι, Αντισκάρι, Καστρί, Άρβη, Ψαρή Φοράδα, Ιεράπετρα, Γούδουρας κ.λ.π., είναι πολλές οι παραγωγικές περιοχές της Κρήτης.
ΕΡΩΤ.: Οι Αγροτικοί Συνεταιρισμοί, δεν μπορούν να βοηθήσουν προς αυτή την κατεύθυνση;
ΝΙΚΟΣ: Έτσι όπως είναι η παρούσα κατάσταση δεν μπορούν! Άποψή μου είναι ότι αυτό θα έπρεπε να γίνεται σε πιο κεντρικό επίπεδο. Θα έπρεπε να δημιουργηθεί ένας φορέας όπου οι παραγωγοί, θα μπορούσαν να δηλώνουν σε εύλογο χρονικό διάστημα, πριν καν εγκαταστήσουν την οποιαδήποτε καλλιέργειά τους, το ενδιαφέρον τους για κάποιο προϊόν.
Ο αρμόδιος συντονιστικός φορέας θα αξιολογούσε το αίτημά τους και σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα θα ενημέρωνε τους ενδιαφερόμενους για τις ανάγκες της κάθε καλλιέργειας, π.χ. “έχετε δηλώσει ότι θα βάλετε 2.000 στρέμματα ντομάτας, παιδιά οι ντομάτες είναι πολλές, βλέπουμε ότι οι πιπεριές και οι μελιτζάνες είναι λιγότερες, γι’ αυτό θα πρέπει να μπουν 1.000 στρέμματα πιπεριές και 1.000 στρέμματα μελιτζάνες” κ.ο.κ , να υπάρχει έτσι μια πιο διασπασμένη και ελεγχόμενη παραγωγή, ώστε να έχουμε μικρότερες ποσότητες και ως εκ τούτου μικρότερο ρίσκο.
ΕΡΩΤ.: Είναι εύκολο αυτό να γίνει;
ΝΙΚΟΣ: Πολύ εύκολο! Εξαρτάται από το κράτος. Βέβαια υπάρχει και η δυσκολία που λέγεται μικρός κλήρος! Βάσει στοιχείων, ο μέσος όρος των παραγωγών της Κρήτης κατέχει 4.5 στρέμματα, όταν σε άλλες ανταγωνιστικές χώρες ο μέσος όρος είναι 200-300 στρέμματα ανά παραγωγό! Έχουμε λοιπόν μια κατακερματισμένη παραγωγή. Ο δικός μας παραγωγός για να βιοπορίσει και να μπορέσει να ζήσει την οικογένειά του, πρέπει να έχει ετησίως από 20-30.000 Euro κέρδος. Μιλάμε δηλαδή ότι θα πρέπει να κερδίζει 5.000 Euro το στρέμμα! Πως θα γίνει αυτό;
ΕΡΩΤ.: Βλέπετε κάποιο φορέα που θα μπορούσε αυτό να το κάνει πράξη;
ΝΙΚΟΣ: Νομίζω ότι θα πρέπει να μαζευτούν όλοι μαζί, η Περιφέρεια Κρήτης, το Υπουργείο Ανάπτυξης, οι Γεωργικοί Συνεταιρισμοί… θα έπρεπε ήδη να έχουν μαζευτεί. Το πρόβλημα είναι πλέον οξύ! Γίνονται σπασμωδικές κινήσεις, ποτέ στο παρελθόν δεν έχει γίνει κάτι για την οργάνωση της παραγωγής στη χώρα μας. Το ίδιο γίνεται επί παραδείγματι και στην Ημαθία… το είδαμε φέτος πάλι με τα ροδάκινα.
Δεν ήταν μόνο το πρόβλημα της Ρωσίας, γιατί κάποιοι παρουσιάζουν δήθεν ότι το πρόβλημα δημιουργήθηκε επειδή έκλεισε η Ρωσία τις πόρτες και γι’ αυτό πετάξανε τα ροδάκινα. Λάθος! Υπήρχε υπερπαραγωγή στην Ιταλία, στην Ισπανία, στην Ελλάδα και γι’ αυτό δημιουργήθηκε το πρόβλημα, έχουμε βάλει τόσα πολλά ροδάκινα που θα μπορούσαμε να ταΐσουμε άλλες τρείς Ευρώπες!!!
Μιλάνε για τις εναλλακτικές καλλιέργειες, υπάρχει πρόγραμμα; μέχρι πόσα στρέμματα μπορούν να καλλιεργηθούν από το κάθε προϊόν;
Ας μας πει κάποιος υπεύθυνα, μπορεί να καλλιεργηθεί π.χ. Ιπποφαές 2.000 στρέμματα, Σπιρουλίνα 1.000 στρέμματα κ.ο.κ., μέχρι εκεί! Αν δεν γίνει αυτό, αυτόματα υποβαθμίζουν το προϊόν, γιατί όταν ένα προϊόν βρίσκεται σε πληθώρα ποσότητας αυτόματα υποβαθμίζεται, ας είναι και η καλύτερη ποιότητα. Υπάρχει κάποια μελέτη από το κράτος; Όχι !… το κράτος πρέπει να σκεφτεί τον πολίτη, τον αγρότη του, τον παραγωγό του και να βάλει προτεραιότητα ότι θα πρέπει να τον αναπτύξει και να τον βοηθήσει με ένα ορθό τρόπο.
ΕΡΩΤ.: Πιστεύετε ότι οι αγρότες μας θα πρέπει να ασχοληθούν με τις εναλλακτικές καλλιέργειες ή να παραμείνουν στις παραδοσιακές και να τις αναπτύξουν;
ΝΙΚΟΣ: Θα έπρεπε να έχουμε τα πάντα στην χώρα μας, η Ελλάδα θα έπρεπε να είναι ο λαχανόκηπος της Ευρώπης, το είχαμε μέχρι το 1970, μετά αναπτύχθηκε η Ισπανία και τελειώσαμε εμείς.
ΕΡΩΤ.: Εμείς γιατί μείναμε τόσο πίσω;
ΝΙΚΟΣ: Γιατί εκεί υπάρχει αγροτική πολιτική και εδώ δεν υπάρχει … εδώ υπάρχει απλώς πολιτική!
ΣΤΕΛΛΑ: Στον τομέα της παραγωγής, οι περισσότερες επιδοτήσεις που δόθηκαν κατά καιρούς και δόθηκαν πολλά χρήματα, ξοδεύτηκαν στην αναβάθμιση του βιοτικού επιπέδου, ενώ θα έπρεπε να έχουν επενδυθεί στην αναβάθμιση της δουλειάς, να έχουν επενδυθεί στη γη. Αυτό δεν έγινε και γι’ αυτό εξακολουθούμε να έχουμε το πρόβλημα με το μικρό κλήρο και την έλλειψη εκσυγχρονισμού στις αγροτικές εγκαταστάσεις.
Φτάσαμε λοιπόν σαν λαός να μην καλλιεργούμε, ένας από τους λόγους είναι και οι ανεξέλεγκτες επιδοτήσεις και ειδικά στη Βόρεια Ελλάδα!
ΕΡΩΤ.: Με τις νέες καλλιέργειες, το Ρόδι π.χ. τι γίνεται …υπάρχει προοπτική;
ΝΙΚΟΣ: Για την καλλιέργεια του Ροδιού που γνωρίζω, αυτή τη στιγμή τα πράγματα είναι δύσκολα. Τα ρόδια μένουν αδιάθετα ή πωλούνται σε πολύ χαμηλές τιμές. Η καλλιέργεια δεν έγινε οργανωμένα και υπήρξε ελλιπής ενημέρωση. Για παράδειγμα η ροδιά δεν μπορεί να καλλιεργηθεί σε ένα χωράφι το οποίο δεν είναι προστατευμένο από τον αέρα. Το προϊόν που θα προκύψει θα είναι γεμάτο εξωτερικά σημάδια, με αποτέλεσμα να είναι χαμηλής εμπορευσιμότητας άσχετα με την γευστική του αξία.
ΕΡΩΤ.: Υπάρχει δυνατότητα για προώθηση αυτών των προϊόντων;
ΝΙΚΟΣ: Ναι και αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσω μικρής κλίμακας Συμβολαιακής Γεωργίας! Όσον αφορά τα γεωργικά προϊόντα στην Ελλάδα κάτι τέτοιο δεν υπάρχει και ότι ακούγεται μέχρι τώρα είναι λόγια του αέρα.
Οι τιμές των αγροτικών προϊόντων έτσι όπως είναι στημένη η Ελληνική αγορά, στηρίζονται στην προσφορά και στην ζήτηση. Υπάρχουν μικρές διαθέσιμες ποσότητες στην αγορά; τότε έχουμε μεγαλύτερη τιμή στον παραγωγό και το ανάποδο. Το πρόβλημα που τίθεται είναι πως θα διασφαλιστούν τα αγροτικά προϊόντα ώστε να μην έχουν τιμές κάτω του κόστους παραγωγής και φυσικά να οριστεί τιμή κόστους παραγωγής, κάτι που δεν έχει γίνει ποτέ.
Και πάμε μετά στους Ευρωπαίους φίλους μας, που καταναλώνουν τα προϊόντα μας και λέμε εμείς “τιμή κόστους 20 λεπτά το κιλό” και σου απαντάει ο Ευρωπαίος έμπορας “εγώ έχω άλλες 5 χώρες, που για το ίδιο προϊόν μου δίνουν τιμή κόστους 10 λεπτά το κιλό ”! Πριν λοιπόν ξεκινήσει οποιαδήποτε παραγωγική διαδικασία, πρέπει πρώτα να γίνει μία εμπεριστατωμένη έρευνα αγοράς και κόστους παραγωγής. Μέχρι τώρα αυτό που συνηθίζεται στην χώρα μας είναι να κάνουμε εξαγγελίες “βάλτε ρόδια, βάλτε αλόη, βάλτε ότι καινούργιο υπάρχει”, χωρίς να μπορεί να στηριχθεί και να πουληθεί η παραγωγή που θα προκύψει.
ΣΤΕΛΛΑ: Τα προβλήματα που προκύπτουν από την έλλειψη οργάνωσης στην παραγωγή είναι πολλά. Ένας παραγωγός π.χ. αποφασίζει ότι θέλει να παράγει ρόδι, πως πρέπει να παρουσιάσει και να διαθέσει το προϊόν που θα προκύψει; Οι παραγωγοί που έχουν ξεκινήσει να ασχολούνται με αυτό, δεν μπορούν μετά να το διαθέσουν. Οι προδιαγραφές για τα εξαγώγιμα προϊόντα θα έπρεπε να δίνονται πριν ακόμη ξεκινήσουν την εγκατάσταση της οποιασδήποτε καλλιέργειας και όχι κατόπιν εορτής.
Οι προδιαγραφές ενός εξαγώγιμου προϊόντος ξεκινούν από την ώρα εγκατάστασης της φύτευσης και όχι της συγκομιδής του. Αφορούν τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του προϊόντος, τη φυτοπροστασία που θα ακολουθηθεί, τη συσκευασία, τη μεταφορά, την αγορά που προβλέπεται ότι μπορεί να διατεθεί, αλλά και την εποχή που θα πρέπει να συγκομιστεί για να έχει ο παραγωγός μεγαλύτερες δυνατότητες κέρδους. Όλα αυτά ίσως ακούγονται λίγο υπερβολικά αλλά έτσι είναι.
Ο Έλληνας παραγωγός δυστυχώς δεν έχει την δυνατότητα να επικοινωνήσει άμεσα με τις αγορές και να λάβει τα μηνύματα, ακόμη και η έλλειψη γνώσης της αγγλικής γλώσσας λειτουργεί πολύ περιοριστικά στον εξαγωγικό προσανατολισμό του. Ένας παραγωγός που ξεκινάει χωρίς να έχει εξασφαλίσει τη διάθεση του προϊόντος του που πάει;
Εμείς σαν Τσουρδίνης και Σια Ο.Ε., έχουμε κάνει πολλές νέες καλλιέργειες και συνήθως η πληροφορία της ζήτησης του προϊόντος μας έρχεται από το εξωτερικό. Ο πελάτης μας ζητάει ένα συγκεκριμένο νέο προϊόν, παίρνουμε όλες τις πληροφορίες που χρειαζόμαστε: ποικιλία, ποσότητα, αγορά διάθεσης, διατηρησιμότητα, συσκευασία κ.λ.π., ξεκινάμε με μια μικρή ποσότητα για να δούμε εάν μπορεί να καλλιεργηθεί στα εδάφη που διαθέτουμε και προχωράμε σε μεγαλύτερη παραγωγή έχοντας εξασφαλίσει την διάθεση. Είναι όλα απολύτως ελεγχόμενα, ελαχιστοποιούμε έτσι το ρίσκο για όλους τους εμπλεκόμενους, αρχίζοντας από τον παραγωγό και καταλήγοντας στον πελάτη.
ΕΡΩΤ.: Είστε λίγο απογοητευμένοι, με την προσπάθεια των αγροτών και τις ενέργειες του κράτους;
ΣΤΕΛΛΑ: Δυστυχώς, μεμονωμένες επιτυχείς προσπάθειες υπάρχουν, δεν υπάρχουν συλλογικές προσπάθειες.
ΝΙΚΟΣ: Το μεμονωμένο κρατάει εμάς, τον κλάδο μας. Μεμονωμένα ναι θα υπάρχουμε και αυτό μπορούμε να το πούμε για εμάς. Συνολικά αυτό που βλέπουμε είναι ότι φθίνουμε και οδεύουμε προς το γκρεμό… την καταστροφή, δεν μπορούμε να λέμε ότι υπάρχει κρίση στην Ελλάδα και να έχουμε 15% αύξηση κόστους στα γεωργικά εφόδια και υλικά συσκευασίας! Βέβαια τι περιμένουμε όταν τα προαναφερόμενα υλικά τα εισάγουμε επί το πλείστον από την Ισπανία, τη Γερμανία, τη Γαλλία και την Τουρκία;
ΕΡΩΤ.: Γιατί χάθηκε αυτό το κομμάτι της παραγωγής τέτοιων προϊόντων από την Ελλάδα, γιατί δεν έχουμε επιχειρήσεις που να κάνουν λιπάσματα, σπορικά κ.λ.π.
ΝΙΚΟΣ : Ήταν όλα κρατικά, τα έκλεισαν όλα . Υπήρχε κακοδιαχείριση.
ΕΡΩΤ.: Τελικά το μέλλον προβλέπεται δυσοίωνο;
ΝΙΚΟΣ: Δύσκολο, πάρα πολύ δύσκολο! Ειδικά με την παγκοσμιοποίηση που υπάρχει στο χώρο μας τα λαχανικά το βλέπουμε ακόμη πιο δύσκολο, γιατί οι ανταγωνίστριες χώρες έχουν φθηνότερα κοστολόγια.
ΕΡΩΤ.: Τα προϊόντα από αυτές, τις ανταγωνίστριες μας χώρες είναι παράλληλα και ποιοτικά;
ΝΙΚΟΣ: Μιλάμε για προϊόντα που καλλιεργούνται στα παράλια της Μεσογείου, σε όποια χώρα και εάν παράγονται παρόμοια προϊόντα έχουμε, ίδια θάλασσα μας βρέχει, ίδιος ήλιος μας ζεσταίνει. Και στην Ελλάδα καλλιεργούμε την ανθεκτική μεν αλλά άγευστη δε τομάτα που αντέχει να ταξιδέψει, αλλά έχουμε και τις κλασικές γευστικές ποικιλίες που δεν είναι κατάλληλες για εξαγωγή. Το ίδιο συμβαίνει και στην Ισπανία, αλλά και στις άλλες παραγωγικές χώρες. Τελικά για την αξιολόγηση των ποιοτικών χαρακτηριστικών ενός προϊόντος «αποφασίζει» η αγορά στην οποία θα διατεθεί.
ΕΡΩΤ.: Απ’ ότι έχουμε συζητήσει οι αγορές τις περισσότερες φορές ζητούν καλό και φθηνό προϊόν.
ΝΙΚΟΣ: Καμιά φορά όμως το φθηνότερο μπορεί να είναι και καλύτερο, το Ισραήλ λόγου χάρη καλλιεργεί στην έρημο και ταΐζει όλη την Ευρώπη! Αυτό σημαίνει ότι έχουν καλά προϊόντα, γευστικά προϊόντα, σωστές παραδώσεις, σωστό service, σωστή συσκευασία και ικανοποιητική τιμή. Μετράει όλο το πακέτο, γιατί δεν μπορούμε να το δεχτούμε σαν Έλληνες και λέμε ότι μόνο το δικό μας προϊόν είναι καλύτερο; Τα έχουμε ποτέ δοκιμάσει; Τα έχουμε ποτέ μελετήσει για να δούμε τι καλύτερο έχουν τα προϊόντα τους από τα δικά μας, τι καλύτερο κάνουν αυτοί από εμάς;
ΕΡΩΤ.: Όπως διαπιστώνω, ακολουθείτε στην εταιρεία σας όλα τα πρότυπα και τις ευρωπαϊκές προδιαγραφές ποιότητας και υγιεινής. Αντιλαμβάνομαι ότι είναι απαραίτητο εργαλείο στη δουλειά σας. Πως μπήκατε σε αυτή τη διαδικασία;Σας το επέβαλλαν οι συνεργασίες σας ή ήταν μέρος των αναζητήσεών σας, για ποιοτικότερα προσφερόμενα προϊόντα;
ΝΙΚΟΣ: Από ανάγκη δική μας και βάσει των πιστοποιητικών και των κανόνων που επιβάλλονται από τις αγορές. Όσο και να ακούγεται σαν τυπική διαδικασία, μέσα από τα συστήματα διαχείρισης που επιβάλλουν αυτά τα πρωτόκολλα, μαθαίνεις τρόπους οργάνωσης και βελτίωσης της λειτουργίας σου. Βέβαια για να έχεις καλό αποτέλεσμα στη δουλειά σου χρειάζεται και μεράκι.
ΕΡΩΤ.: Έχετε φτιάξει ένα άρτιο - σύγχρονο εργασιακό περιβάλλον, περιγράψτε μας λίγο ένα εργασιακό σας οχτάωρο!
ΣΤΕΛΛΑ: Η δουλειά μας, όσον αφορά τον όγκο της, είναι εποχιακή. Στις εποχιακές δουλειές όπως καταλαβαίνετε δεν υπάρχει οχτάωρο για τους ιδιοκτήτες.
ΝΙΚΟΣ: Κάθε μέρα είναι Δευτέρα για μας, επτά μέρες την εβδομάδα!
ΕΡΩΤ.: Ταξιδεύετε για επαγγελματικούς/εκπαιδευτικούς σκοπούς; Αφουγκράζεστε τις ανάγκες των αγορών;
ΝΙΚΟΣ : Συχνά-πυκνά. Εάν θέλεις να δεις τι κάνει ο ανταγωνισμός πρέπει να πας να τον δεις στο ράφι.
ΕΡΩΤ.: Με τι ασχολείστε στον ελεύθερο χρόνο σας;
ΣΤΕΛΛΑ: Το καλοκαίρι έχουμε πιο πολύ ελεύθερο χρόνο. Λατρεύουμε τη θάλασσα και τη χαιρόμαστε κάθε μέρα. Εγώ ασχολούμαι με το διάβασμα, την κηπουρική, την Ιστιοπλοΐα και τις καταδύσεις.
ΝΙΚΟΣ: Κυρίως με την οικογένειά μου, που λόγω φύσεως εργασίας δεν έχω όσο χρόνο θα ήθελα τον χειμώνα.
ΕΡΩΤ.: Τι σας ξεκουράζει;
ΣΤΕΛΛΑ: Μια βόλτα στην εξοχή με το σκύλο μου.
ΝΙΚΟΣ: Μια καλή παρτίδα τάβλι με σκληρό αντίπαλο!
ΕΡΩΤ.: Τι θα θέλατε να αλλάξει στην πόλη σας, ώστε να καλυτερέψουν οι συνθήκες διαβίωσης των συμπολιτών σας;
ΣΤΕΛΛΑ : Μένουμε στον Κόκκινο Πύργο, το Τυμπάκι είναι κομμάτι της ζωής μας, μας αρέσει. Θα θέλαμε να αλλάξουμε πράγματα! Θα θέλαμε ένα κινηματογράφο … μια Δημοτική βιβλιοθήκη, καλύτερους δρόμους, καλύτερο φωτισμό.
ΝΙΚΟΣ: Θα θέλαμε να αλλάξουν πολλά πράγματα σε επίπεδο υποδομών κράτους, Δήμου και Περιφέρειας.
ΣΤΕΛΛΑ : Όπως και να το κάνουμε όμως η επαρχία είναι πανέμορφη, ότι και να λέμε, γιατί όσες ώρες και να δουλεύουμε τα πάντα είναι γύρω μας … σε τρία λεπτά έχουμε ότι θέλουμε!
ΝΙΚΟΣ: Εδώ έχουμε ποιότητα ζωής.
ΕΡΩΤ.: Οι σύγχρονες επιχειρήσεις, μέσα από χορηγικά προγράμματα, επιστρέφουν ένα μέρος από τα κέρδη τους στην κοινωνία, για το κοινό καλό. Η εταιρεία σας, εκτός από το επιχειρηματικό της έργο και την προσφορά εργασίας, έχει κάποιο πλάνο τέτοιου κοινωνικού χαρακτήρα;
ΣΤΕΛΛΑ: Συμμετέχουμε σε διάφορες δράσεις κοινωνικού χαρακτήρα, που συμβαίνουν στην περιοχή μας και έχουν σαν σκοπό την ανακούφιση των αδύναμων οικονομικά συμπολιτών μας. Δεν κάνουμε κάτι ξεχωριστό. Κάνουμε αυτό που κατά συνείδηση θα έπρεπε να πράττει κάθε ένας από εμάς.
ΕΡΩΤ.: Εάν δεν είχατε την ευκαιρία να ασχοληθείτε με την οικογενειακή επιχείρηση, με τι θα θέλατε να ασχοληθείτε;
ΝΙΚΟΣ : Θα γινόμουν αγρότης, ακόμη το σκέφτομαι!
ΣΤΕΛΛΑ: Εγώ θα γινόμουν Καπετάνιος!
Πηγή:: http://www.mesaralive.gr/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου