Οδηγίες για βιολογικές καλλιέργειες

Ενα κάπως παλιό αλλά ενδιαφέρον άρθρο που αξίζει να διαβαστεί.






Κρεμμύδι


Δεν πρέπει να πάμε από τώρα (Οκτώβριο) να φυτέψουμε κρεμμύδια και δεν θα φταίει το μαγαζί που έδωσε το κροκάρι για να φυτέψετε, αλλά είναι θέμα βιολογικό. Κρεμμύδια μπορούμε να κάνουμε και με σπορά.
Ένα κρεμμύδι για σπορά είναι το Lisbon το άσπρο κρεμμυδάκι που φυτεύεται την μεγάλη μέρα. Μπορούμε να το χρησιμοποιήσουμε για χλωρό κρεμμύδι το Μάρτιο, αλλά μπορούμε να το χρησιμοποιήσουμε και μέσα στο καλοκαίρι. Να το σπείρουμε Ιούλιο μήνα και να το έχουμε τώρα, αυτή την εποχή (Φθινόπωρο) σαν κρεμμυδάκι. Αυτό φτιάχνει βολβό, έτσι είναι η φυσιολογία του φυτού αυτού, αλλά ο βολβός αυτός είναι άσπρος βολβός, άσπρο κρεμμύδι και το καλλιεργούνε πολύ στην Κέρκυρα, αλλά δεν έχει μεγάλη ανθεκτικότητα να το κρατήσουμε στην αποθήκη, γιατί σαπίζει, το πιάνουν μύκητες, ο μύκητας κολικοτρίκον. Τα ίδια όμως κρεμμύδια, που έχουν αποχρώσεις στις καφετιές ζώνες, αυτά έχουν μία ουσία μέσα, την φορσετίνη, η οποία είναι μυκητοκτόνος ουσία. Αυτή η ουσία καταστρέφει τον μύκητα κολικοτρίκον, ο οποίος τραυματίζει τα κρεμμύδια και τα οποία δεν μπορούμε να διατηρήσουμε. Δηλαδή ορισμένα κρεμμύδια έχουν μέσα αυτή την σύσταση της φορσετίνης, όπως και την θειαμίνη, ενώ άλλα δεν την έχουν. Τα λευκόσαρκα κρεμμύδια δεν την έχουν και γι' αυτό δεν μπορούμε να τα διατηρήσουμε για πολύ χρόνο. Ο κολικοτρίκον όμως είναι ένας μύκητας που προσβάλλει και τα λαχανικά, όπως είναι το κολοκυθάκι, το αγγούρι, το πεπόνι, το καρπούζι και τα κολοκυθοειδή. Η Βεατρίκη είχε ορισμένα προβλήματα στο θερμοκήπιο της και έκανε ραντίσματα με κρεμμύδια. Έκανε παραγωγή από τέτοια κρεμμύδια, τα έκοβε , τα έβαζε μέσα σε ένα βαρέλι, έπαιρνε το ζουμί και ράντιζε τα φυτά της για να καταπολεμήσει μύκητες.
 Μπορούμε σε μία αναλογία να καταπολεμήσουμε και το κολικοτρίκον και το φουζάριο με τα κρεμμυδόζουμα. Κρεμμύδι γίνεται και με σπορές. Τον μήνα Φεβρουάριο μπορούμε να αγοράσουμε σπόρο από το εμπόριο, είναι σαν μπαρούτι, το σπέρνω τον Φεβρουάριο και έχουμε μέσα στον Ιούλιο έτοιμα κρεμμύδια. Είναι μια πολύ εύκολη καλλιέργεια, η οποία δεν έχει τόσο έντονα προβλήματα από την μύγα του κρεμμυδιού, γιατί η μύγα του κρεμμυδιού, που βλάπτει τον βολβό, εμφανίζεται τον Μάρτιο και πηγαίνει σε κρεμμύδια που είναι ανεπτυγμένα. Όλοι οι οργανισμοί θέλουν να φτιάξουν τους απογόνους τους και μεριμνούν όταν θα δημιουργηθούν οι νέοι, τα παιδιά τους, να βρουν να φάνε., γιατί αλλιώς θα πεθάνουν. Άρα πρέπει να μεριμνήσει το έντομο που θα αφήσει τα αυγά του. Λοιπόν τον Μάρτιο, που αρχίζει να εμφανίζεται αυτό το έντομο, θα πάει και θα αφήσει τα αυγά του στα κρεμμύδια που είναι ανεπτυγμένα . Εμείς εκείνα τα κρεμμύδια τα έχουμε για το φύλλωμα τους, οπότε όταν τα πάρουμε, αν έχουν τραυματιστεί, τα κόβουμε και τα χρησιμοποιούμε στις σαλάτες μας. Τα κρεμμύδια όμως που θα αρχίσουμε να φυτεύουμε τον Μάρτιο, το κρεμμυδάκι το κροκάρι, δεν θα μπόρεσει να τραυματίσει το φυτό, γιατί ακόμα θα είναι μέσα υπό βλάστηση, δεν θα έχει που να πάει η μύγα επάνω και να το τραυματίσει. Το κρεμμυδάκι που θα σπείρουμε με σπόρο μέχρι να αναπτυχθεί και να φθάσει σε πολύ έντονη βλάστηση θα περάσει πολύς περισσότερος χρόνος απ' ότι το κροκάρι. Το κροκάρι θάρθει πιο γρήγορα σε μας, διότι θάχει ενέργεια μέσα του ο σπόρος. Αυτό είναι έτοιμο, έχει γίνει προκαλλιέργεια.
Εάν τον σπόρο, τον Ιούλιο μήνα που έχουμε σπείρει και έχει γίνει το κροκάρι, τον ξεριζώσουμε και τον αποξηράνουμε, θα έχει αποθησαυρίσει τροφές τέτοιες που θα μπορέσουμε να το χρησιμοποιήσουμε το Φθινόπωρο για να βγάλουμε κρεμμύδια πάλι, ή να το χρησιμοποιήσουμε τον Μάρτιο για να βγάλουμε χονδρά κρεμμύδια. Πρέπει λοιπόν να κρατήσουμε σπόρους δικούς μας, από τις δικές μας ποικιλίες και μ' αυτό τον τρόπο να σπείρουμε, να κρατήσουμε κρεμμύδια για να φτιάξουμε τον Χειμώνα και να κρατήσουμε το κροκάρι για να έχουμε γρήγορα κρεμμυδάκια το Φθινόπωρο.
Τα αφήνουμε, πάμε διακοπές, μπορεί τον Αύγουστο να μην είμαστε εδώ, θα κάνουμε την συγκομιδή να φύγουμε και όταν έρθουμε τον Σεπτέμβριο θα έχουμε δικό μας κροκάρι για να φυτέψουμε. Δεν μπορούμε εκείνη την εποχή να ρίξουμε σπόρους για να πάρουμε χλωρό κρεμμύδι, όπως είναι η ποικιλία που θέλει μεγάλη μέρα.


Άνηθος


Έχουμε μια πολύ καλή ποικιλία, άνηθος Αμυνταίου. Είναι πάρα πολύ εύκολη η καλλιέργεια του. Οι καλύτερες ημερομηνίες για σπορά είναι 15-30 Αυγούστου, ίσως γιατί ο Αύγουστος έχει 2 φεγγάρια. Υπάρχει οργασμός της φύσης, ωρίμανση ακόμα των καρπών και η δεύτερη βλάστηση. Οι θερμοκρασίες έχουν χαμηλώσει πολύ και τότε τα φυτά είναι πάλι σε αναζωογόνηση, δηλαδή αρχίζουν τώρα πλέον να παίρνουν τις τροφές από κάτω από το έδαφος. Μέχρι πρότινος δεν παίρναν τροφές, παίρναν μονάχα νερό, γιατί στο διάστημα 10 Ιουνίου - 20 Αυγούστου τα φυτά δεν παίρναν καθόλου τροφές.
Όταν ρίχνουμε λιπάσματα στα δέντρα εκείνα λένε όχι, εμείς θέλουμε νερό, διψάμε. Οι τροφές μένουν μέσα, εμείς ξαναρίχνουμε λιπάσματα, οι τροφές είναι τοξικές, πολλαπλασιάζονται τα λιπάσματα μέσα, τα εδάφη χαλαρώνουν, τα δέντρα διψάνε πολύ περισσότερο, δεν παίρνουν όμως τροφή και θα διαπιστώσουμε τοξικότητες από τα λιπάσματα τον Αύγουστο. Τον Σεπτέμβριο μήνα θα δούμε τοξικότητες. Από τι δημιουργήθηκαν; Από τους χειρισμούς που κάναμε τον Ιούλιο, που ταΐσαμε τα φυτά τότε που δεν θέλανε. Έχετε υπόψη όταν κάνετε βιολογική καλλιέργεια την εποχή εκείνη ξεχάστε οποιαδήποτε κοπροζούμια και τέτοια άλλα πράγματα. Τα φυτά θέλουν νερό, θέλουν άφθονο νερό και μάλιστα όσο πιο φτωχό είναι το έδαφος σας τόσο πιο πολύ νερό θέλουν. Όσο πιο ρηχό έδαφος έχουμε, ορίζοντα εδαφικό για να καλλιεργήσουμε, τόσο πιο πολύ νερό θέλουμε. Όσο πιο βαθύ χώμα έχουμε τόσο λιγότερο νερό έως και καθόλου. Μπορούν να περάσουν ένα καλοκαίρι με καύσωνα τα φυτά με πάρα πολύ λίγο νερό. Ειδικά όσο πιο πολλή οργανική ουσία έχει μέσα, διότι τα τριχοειδή στοιχεία που θα έχει το έδαφος θα μπορέσουν να εγκλωβίσουν τέτοιες ποσότητες που θα τα πάρουν τα φυτά όταν τα χρειάζονται, όταν το θέλουν εκείνα. Το να ρίχνουμε κι εμείς πολλές φορές νερό, μη νομίζετε ότι κάνουμε καλό. Από την άλλη πλευρά εάν έχουμε πάρα πολλά ανόργανα στοιχεία μέσα ταρατσώνουνε. Η ατμοσφαιρική πίεση στα κολλοειδή δημιουργεί τέτοιο πρόβλημα που μετά δεν μπορούν να πάρουν αναπνοή οι οργανισμοί από κάτω. Το νερό πρέπει να περνάει και να φεύγει, το έδαφος μας πρέπει να είναι στραγγερό. Είναι όπως εμείς που δεν μπορούμε να έχουμε τα πόδια μας συνέχεια μέσα σε μια λεκάνη με νερό, θα πλύνουμε τα πόδια μας, άντε να κάτσουμε και λίγο παραπάνω, θα τα σκουπίσουμε, θα βάλουμε τις κάλτσες μας. Έτσι είναι και τα φυτά, το νερό πρέπει να περνάει και να φεύγει. Όταν λιμνάζει το νερό μέσα σε εδάφη βαρικά τα φυτά δεινοπαθούνε, άρα λοιπόν εκεί πέρα αναπτύσσονται μύκητες. Αφού οι άλλοι μικροοργανισμοί οι οποίοι χρειάζονται οξυγόνο για να δημιουργηθούνε, να κινηθούνε μέσα στο χώρο αυτό θα πεθάνουν, τότε το έδαφος θα αλλάξει μορφή, θα πάρει άλλη σύσταση, δεν θα μπορεί να αναπτυχθεί ο γεωσκώληκας κατ' αρχήν εκεί πέρα. θα υποφέρει, τα μυριόποδα όλα αυτά θ' αναγκαστούν να φύγουν, οπότε δεν θα γίνει αναμόχλευση της ύλης και η οργανική ουσία θα χάνεται από πάνω, γιατί η ηλιοφάνεια είναι αυτή που την καταστρέφει. Η αμμωνία γίνεται αέριος, άλλη τρώνε τα φυτά, ο ήλιος είναι μεγάλη υπόθεση στο θέμα του χούμους, γι' αυτό όταν κατεβείτε προς την
Ν.Ελλάδα τα χώματα γίνονται κοκκινωπά. Εχουμε στέρηση χούμου πάρα πολύ. Όσο πάμε πιο βόρεια, επειδή οι καιρικές συνθήκες είναι διαφορετικές και τα χώματα είναι πιο μαύρα γιατί έχει μικρότερη ηλιοφάνεια, είναι πιο χουμώδη, έχουν οργανική ουσία περισσότερη. Στο δάσος μέσα είναι μαύρα τα χώματα, όταν σκάψουμε από κάτω θα βρούμε τα πηλώδη στοιχεία, αλλά η ουσία αυτή η οργανική, ο ορίζοντας απ' όπου τρέφεται όλος αυτός ο χώρος του ριζικού συστήματος είναι καστανόχωμα.


Εποχή Καλλιέργειας.


Για την ντομάτα, η πρώτη καλλιέργεια είναι 15 με 30 Αυγούστου, είναι πάρα πολύ καλή εποχή τότε για να καλλιεργήσουμε όλα μας τα λαχανικά, σπείρετε ότι λαχανικό θέλετε εκτός λάχανο. Σας είπα χθες ότι το λάχανο το φυτεύουμε 21 Μαΐου, τα σπέρνουμε. Τα πράσα; τον Απρίλιο. Η δεύτερη ζώνη για καλλιέργεια για τα ανοιξιάτικα λαχανικά, εάν οι καιρικές συνθήκες το επιτρέπουν είναι 18 Γενάρη. Σημειώστε ημερομηνίες. 15 Αυγούστου που είναι της Παναγίας. 18 Γενάρη του Αγίου Αθανασίου.
Ερώτηση: Αυτά για ποια φυτά είναι; Απάντηση: Για την άλλη δόση, για την άλλη παρτίδα των λαχανικών: (καρώτα, σπανάκια, ραδίκια, αντίδια, σέσκουλα 18 Γενάρη: ντομάτες, μελιτζάνες, πιπεριές, για να' χουμε για την Άνοιξη. Βέβαια μπορεί εκείνη την εποχή να' χουμε χιόνι και να μην μπορούμε να κάνουμε καλλιέργεια. Εάν όμως δεν έχουμε χιόνι μπορούμε να σπείρουμε κι ας πέσει το χιόνι, δεν θ'άχουμε πρόβλημα. Δεν παθαίνουν τίποτε τα φυτά αυτά. Μόνο βέβαια αν καλλιεργήσουμε ντομάτα για να την έχουμε πρώιμη να ενδιαφερθούμε να την βάλουμε σ' ένα μέρος, να την προστατέψουμε.
Επειδή τότε αρχίζει και η καλλιέργεια των πρώιμων λαχανικών την Άνοιξη πούναι για το καλοκαίρι: ντομάτα, μελιτζάνα, πιπεριά, ειδικά αυτά τα 3 βασικά πρέπει οπωσδήποτε να τους προσφέρουμε κάποια θαλπωρή, γιατί είναι φυτά που ζούνε βιολογικά μέχρι 500 C. Από κει και κάτω πεθαίνουν, βιολογικά ότι ζουν μόνο, δεν προσφέρουν τίποτε και ούτε τρώνε και τίποτε. Αν θέλουμε να φτιάξουμε πρώιμα ντομάτα, μελιτζάνα, πιπεριά θα κάνουμε ένα υποτυπώδες θερμοκήπιο για να τα συντηρήσουμε εκεί μέσα.
Για όψιμη καλλιέργεια τον Απρίλιο μήνα. Όλες αυτές οι ημερομηνίες έχουν βγει από πειράματα όχι μόνο από μένα αλλά απ' όλη την επαφή που έχω με τους παραγωγούς, από ανθρώπους που είναι πολλά χρόνια στην καλλιέργεια, μιλάμε για γέρους ανθρώπους που πάει σε παράδοση η καλλιέργεια, ότι την εποχή αυτή γίνεται οργασμός στα Μέγαρα, αρχίζουν να σπέρνουν τις ανοιξιάτικες και καλοκαιρινές φυτείες, λαχανικά. Λοιπόν είναι εμπειρίες που έχω συγκεντρώσει στο ημερολόγιο μου σε περιοχές που πηγαίνω και συζητάω πότε σπέρνουν και γιατί σπέρνουν. Είναι συνθήκες που από κει και ύστερα βοηθάνε την καλλιέργεια. 15 Αυγούστου και 18 Ιανουαρίου οι 2 σπορές.
Στο σέλινο έχουμε Ελληνικές ποικιλίες και το σέλινο που καλλιεργούν στην περιοχή είναι ελληνική ποικιλία. Το καρώτο το κουλουριώτικο που καλλιεργείται στη Σαλαμίνα είναι τύπου Κάντι της Γαλλικής ποικιλίας. Βέβαια ανέβηκε η τιμή του κουλουριώτικου καρότου κι άρχισαν να γίνονται εισαγωγές από το εξωτερικό. Και το καρότο φυτεύεται εκείνη την εποχή.


Μαρούλια


Υπάρχουν τα ρομάνα, τύπου Κω. Η Κως έβγαζε ωραίο σπόρο μαρουλιού, σήμερα έχουμε το εισαγόμενο μαρούλι τύπου ρομάνα  και. κάτι άλλες ποικιλίες οι οποίες κυκλοφορούν, αλλά το ρομάνα είναι καλό και αποδοτικό.
Αυτά τα λαχανικά εάν κόβουμε φύλλα και να τρώμε. Τα χρησιμοποιούμε για σαλάτα, για πίτες, αλλά αυτή την εποχή όμως τα πρώιμα αυτά λαχανικά έχουν το μειονέκτημα ότι τα χτυπάει η μύγα, πηγαίνει στο φύλλο επάνω και κάνει τα φιδάκια. Στις δεύτερες καλλιέργειες, δηλαδή άμα θα σπείρουμε τώρα, που θα τα φάμε πολύ πιο αργά, γιατί οι καιρικές συνθήκες είναι πιο κρύες θα' χουμε αργή βλάστηση, δεν έχουμε τέτοιο πρόβλημα, έχουμε πιο καθαρά φύλλα. Αλλά για να το τα' χουμε σπείρει στις 15 Αυγούστου σήμερα [τέλη Οκτωβρίου] θα τρώτε. Έγω έσπειρα εκείνη την εποχή και σήμερα έχω σε αφθονία




Ντομάτα


Ελληνικές ποικιλίες είναι η συριανή, της Μαλαιστίνας υπήρχε και μια θεσσαλονίτικη ποικιλία. Βεβαία αυτές έχουν αποσυρθεί, αλλά υπάρχουν στην
αγορά με ξένες ονομασίες τώρα. Η συριανή λέγεται "μαρμάντε» είναι η κατσαρή ντομάτα. Στην αγορά τώρα επικρατούν ποικιλίες που θέλουμε να είναι σφαιροειδείς.




Η κατσαρή ενδείκνυται για σαλάτα ή πολτό. Στρογγυλή ντομάτα για πρώιμους καρπούς είναι η "τόμπο". Από αυτή θα πάρουμε γρήγορα καρπούς. Αν θέλουμε για όψιμη θα χρησιμοποιήσουμε την Ache μια άλλη ποικιλία όψιμη. Δηλαδή αν βάλουμε την τόμπο για τέλος Αυγούστου δεν θα μας δώσει καρπό, εξασθενεί το φυτό γρήγορα. Γι' αυτό θα πρέπει την ίδια εποχή να σπείρουμε όψιμη και πρώιμη. Η Ache είναι δυνατό φυτό, αλλά έχει πρόβλημα με το ασβέστιο. Αν δεν έχει ασβέστιο το έδαφος εκδηλώνει στον καρπό μαύρη βούλα. Και ειδικά το παρθένι αν έχουμε φυτέψει πολύ πρώιμα τη ντομάτα, κατά το Μάρτιο μήνα και με τις μεταβολές της θερμοκρασίας μπορέσει το φυτό και δέσει καρπό τότε είναι πολύ πιο έντονο το φαινόμενο αυτό γιατί η θερμοκρασία του εδάφους δεν είναι τέτοια ώστε να μπορέσουν οι μικροοργανισμοί του εδάφους να δημιουργήσουν τέτοια κατάσταση στο έδαφος ώστε να μπορεί να πάρει εύκολα το ασβέστιο από το έδαφος αυτή η ποικιλία. Γι' αυτό οι τροφοπενίες ασβεστίου είναι πιο έντονες εκείνη την εποχή. Και μάλιστα εκείνη την εποχή δεν κάνουμε τακτικά ποτίσματα, ενώ αργότερα σιγά - σιγά το ξεπερνάει με το που ανεβαίνει η θερμοκρασία. Αλλά αν έχουμε προβλέψει εμείς και κάναμε πρώιμη καλλιέργεια και ξέρουμε ότι η πρώιμη ποικιλία δέσει στον ασβέστη παίρνουμε 1/2 κιλό ασβέστη πολτό, το βάζουμε σε 20 κιλά νερό, το ανακατεύουμε και ποτίζουμε.


Έτσι ξεπερνάμε αυτό το πρόβλημα. Σπέρνουμε τον Απρίλιο, ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες. Προσοχή όταν πιάνουμε σπόρους να μην έρθουν σε επαφή με καπνό γιατί μεταδίδεται η ίωση του καπνού .Ακόμη κι όταν καπνίζουμε στο χωράφι ή το θερμοκήπιο ή υπάρχει δίπλα χωράφι με καπνό υπάρχει πρόβλημα. Μπορούμε να κάνουμε το εξής: Όταν έχουμε ντομάτες μπορούμε να κάνουμε ραντίσματα με ορό γάλακτος. Ορός γάλακτος είναι αυτός που παίρνουμε από τις τσαντήλες που τρέχει το τυρί, μπορούμε να ραντίσουμε για να προστατέψουμε τις ντομάτες από τις ιώσεις. Επίσης μπορούμε να βάλουμε τα χέρια μας μέσα στο γάλα πριν σπείρουμε ή και τους σπόρους, βοηθάει στη βλαστική τους ανάπτυξη το γαλακτικό οξύ. Επίσης για απολύμανση μπορούμε να βάλουμε τους σπόρους στους 50 0 C, σε χρόνο 5' σε νερό, όχι όμως παραπάνω. Τότε σκοτώνονται οι παθογόνοι οργανισμοί. Ο σπόρος της ντομάτας έχει 7 χρόνια βλαστικότητα, ενώ το κρεμμύδι δεν έχει, πρέπει να είναι φρέσκο. Πρώτα στο νερό κι ύστερα στο γάλα βουτάμε τους σπόρους.


Παντζάρι Μεγαρίτικο.


Η περιοχή Μεγάρων βγάζει πολύ ωραίο παντζάρι, μια άλλη ποικιλία είναι το Ντητρόιτ, είναι κόκκινο σαν αίμα και μια άλλη ποικιλία που καλλιεργείται χρόνια στην Ελλάδα είναι το φλατ Αιγύπτια, το παντζάρι το στρογγυλό αλλά από κάτω είναι φλατ, επίπεδο, δεν είναι σαν μπαλάκι. Υπάρχει διαφορά πότε καλλιεργούμε το ένα και πότε το άλλο.


Για να' χουμε επιτυχία στο παντζάρι αυτή την εποχή καλλιεργούμε παντζάρι το Μεγαρίτικο τύπου Ντητρόιτ σαν το εισαγόμενο το Ολλανδικό. Το σπέρνουμε πρώιμα τον Αύγουστο και παίρνουμε καρπούς τώρα, δηλαδή μέσα σε 2 μήνες έχει γίνει βολβός. Όταν θα έρθει η άλλη καλλιέργεια του Γενάρη δεν μπορώ1 να χρησιμοποιήσω τον ίδιο σπόρο, θα βάλω το φλάτ Αιγύπτια είναι προτιμότερο και όσο μεγαλώνει η μέρα αν προλάβω μπορώ να κάνω άλλη μια σπορά με το Μεγαρίτικο, αλλά από κει κι ύστερα ενδείκνυται το άλλο γιατί μπαίνουμε σε μεγάλη μέρα και δεν ξεβλαστώνει εύκολα.


Σπανάκι.


Η ποικιλία που κυκλοφορεί στην Ελλάδα είναι το βιροφλέι ένα πλατύφυλλο σπανάκι. Πρέπει να σπέρνεται πολύ αραιά. Ανακατεύουμε τους σπόρους με χώμα ή με στάχτη, ή με άμμο ποταμίσια ή θαλάσσης.
 Υπάρχει και το σπανάκι Ν. Ζηλανδίας με χοντρό σπόρο. Το σπέρναμε τον Αύγουστο κι είχαμε σπανάκι όλο το χρόνο. Αλλά επειδή η καλλιέργεια κρατάει 10 μήνες, δεν καταναλώνεται ο σπόρος κι έτσι δεν εισάγεται πια. Μπορούμε τα φυτά να τα μεταφυτεύουμε.
Το φασολάκι το φυτεύουμε ανά 5 εκ. Η μπάμια είναι δύσκολη στο άνοιγμα της γι' αυτό θέλει πολλές μέρες στο νερό. Οι ψιλοί σπόροι πρέπει πάντα να σπέρνονται ανακατεμένο με χώμα για να βγαίνουν αραιά. Μπορούμε να ρίξουμε κοπριά στο χώμα μας και άμμο που είναι εντομοαπωθητικό. Τα σταυρανθή: λάχανο, κουνουπίδι, μπρόκολα φυτεύονται Μάιο μήνα, 21 Μαΐου, τα πράσα τον Απρίλιο.


Οι ασθένειες που θέλουμε να καταπολεμήσουμε στο λάχανο είναι:
1) η μύγα που χτυπάει ανάμεσα στο υπόγειο και υπέργειο τμήμα του φυτού και κάνει τα αυγά της.
2) Η κάμπια που κατα-πολεμούμε με Ιτον βάκιλλο θουριεγκένσις ή βακτοσπείνη. Όταν δούμε να πετούν πεταλούδες σημαίνει ότι πρέπει να πάμε να ραντίσουμε. Μόλις ραντίσουμε και δούμε ότι πάει να αφήσει τα αυγά της πάνω, μόλις βγουν οι πρώτες κάμπιες, το ράντισμα τις εμποδίζει να φάνε. Περπατούν χωρίς να τρώνε. Μετά από λίγο ψοφάνε, ήδη δρα ο βάκιλλος. Όπου υπάρχει κάμπια μπορούμε να ραντίσουμε με βάκιλλο επίσης για πυρηνοτρύτη της ελιάς.
Για την προστασία του λάχανου από μύγα χρησιμοποιούμε αυγοθήκες. Στο κοίλωμα ανοίγουμε μια τρύπα και φυτεύουμε το φυντάνι. Επίσης τα ρολά χαρτί υγείας, χώνω μέσα το φυτό και φυτεύω μαζί με το χαρτί και όσο σάπιζε γινόταν κυτταρίνη. Επίσης μπορούμε να γεμίσουμε γύρω - γύρω το βλαστό με πριονίδι.


Σέσκουλα


Είναι φυτό που μπορεί να γίνει πολυετές στον κήπο μας,
κόβουμε φύλλα και να τρώμε.
Τα χρησιμοποιούμε για σαλάτα, για πίτες, αλλά αυτή την εποχή όμως τα πρώιμα αυτά λαχανικά έχουν το μειονέκτημα ότι τα χτυπάει η μύγα, πηγαίνει στο φύλλο επάνω και κάνει τα φιδάκια. Στις δεύτερες καλλιέργειες, δηλαδή άμα θα σπείρουμε τώρα, που θα τα φάμε πολύ πιο αργά, γιατί οι καιρικές συνθήκες είναι πιο κρύες θα' χουμε αργή βλάστηση, δεν έχουμε τέτοιο πρόβλημα, έχουμε πιο καθαρά φύλλα. Αλλά για να το καταπολεμήσουμε αυτό μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε νικοτίνη. Μπορούμε να πάρουμε καπνά και να τα διαλύσουμε σε νερό, να κάνουμε μείγμα 1/10 και να ραντίσουμε. Η νικοτίνη σκοτώνει τη μύγα αυτή. Κάνει στοές πάνω στο φύλλο.




Βελτίωση του εδάφους Με κοπριά.


Στην πρώτη της μορφή το οργανικό άζωτο που καίει το ριζικό σύστημα των φυτών. Μπορούμε όμως να τη χρησιμοποιήσουμε με άλλο τρόπο. Με 0,6% μπορούμε να κάνουμε: διαφυλλικό που μπορούν να το πάρουν τα φυτά. Με τη ζύμωση στο compost το ουρικό άζωτο μετατρέπεται σε άμμωνιακό άζωτο. Είναι ένα στοιχείο που μπορούμε να το χρησιμοποιήσουμε στα φυτά, όχι όμως σε όλα.
Μόνο σ' αυτά που έχουν αμμωνιακές τάσεις π.χ. στην πατάτα. Σ' αυτή τη φάση έχουν αρχίσει να εμφανίζονται κάτι άσπρα πράγματα, χωρίς όμως να έχει χωνευτεί. Φτιάχνουμε κοπρόζουμο και ραντίζουμε . Στην τρίτη φάση μετατρέπεται η κοπριά σε νιτρώδη άλατα, έχει γίνει χουμοποίηση, έχει γίνει ελαφριά σαν στάχτη. Τότε μπορούμε να τη χρησιμοποιήσουμε στις ρίζες των φυτών και να την παραχώσουμε. Για να -κάνουμε γρήγορη Ιχουμοποίηση ανοίγουμε ένα λάκκο, τη ρίχνουμε κι αρχίζουμε και την ποτίζουμε κάθε μέρα. "Γην αναμοχλεύουμε και την ποτίζουμε. Αναπτύσσονται υψηλές θερμοκρασίες 80"C. Μόλις αρχίσουν και φυτρώνουν φυτά, είναι έτοιμη για να τη χρησιμοποιήσουμε. Αν μπορούμε να την τρίψουμε κιόλας, όταν είναι φρέσκη τότε γίνεται καλύτερη. Ό χρόνος που χρειάζεται εξαρτάται από τις κλιματολογικές συνθήκες και την υγρασία.


Ανάλογα με την καλλιέργεια που έχουμε μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε και την κοπριά σ' ανάλογες φάσεις. Στην αμμωνιακή μορφή μπορούμε να τη χρησιμοποιήσουμε ως εξής: Σ' ένα ξύλινο βαρέλι με ξύλινο ανάκατευτήρι που κρεμάμε από ένα δέντρο ανακατεύουμε το κοπρόζουμο και μπορούμε να ποτίσουμε μ' ένα ποτιστήρι. Αυτό γίνεται για όλα τα αγροστώδη: βρώμη, κριθάρι, σιτάρι, ρύζι, καλαμπόκι κι ανοιξιάτικες πατάτες, μελιτζάνες και πιπεριές.


Σε μορφή νιτρικού αζώτου χρησιμοποιούμε στα σιτηρά, τεύτλα, πατζάρια και σέσκουλα. Επίσης στα φύλλα που θέλουν άζωτο: μαρούλια, σπανάκια, σέσκουλα φυλλώδη λαχανικά, ραδίκια, φασολάκια, καρότα. Στα φυτά που γίνονται γρήγορα χρειάζεται η κοπριά, στα άλλα φυτά που άργουν όχι. Στα σταυρανθή πρέπει να προσέξουμε να μη λείπει το θείο. Την αχώνευτη κοπριά χρησιμοποιούμε σε αλκαλικά εδάφη. Την χωνεμένη κοπριά χρησιμοποιούμε σε ελαφριά εδάφη. Η αγελαδινή ενδείκνυται σε ελαφριά γιατί σφίγγει το έδαφος, ενώ η κατσικίσια, αλογίσια για πιο σφιχτά εδάφη. Για την κακοσμία της κοπριάς μπορούμε να την ανακατέψουμε με τύρφη 30% και 70% ασβέστιο, δημιουργείται η ασβεστοκυαναμίδη εκεί μέσα.


Χλωρή λίπανση


Μπορούμε να φυτέψουμε σίκαλη, φεστούκα, βίκο, κουκιά, και τριφύλλι, σινάπι και φυσική βλάστηση από ζιζάνια. Η σίκαλη είναι ένα πάρα πολύ δυνατό φυτό, μια πολύ δυνατή ρίζα, που μπορεί να εκμεταλεύεται όλα τα εδάφη, φτωχά σε υγρασία και τροφές, έχει ένα ριζικό σύστημα που μπορεί να καλύψει 620 χλμ., μια επιφάνεια 280 τ.μ.
Αυτό το ισχυρό ριζικό σύστημα μπορεί να εκμεταλεύεται ότι υπάρχει στο υπέδαφος, ανόργανο και οργανικό, και να φτιάξει μια καλαμιά που να είναι πολύ καλή για τα compost γιατί περιέχει κάλιο, άζωτο και πυρίτιο όπως και στοιχεία. Φεστούκα προτιμούμε το κεντάκι 31 την αμερικάνικη φεστούκα προσαρμοσμένη στον Ελληνικό χώρο. Την χρησιμοποιούμε και σαν τάπητα για γκαζόν και για πτηνοτροφή, για λιβάδια και για χλωρή λίπανση. Δημιουργεί πολύ καλό φύλλωμα με πολύ άζωτο και με θυσανώδη επιφανειακή ρίζα γύρω στα 10 εκ. Έτσι φυτρώνει γρήγορα και κρατάει το έδαφος από τις διαβρώσεις των βροχών.




Πως σπέρνουμε;


Σπέρνουμε ανακατεμένα, θα σας πω τι έκανα εγώ. Η έκταση που θα καλλιεργήσω είναι γύρω στα 400 τ. μ. Για να βάλω τα ανοιξιάτικα να τι έκανα. Το έδαφος δεν είναι γόνιμο. Το όργωσα με τη φρέζα,1 έριξα άχυρο μέσα και λίγο ασβέστη σε ενεργό μορφή κι άρχισα να το σκάβω.
Περιμένω να ρίξει βροχή, να το αναποδογυρίσω μια φορά ακόμα και να ρίξω σπόρους βίκου και σίκαλης. Ο βίκος είναι αζωτούχο φυτό, αναπτύσσεται πάρα πολύ γρήγορα, πιάνει πολύ χώρο και καταπολεμάει τα ζιζάνια. Αλλά τα ζιζάνια δεν μας πειράζουν για να τα ρίξουμε μέσα τούμπα και θα μας δώσουν τροφή, γιατί κι' αυτά όπως τα ραδίκια εκμεταλεύονται τα ιόντα του εδάφους. Φυτεύουμε βίκο, κουκιά και τριφύλλι, τρία ψυχανθή. Τα κουκιά έχουν πολύ βαθιά πασαλώδη ρίζα κι εκμεταλεύονται μια ζώνη από αζωτοβακτηρίδια που τρέφουν συμπάθεια και συμβιώνουν με τα κουκιά. Για το τριφύλλι έχουμε άλλου είδους αζωτοβακτηρίδια τα οποία επιβιώνουν με το τριφύλλι και το βίκο. Για να έχουμε μεγαλύτερη ποσότητα και ποικιλία από αζωτοβακτηρίδια βάζουμε 3 ποικιλίες από ψυχανθή. Τα χρησιμοποιώ αυτά για το έδαφος μου που είναι αλκαλικό. Βάζουμε τη ραπανίδα μέσα, ανήκει στα σταυρανθή, κάνει πλούσιο φύλλωμα κι εκμεταλεύεται το "θείο" του εδάφους.
Το παίρνει μέσα στα κορμό του οπότε θα δημιουργήσει οργανική μορφή του θείου που είναι περισσότερο αφομοιώσιμη απότα φυτά. Τα κουκιά χρησιμεύουν στο να διαβρώσουν το υπέδαφος, δηλαδή να τρυπήσουν κάθετα και να αναμοχλεύσουν το ανόργανο στοιχείο κι εμπλουτίζουν επίσης με άζωτο. Το καλύτερο αποτέλεσμα είναι όταν έχουμε πολλές βροχές, αλλιώς πρέπει να ποτίσουμε, γιατί η επιτυχία της χλωρής λίπανσης βρίσκεται στο πότισμα. Όσο περισσότερες βροχές, τόσο η φυλλική επιφάνεια θα' ναι πιο μεγάλη. Τα αζωτοβακτηρίδια θα αναπτυχθούν πολύ περισσότερο στο ριζικό σύστημα, αλλά και τα τριφύλλια στο επίγειο τμήμα θα έχουν πολύ περισσότερο άζωτο. Το άζωτο το έχουμε κατά 1/3 στη ρίζα και τα υπόλοιπα 2/3 στο φυλλικό σύστημα πάνω από την επιφάνεια του εδάφους. Πότε θα το γυρίσω αυτό; Μόλις έρθει ο Γενάρης θα το κάνω τούμπα με μια πηρούνα, βάζοντας τις ρίζες πάνω και τα φύλλα κάτω. Εκεί θα δημιουργηθούν διάφοροι μικροοργανισμοί, θ' ανέβει, η θερμοκρασία του εδάφους, θα γίνει καύση. Την εποχή εκείνη πρέπει με την θερμοκρασία που θ' ανέβει να ποτίσουμε, εκτός αν βρέξει. Με το πότισμα θα γίνει πιο εύκολα η χούμοποίηση, το άζωτο θα έρθει σε φυλλική μορφή, θα καταλήξει σε διάφορα άλατα, τα οποία εμείς θα πάρουμε πιο εύκολα όταν θα καλλιεργήσουμε τον Απρίλιο. Υπάρχει κι άλλος λόγος που τον Γενάρη ή Φλεβάρη το φέρνουμε τούμπα. Τα ψυχανθή που έχουν συμβιώσει μαζί με τα αζωτοβακτηρίδια στο έδαφος, απ' τον Φλεβάρη κι ύστερα αρχίζουν να μπουμπουκιάζουν, να βγάζουν λουλούδια. Την εποχή εκείνη το φυτό, ότι έχει φτιάξει κάτω θα το πάρει για να φτιάξει καρπούς κι έτσι θα το χάσουμε από το έδαφος. Σ' εκείνη τη φάση, που έχει τη μεγαλύτερη ενέργεια το τουμπάρουμε. Τον Απρίλιο θα φυτέψουμε, αφού θ’άχουν περάσει 50 μέρες, και θ’άχει επέλθει_ισοροπία στο έδαφος.
Τα ίδια μπορούμε να κάνουμε για το αμπέλι. Τον Απρίλη μπορούμε να κάνουμε κι ένα διαφυλλικό λίπασμα με φύκια και να του δώσουμε ιχνοστοιχεία. Η φυτοπροστασία του είναι θειάφι και βορδιγάλειος πολτός για ένα μεγάλο φάσμα από αρρώστιες. Στη συμβατική γεωργία τη ντομάτα τη βάζουν ανά 50 εκ., αλλά έχει μεγάλο ριζικό σύστημα. Σε μεγαλύτερη απόσταση έχουμε καλύτερα φυτά και λιγότερες αρρώστιες, δεν θα σκιάζει το ένα το άλλο, η υγρασία θα φεύγει πολύ πιο εύκολα κι η ηλιοφάνεια θα στεγνώνει το έδαφος. Στις ντομάτες, μελιτζάνες, πιπεριές, κολοκυθάκια, πεπόνια, καρπούζια, μόλις φυτέψετε ρίξετε άχυρο. Το άχυρο δημιουργεί C02, ανθρακολίπανση, που το παίρνουν τα φυτά. Διαφυλλικά λιπάσματα υπάρχουν στο εμπόριο: είναι τα φύκη της Βόρειας θάλασσας με απολιθωμένα πετρώματα, το Maxigrop και Algip που χρησιμοποιούνται στα λαχανικά. Μπορούμε να πάρουμε φύκια από τον Θερμαϊκό να τα αφήσουμε να ξεπλυθούν και να τα χρησιμοποιήσουμε. Δεν πρέπει όμως να φτιάξουμε ζουμί.


Εμπλουτισμός με Ca


Αν έχουμε κάνει καλλιέργεια λαχανικών κι έχουμε έλλειψη ασβεστίου το εμπλουτίζουμε με ασβέστη. Εμπλουτίζουμε το compost με ασβεστούχα πετρώματα όπως είναι ο δολομίτης που έχει CaCO3 53% και MgCO3 47%To παίρνουμε σε σκόνη, όπως είναι η άμμος, το κοσκινίζουμε πάνω στο compost. Αν το compost έχει χαμηλό ΡΗ κάνουμε μια ασβέστωση: Βάζουμε γύρω στα 250 γρ, γεωργικό ασβέστη πολύ λειοτριβιμένο ρίχνουμε το μισό από πάνω, το ανακατεύουμε, κάνουμε ένα ελαφρύ τσάπισμα και ρίχνουμε το άλλο μισό πιο επιφανειακά πάνω, οπότε όταν βγουν οι ρίζες των φυτών να μπορούν να βρουν εύκολα την τροφή.
Αναλογία: 1 κιλό σε 4τ.μ. Ο ασβέστης είναι CaO τριμμένο, τυποποιημένο για γεωργική χρήση σε σκόνη. Μπορούμε επίσης να ρίξουμε μαρμαρόσκονη στο compost ή μπορούμε να ρίξουμε και γύψο (CaSO4) στο έδαφος μέσα, αλλά η θειική ρίζα δημιουργεί άλλα προβλήματα. Αυτό ενδείκνυται όταν έχουμε να καλλιεργήσουμε λάχανο, κουνουπίδι, μπρόκολα, σινάπι, κάρδαμο που χρειάζονται θείο.







Εγχειρίδιο Βιολογικών Καλλιεργειών (ΣΟΓΕ)





Περιεχόμενα
1 Πρόλογος
2 Γενικές οδηγίες
2.1 Ι. Έδαφος
2.1.1 1. Άζωτο
2.1.2 2. Φωσφόρος
2.1.3 3. Κάλιο
2.1.4 4. Ασβέστιο*
2.2 II. Πρόληψη
2.3 III. Ορισμένοι τρόποι καταπολέμησης ασθενειών
2.3.1 1. Καταπολέμηση ζωυφίων- εντόμων
2.3.2 2. Καταπολέμηση μυκήτων
2.3.3 3. Νηματώδεις
2.3.4 4. Γυμνοσάλιαγκες και Σαλιγκάρια
2.4 V. Μεταφύτευση  
3 Ειδικές οδηγίες
3.1 Ι. Ντομάτα
3.2 II. Μαρούλι
3.3 III. Λάχανο - Κουνουπίδι
3.4 IV. Πατάτα
3.5 V. Κρεμμύδι - Σκόρδο
3.6 VI. Κολοκύθι
4 Επίλογος
5 Διεθνής κανονισμός IFOAM για τη βιολογική γεωργία και το διεθνές εμπόριο
5.1 Βασικοί στόχοι της οικολογικής-βιολογικής γεωργίας


Πρόλογος


    Το εγχειρίδιο αυτό περιέχει χρήσιμες πληροφορίες για όποιον θέλει να καλλιεργήσει κηπευτικά με οικολογικό τρόπο, δηλαδή χωρίς χημικά λιπάσματα, ορμόνες ή δηλητηριώδη ραντίσματα. Αφορμή για τη συγγραφή του ήταν το διήμερο σεμινάριο για βιοκαλλιέργειες που οργανώθηκε από τη συντονιστική επιτροπή βιοκαλλιεργητών Ελλάδας την άνοιξη του '85 και μετά από επιθυμία όσων παρακολούθησαν το σεμινάριο να έχουν όλες αυτές τις πληροφορίες έγγραφες.  Περιέχει εμπειρίες βιολογικών καλλιεργειών κυρίως από Αμερική, Γερμα­νία και Ελβετία (χωρών δηλαδή που η βιολογική καλλιέργεια εφαρμόζεται ΙΟετίες και έχει σήμερα φτάσει να αποτελεί ολοκληρωμένη επιστήμη) και λιγότερο από εμπειρίες ελληνικές ή προσωπικές που περιορίζονται σε μια δετία. Για τη συγγραφή του πολύτιμη ήταν η βοήθεια, για τα αμερικάνικα βιβλία του Γιάννη Διαμαντόπουλου και για τα γερμανικά του Γαβριήλ Πανάγου.


Αθήνα, Μάης 85
Η ανά χείρας έκδοση είναι η δεύτερη.
Έχουν γίνει αρκετές διορθώσεις, χωρίς όμως ουσιαστική επέμβαση στο κυρίως κείμενο. Οι υποσημειώσεις είναι του Θανάση Τσάκωνα.
Φλεβάρης 89
Ανέστης Πολυχρονίδης


Γενικές οδηγίες




Ι. Έδαφος
     Για τον βιοκαλλιεργητή ο βασικότερος και ουσιαστικότερος παράγοντας για μια επιτυχημένη καλλιέργεια είναι το έδαφος. Όλοι οι άλλοι παράγοντες (τεχνικές, προστατευτικά ή ενισχυτικά μέτρα κ.λπ.), θα καρποφορήσουν μόνο εάν το έδαφος στο οποίο θα εφαρμοστεί η οικολογική γεωργία πληρεί ορισμέ­νες βασικές προϋποθέσεις. Τέτοιο έδαφος είναι εκείνο που είναι υγιές, απαλλαγμένο από χημικά δηλητήρια, ζωντανό με τους σχεδόν άπειρους μικρο­οργανισμούς του σε αρμονική συμβίωση με τα άλλα έμβια όντα που ενδημούν πάνω και μέσα στο έδαφος, πλούσιο σε συστατικά οργανικά και ανόργανα και, τέλος, εκείνο που έχει τη δυνατότητα να στραγγίζει καλά.
   Δεν είναι του παρόντος να περιγράψουμε αναλυτικά αυτές τις προϋπο­θέσεις, ούτε βέβαια -πολύ περισσότερο- να τις τεκμηριώσουμε. Μπορεί ο καθένας να ανατρέξει στη σειρά του περιοδικού «Βιοκαλλιέργειες» που εκδίδει ο σύλλογος μας ή σε άλλα έντυπα και βιβλία που κυκλοφορούν είτε στη χώρα μας, είτε διεθνώς γύρω από την οικολογική γεωργία και να πληροφορηθεί εκτενώς για την αναγκαιότητα αλλά και τις μεθόδους επαναφοράς του εδάφους στη σωστή του κατάσταση. Εμείς θα συνεχίσουμε, με την προϋπό­θεση ότι διαθέτουμε ένα λίγο-πολύ τέτοιο έδαφος, που βέβαια θα επιδιώκουμε να το κάνουμε διαρκώς και πιο γόνιμο, διορθώνοντας το και εμπλουτίζοντας το, όπως θα αναφέρουμε πιο κάτω και ταυτόχρονα να το κάνουμε πιο αποδοτικό.
    Για τη σωστή συμπεριφορά του βιοκαλλιεργητή απέναντι στο έδαφος του απαραίτητη είναι η γνώση της οξύτητας (pΗ) του εδάφους. Από το pΗ εξαρ­τάται κατά πόσο μπορούν να αφομοιωθούν διάφορα θρεπτικά συστατικά. Το κάθε φυτό ευδοκιμεί σε ορισμένο pΗ, πράγμα που πρέπει να το λάβουμε υπόψη μας και να διορθώνουμε το έδαφος όταν χρειάζεται. Εάν το έδαφος μας είναι όξινο, πρέπει να προσθέσουμε ασβέστιο (πιο κάτω αναφέρουμε τρόπους εξεύρεσης ικανών ποσοτήτων ασβεστίου). Εάν όμως το έδαφος μας είναι αλκαλικό,τότε κάνουμε χλωρή λίπανση με ψυχανθή, δηλαδή σπέρνουμε ψυχανθή και όταν μεγαλώσουν οργώνουμε το έδαφος αφήνοντας τα ψυχανθή μέσα στο χώμα. Άλλος τρόπος είναι να προσθέσουμε οξέα, που περιέχονται σε επαρκείς ποσότητες στις πευκοβελόνες.
    Όπως προαναφέραμε, το πλούσιο έδαφος παίζει βασικό ρόλο στην οικο­λογική γεωργία. Για να έχουμε πλούσιο έδαφος απαιτείται εμπλουτισμός του με 2 έως 3 τόνους κομπόοτ ανά στρέμμα. Αν όμως δεν διαθέτουμε κομπόστ, τότε χρησιμοποιούμε 3 έως 6 τόνους κοπριά* καλά χωνεμένη ανά στρέμμα, ανάλογα με το πόσο είναι γόνιμο ή όχι το έδαφος μας. Συνήθως το καλό κομπόστ λύνει αυτό το πρόβλημα (ο σύλλογος μας έχει εκδόσει βιβλιαράκι με οδηγίες παρασκευής κομπόστ), εντούτοις, αν τα φυτά μας εξακολουθούν να είναι καχεκτικά, να προσβάλλονται εύκολα από ασθένειες και η παραγωγή να είναι περιορισμένη, καλό είναι να ελέγξουμε το έδαφος μας αν περιέχει σε σωστές αναλογίες τα εξής συστατικά: άζωτο, φωσφόρο, κάλιο, ασβέστιο και να επακολουθήσει διόρθωση αν λείπουν κάποια. Ασφαλώς το έδαφος έχει, ή πρέπει να έχει και πολλά άλλα συστατικά, αλλά αυτά είναι τα πιο απαραίτητα.


Τα πιο πάνω συστατικά πρέπει να τα αναπληρώσουμε, αν βέβαια λείπουν, με φυσικό και όχι χημικό τρόπο


1. Άζωτο
Περιέχεται: α) στη χλωρή λίπανση με ψυχανθή. Τα σπέρνουμε το φθινό­πωρο ή νωρίς την άνοιξη. Όταν γίνουν περίπου 20 εκατοστά και αρχίζουν να ανθοφορούν, τα κόβουμε και τα αφήνουμε στο έδαφος, β) Σε κοπριά καλά χωνεμένη. Συνήθως χρειάζονται 3-6 τόνοι καλά χωνεμένης αχυρώδους αγε­λαδινής κοπριάς ανά στρέμμα.
2. Φωσφόρος
    Βρίσκεται: α) σε κοπριά (3-6 τόνους ανά στρέμμα) υπάρχει αρκετός, β) σε κόκκαλα ζώων τριμμένα σε σκόνη. Είναι απαραίτητος για το μεταβολισμό των κυττάρων, την παραγωγή ανθέων, καρπών, σπερμάτων και την ανάπτυξη του ριζικού συστήματος.
3. Κάλιο
    Βρίσκεται: α) στη στάχτη ξύλων (ιδίως κωνοφόρων) σε μεγάλες ποσότητες, β) Σε μικρότερες ποσότητες σε αγελαδινή κοπριά, γ) Σε φυτόχωμα από τσουκνίδα. Βοηθά κυρίως, χωρίς να μετέχει, στο σχηματισμό οργανικών ενώσεων. Βοηθά στο σχηματισμό και μεταφορά υδατανθράκων, συντελεί στην αντοχή των φυτών στις ασθένειες και το κρύο, συμβάλει κατά τρόπο καταλυτικό στη σύνθεση των πρωτεϊνών και βοηθά στην κυτταροδιαΐρεοη και ισχυροποίηση των στελεχών. Είναι ιδιαίτερα χρήσιμο στα είδη που καλλιεργούνται για ριζώματα, κονδύλους και σαρκώδεις βλαστούς.
* Για τα βαριά εδάφη η κοπριά να είναι τρία μέρη γίδινη ή προβατίσια και ένα μέρος κοτίσια. Για τα ελαφρά εδάφη είναι προτιμότερη η αγελαδινή γιατί σφίγγει το έδαφος.
4. Ασβέστιο*
    Βρίσκεται: α) στη στάχτη ξύλων (κωνοφόρων κ.λπ.), β) στην κοτίσια κοπριά, γ) στο φυτόχωμα τσουκνίδας, δ) στην αγελαδινή κοπριά. (Η σειρά δείχνει και την τάξη μεγέθους περιεκτικότητας του ασβεστίου). Βοηθά στην πρόσληψη όλων των θρεπτικών στοιχείων. Σπάνια λείπει από το έδαφος. Χρειάζεται επίσης για τη διόρθωση του pH. Μεγάλες ποσότητες βλάπτουν έμμεσα τα φυτά, δυσκολεύοντας την πρόσληψη άλλων στοιχείων από το έδαφος, δηλαδή K, Μg, Fe.


II. Πρόληψη
 Για να αποφύγουμε δυσάρεστα αποτελέσματα στις καλλιέργειες μας, πρέπει να λάβουμε υπόψη σοβαρά ορισμένα προληπτικά μέτρα, απαραίτητα στην οικολογική γεωργία.
Πρέπει:
  1) Να χρησιμοποιούμε πάντα υγιείς σπόρους και φυτά.
  2) Να κάνουμε σωστή λίπανση όπως προαναφέραμε.
Προσοχή: η νωπή κοπριά είναι καταστροφική διότι: α) έχει τοξικές ουσίες, β) τα βακτηρίδια της αποσύνθεσης παίρνουν το άζωτο για να συντηρηθούν τα ίδια, γ) καίγονται τα φυτά λόγω της υψηλής θερμοκρασίας που αναπτύσσεται από την αποσύνθεση, δ) έλκουν ασθένειες και παράσιτα.
  3) Να καταστρέφουμε υπολείμματα φυτών προηγούμενων καλλιεργειών γιατί φιλοξενούν έντομα και ασθένειες.
  4) Δεν πρέπει να φυτεύουμε το ίδιο λαχανικό για πολλά χρόνια στο ίδιο μέρος, γιατί γίνεται καχεκτικό και αυξάνονται οι νηματώδεις. Το καλύτερο είναι κάθε χρόνο να αλλάζουμε μέρος (αμειψισπορά).
  5) Να φυτεύουμε τα λαχανικά μας σε σειρές εναλλάξ με συντροφικά φυτά, δηλαδή με φυτά που αλληλοπροοτατεύονται από τις ασθένειες. Για όσα φυτά μεταφυτεύονται, δηλαδή ντομάτα, μελιτζάνα, πιπεριά, μαρούλι, λάχανο κ.λπ. μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε για συντροφικά τους κυρίως σκόρδο, κρεμμύδι και πράσο, διότι απωθούν τα έντομα και έχουν αντισηπτικές ιδιότητες.
  6) Ειδικά για λαχανικά πρέπει να μεριμνούμε ώστε το όργωμα να γίνεται σε 15-20 πόντους βάθος, αποφεύγοντας αν είναι δυνατόν τα βαρέα μηχανήματα
γιατί συμπιέζουν το χώμα και το κάνουν αδιαπέραστο από το νερό, σε μικρό βάθος. Επίσης, δεν του επιτρέπουν να στραγγίζει καλά. Αυτό ως γνωστόν, έχει αρνητικές επιπτώσεις στα φυτά (αρρώστιες, σάπισμα κ.λπ.).
*Το ασβέστιο βρίσκεται στη φύση σαν ορυκτό με τη μορφή μαρμαρόσκονης, δολομίτη, κιμωλίας, ασβεστόλιθου κ.λπ.


III. Ορισμένοι τρόποι καταπολέμησης ασθενειών
  Πρέπει να τονίσουμε, ότι στην οικολογική γεωργία οι ασθένειες κατα­πολεμούνται με την πρόληψη κυρίως, παρά με θεραπευτικά παρασκευάσματα. Πρέπει λοιπόν να φροντίσουμε να έχουμε πλούσιο και πλήρες έδαφος, ώστε να έχουμε υγιές φυτό. Να ακολουθούμε επίσης τις οδηγίες πρόληψης ώστε τα φυτά μας να μην προσβάλλονται από ασθένειες ή όταν προσβάλλονται, να είναι ισχυρά ώστε να τις καταπολεμήσουν μόνα τους. Με τις προϋποθέσεις αυτές, οι πιο κάτω τρόποι καταπολέμησης των ασθενειών είναι άλλοι περισσότερο, άλλοι λιγότερο αποτελεσματικοί. Σ' αυτό το σημείο, θα παίξει σοβαρό ρόλο και η προσωπική εμπειρία του βιοκαλλιεργητή ο οποίος πειραματιζόμενος θα καταφέρει να βρει τους καταλληλότερους τρόπους που αντιστοιχούν στο δικό του έδαφος, στο ιδιαίτερο μικροκλίμα που υπάρχει στο κτήμα του, ώστε να αντιμετωπίσει τις ασθένειες αποτελεσμα­τικότερα.  Άλλωστε, μην ξεχνάμε, ότι οι τρόποι που θα παραθέσουμε έχουν δοκι­μαστεί με επιτυχία βέβαια, αλλά σε άλλα εδάφη και διαφορετικά κλίματα και όχι στη χώρα μας, όπου μόνο τα τελευταία χρόνια άρχισε να εμφανίζεται η οικολογική γεωργία. Θα πρέπει να προσθέσουμε, ότι τα τελευταία χρόνια οι πιο ανεπτυγμένες χώρες άρχισαν επίσημα πλέον να διαθέτουν κονδύλια στην έρευνα βιολογικών τρόπων αντιμετώπισης των ασθενειών και όπως μαθαίνουμε, υπάρχουν θετικές εξελίξεις.

1. Καταπολέμηση ζωυφίων- εντόμων


α) Τσουκνίδα: Παίρνουμε 10 κιλά χλωρή ή 1,5 κιλά ξερή και τη ρίχνουμε σε 100 κιλά νερό. Την ανακατεύουμε κάθε μέρα επί 2 (δύο) εβδομάδες. Το ζουμί αυτό το σουρώνουμε και το χρησιμοποιούμε σαν θεραπευτικό. Ραντίζουμε 3 φορές την εβδομάδα: 1 μέρος ζουμί σε 1 μέρος κρύο νερό, επί 2 εβδομάδες. Προσοχή στα μπουμπούκια και στα νεαρά βλαστάρια γιατί δεν αντέχουν. Για φυτά με νεαρά βλαστάρια ή μπουμπούκια, αραιώνουμε το 1 μέρος ζουμί σε 3 μέρη νερό. Μπορούμε να ραντίσουμε και προληπτικά. Απωθεί τα έντομα. Γι αναζωογόνηση των απαιτητικών λαχανικών, ποτίζουμε τις ρίζες με 1 μέρος ζουμί σε 9 μέρη νερό.
β) Ξεβοτανΐζουμε τα ζιζάνια μέσα και γύρω από τον κήπο πριν φυτέψουμε γιατί υποθάλπουν ζωύφια που μεταπηδούν στα νεοφυτεμένα φυτά μας (ψυλο-σκάθαρα).
γ) Πύρεθρο (Ryania Compounts): Είναι φυσικό εντομοκτόνο. Χρησιμο­ποιείται για άμεση καταπολέμηση. Είναι αρκετά αποτελεσματικό. Ραντίζουμε ή σκονίζουμε ανάλογα με τη συνταγή. (Υπάρχει πύρεθρο εισαγόμενο από τη Γερμανία). Όταν ραντίζουμε, το διαλύουμε σε νερό 40 °0 για να εξατμίζεται, γιατί δρα εξατμιζόμενο.
δ) Νικοτίνη: Σε θερμοκήπια κλειστά καίμε νικοτίνη για καταπολέμηση της μελίγκρας με άμεσα αποτελέσματα. Προσοχή, είναι δηλητηριώδες για τον άνθρωπο και τα θερμόαιμα.
ε) Ροτενόνη ή δέρρις: Περιέχεται στο ζιζάνιο Tephrosia virginiana σε ποσοστό 5%. Είναι μικρής διάρκειας και αφήνει ελάχιστα κατάλοιπα. Καλό θα είναι να χρησιμοποιείται σαν τελευταία λύση.
   Τον χαλκό καλό θα είναι να τον αποφεύγουμε, γιατί σκοτώνει τη ζωή του εδάφους, τα χρήσιμα ζωύφια και το κυριότερο, αφήνει μόνιμα κατάλοιπα στο έδαφος.


2. Καταπολέμηση μυκήτων


α) Αφέψημα Ιππουρίδας (ή Πολυκόμπι του αγρού ή κοντυλόχορτο ή ουρά του αλόγου) Ερυίββίυηι ΒΓνβπδβ: Περιέχει πυρίτιο και άλατα θειικού οξέος σε μεγάλο ποσοστό. Βάζουμε 0,5 κιλό ξηρή σε 5 λίτρα νερό και τη βράζουμε 20 λεπτά. Μετά αραιώνουμε το αφέψημα σε 25 λίτρα νερό και το ανακατεύουμε για λίγες μέρες. Ραντίζουμε όπως και στην τσουκνίδα. Δρα σαν προληπτικό και σαν θεραπευτικό. Μπορούμε να το ανακατέψουμε με την τσουκνίδα.
β) Μπετονίτης: Σκονίζουμε με μπετονίτη προληπτικά όταν είναι υγρός ο καιρός και ιδίως όταν έχει κουφόβραση. Όταν το φυτό είναι άρρωστο, σκονί­ζουμε με θειάφι και μπετονίτη μισό-μισό, κυρίως με υγρό καιρό και ακόμα καλύτερα, όταν έχει κουφόβραση.
γ) SPS-MICROB: Είναι ζουμί από κρεμμύδια και σκόρδα, μαζί με βότανα. Υπάρχει έτοιμο, εισαγωγής, αλλά μπορείτε να το φτιάξετε και μόνοι σας. Κόβουμε σε μικρό δοχείο κατά τα 2/3 κρεμμύδι και 1/3 σκόρδο σε μικρά κομμάτια ώστε να καταλάβουν το μισό δοχείο και το γεμίζουμε με χλιαρό νερό. Το αφήνουμε δύο 24ωρα, το σουρώνουμε και το προσθέτουμε σε ποσοστό 2% στο τελικό μείγμα του BIOSAN. Ραντίζουμε μαζί με το BIOSAN. Είναι αντι­βιοτικό για ιώσεις και αντιμυκητιασικό. (Αν δεν έχουμε BIOSAN το χρησιμο­ποιούμε σκέτο, αλλά αραιωμένο με νερό σε ποσοστό 2%).
δ) ΒΙΟ8ΑΝ: Αποτελείται από αποξηραμένα βότανα και λίγο θείο. Είναι εισαγόμενο. Βάζουμε 30 γραμμ. ΒΙΟδΑΝ σε 1-2 λίτρα νερό χλιαρό. Το ανα­κατεύουμε κατά διαστήματα επί 3-4 μέρες, το σουρώνουμε και το αραιώνουμε έως ότου στα 30 γραμμ. ΒΙΟ5ΑΝ βάλουμε 5 λίτρα νερό συνολικά. Ραντίζουμε προληπτικά αλλά και θεραπευτικά.


3. Νηματώδεις
   
Εάν σπείρουμε σιτηρά ή κάνουμε καλοκαιρινά οργώματα επί 2-3 έτη, απαλλάσσουμε το έδαφος από τους νηματώδεις. Άλλος τρόπος είναι να σπείρουμε άνθος Τ39βΙθδ (κατηφές) στο χωράφι. Καταπολεμά με επιτυχία τους νηματώδεις. Επίσης, η καλλιέργεια του κίτρινου σιναπιού περιορίζει τους νηματώδεις.
Τον κατηφέ μπορούμε να τον χρησιμοποιήσουμε σαν προκαλλιέργεια, αλλά και ενδιάμεσα στα φυτά.


4. Γυμνοσάλιαγκες και Σαλιγκάρια


Επειδή βγαίνουν τη νύχτα, ενώ τη μέρα κρύβονται στη σκιά, κάτω από πέτρες ή ξύλα, τους βάζουμε για παγίδα μισή πορτοκαλόφλουδα στο έδαφος όπου και κρύβονται. Έτσι, μπορούμε να τους μαζέψουμε. Μπορούμε επίσης να βάλουμε στο χώμα σανίδι και από κάτω του λίγο μαρούλι με πίτυρο ή στάχτη όπου και παγιδεύονται. Επίσης, μπορούμε να μαζέψουμε τα σαλιγκάρια κάτω από πέτρες, στη βάση τοίχων και φρακτών ή κάτω από σανίδες, όταν ο καιρός είναι ξηρός. Αν έχουμε μεγάλο πρόβλημα, μπορούμε να προστατέψουμε τα φυτά μας ρίχνοντας γύρω τους στάχτη από ξύλα. Τα σαλιγκάρια δεν μπορούν να την περάσουν. Προσοχή να μην βραχεί.5. Άλλοι τρόποι που χρησιμοποιούνται στις Η.Π.Α.
1) Καμφορά. Απωθεί τα έντομα. Αν την ανακατέψουμε με αλκοόλ γίνεται πιο αποτελεσματική. Αν αλείψουμε με βαμβάκι είναι το πιο ισχυρό δηλητήριο για τα έντομα.
2)Σκόνη από τσόφλια αυγών. Απωθεί τα μυρμήγκια.
3) Κόλλα διαλυμένη σε νερό: Ραντίζουμε κάθε 7-10 μέρες. Καταπολεμά
όλα τα έντομα το καλοκαίρι.
4) Κρεμμύδι - σκόρδο - ρεπάνι - καυτερή πιπεριά - μέντα: Κόβουμε όλα τα φυτά σε μικρά κομμάτια και τα βάζουμε μέσα σε δοχείο με νερό σε αναλογία περίπου μισό-μισό. Αν υποστεί ζύμωση γίνεται πιο ισχυρό. Το αφήνουμε αρκετές μέρες ανακατεύοντας το λίγο. Προσθέτουμε λίγο πράσινο σαπούνι και αφού το αραιώσουμε (η εμπειρία μας θα δείξει πόοο), ραντίζουμε με αρκετή ποσότητα εναντίον των εντόμων.
5) Πηλός: Αραιώνουμε πηλό σε νερό και ραντίζουμε. Καταστρέφει-σκοτώνει τα έντομα.
6) Το πύρεθρο, λένε οι Αμερικανοί, αναισθητοποιεί τα έντομα και πρέπειμετά να τα μαζέψουμε και να τα σκοτώσουμε.
7) Σαπούνι: Αραιώνουμε μαλακό σαπούνι σε νερό και ραντίζουμε. Το
πράσινο είναι κατάλληλο, αραιωμένο σε πολύ νερό. Καταστρέφει τα έντομα.
 8) Ειδικά για τα σκαθάρια υπάρχει ιός που σκοτώνει πολλά είδη από αυτά. Ονομάζεται MILKY SPORE και πωλείται στις Η.Π.Α. Είναι αβλαβές για τα άλλα έντομα, το χώμα, τον άνθρωπο και τα ζώα.
9) Τσιγάρα ή κορμούς καπνόφυτου: Τα βάζουμε σε δοχείο με νερό, τα βράζουμε και τα αφήνουμε λίγες μέρες ώστε να βγει στο νερό η νικοτίνη. Προσθέτουμε λίγο σαπούνι και ραντίζουμε. Είναι πολύ τοξικό. Αν προσθέσουμε και λίγο ασβέστη γίνεται πιο δυνατό. Μετά το σκότωμα των εντόμων, πλένουμε τα φυτά να φύγει η νικοτίνη. Πρέπει να χρησιμοποιείται σε πολύ μεγάλη ανάγκη.
10) Στις Η.Π.Α. πωλούνται στο εμπόριο παπαδίτσες, που τρώνε τις μελίγκρες.


Σημείωση: Επαναλαμβάνουμε ότι, όλα αυτά που αναφέραμε είναι κυρίως εμπειρίες άλλων χωρών. Ο κάθε βιοκαλλιεργητής λοιπόν, πρέπει να τα λάβει μεν υπόψη του, αλλά θα πρέπει να πειραματιστεί ο ίδιος, ώστε να βρει στο δικό του έδαφος, με τις δικές του ιδιαίτερες συνθήκες, ποιοι τρόποι είναι κατάλ­ληλοι και ποιες συνταγές είναι πιο αποτελεσματικές.


IV. Φυτώριο


Όταν καλλιεργούμε βιολογικά, πρέπει να αποφεύγουμε όσο είναι δυνατόν, να χρησιμοποιούμε υλικά, πρώτες ύλες, φυτά κ.λπ. που δεν παράγονται στο κτήμα μας ή στην περιοχή μας, γιατί εκτός του ότι μπορεί να μεταφέρουν διάφορες ασθένειες, είναι δυνατόν να μην είναι κατάλληλα στις δικές μας συνθήκες.
 Να λάβουμε υπόψη μας ότι σίγουρα θα υπάρχουν και προβλήματα προ­σαρμογής. Η καλύτερη λύση λοιπόν, είναι να χρησιμοποιούμε σπόρους και να φτιάχνουμε μόνοι μας τα φυτά μας. Έτσι, αυτά είναι καλύτερα εγκλιματισμένα στις συνθήκες μας. Για το σκοπό αυτό πρέπει να φτιάξουμε το κατάλληλο φυτώριο. Φτιάχνουμε ένα τελάρο κλειστό γύρω-γύρω. Η βορεινή πλευρά πρέπει να είναι υψηλότερη από τη νότια, ώστε το φυτώριο να έχει μεγαλύτερη ηλιο­φάνεια και ζέστη. Οι διαστάσεις του εξαρτώνται από την παραγωγή μας. Μπορεί να είναι ένα μικρό τελάρο 0,5 χ 0,5 μέτρο, έως πολλά τετραγωνικά μέτρα. Μπορεί επίσης, να είναι ένα μεγάλο τελάρο και μέσα να τοποθετούμε στη σειρά πολλά μικρά τελάρα. 'Οπως κι αν το φτιάξουμε, πρέπει κάτω-κάτω να βάλουμε ένα στρώμα αλογίσια αχώνευτη κοπριά, ανακατεμένη με άχυρο πάχους 10 εκατοστών εάν πρόκειται για μικρό φυτώριο, έως 30 εκατοστά εάν πρόκειται για μεγάλο φυτώριο. Αν δεν έχουμε αλογίσια κοπριά, βάζουμε αγελαδινή. Αυτό το κάνουμε γιατί ανεβάζει τη θερμοκρασία του φυτώριου. Όσο πιο παχύ είναι αυτό το στρώμα, τόσο πιο μεγάλη είναι η διάρκεια θέρμανσης. Αφού την πατήσουμε με τα πόδια, από πάνω βάζουμε κοπρόχωμα πάχους 15-20 εκατοστών, όπου φυτεύουμε τους σπόρους. Το κοπρόχωμα φτιάχνεται 1 χρόνο πριν τη χρήση του. Αποτελείται από 1 μέρος κοπριάς προς 2-3 μέρη ριζοχώματος ανα­κατεμένα. Εάν το χώμα είναι βαρύ -σφικτό- προσθέτουμε ψιλή άμμο. Το ανακατεύουμε τουλάχιστον μια φορά κατά τη διάρκεια της χρονιάς. Μπορεί επίσης να αποτελείται από μείγμα κομπόοτας ή φυτοχώματος με χώμα και κοπριά και αν χρειάζεται και λίγη άμμο. Το φυτώριο δεν πρέπει ποτέ να είναι ξερό, αλλά ούτε και λασπωμένο. Να στραγγίζει καλά και να μην δημιουργεί κρούστα από πάνω. Σκεπάζεται με αδιαφανές ζεστό σκέπασμα για υψηλότερη θερμοκρασία αν χρειάζεται (εξαρτάται από το σπόρο). 'Οταν φυτρώσουν οι σπόροι ξεσκεπάζεται και σκεπάζεται με διαφανές υλικό. Την ημέρα όταν έχει ήλιο ανασηκώνουμε το σκέπασμα για να αερίζεται και να έχει την κανονική θερμοκρασία. Το φυτό πρέπει να μένει στο σπορείο 6-10 εβδομάδες. Για καλύτερη απόδοση όταν γίνει 20-30 ημερών το μεταφυτεύουμε σε σακουλάκια και τα βάζουμε πάλι στο φυτώριο. Όσο πιο νέος είναι ο σπόρος τόσο περισσότερη φυτρωτική ικανότητα έχει. Όλα όσα αναφέραμε εξαρτώνται και από το είδος των σπόρων που σπέρνουμε.  Τέλος, πρέπει να μεριμνούμε ώστε να προστατεύονται οι σπόροι και τα φύτρα από τα πουλιά, π.χ. με ένα δίχτυ.


V. Μεταφύτευση  
 Όταν το φυτό γίνει 15-20 εκατοστά ψηλό και η θερμοκρασία περιβάλλο­ντος είναι κατάλληλη, το μεταφυτεύουμε στην τελική του θέση. Δεν πρέπει να μεγαλώσουν πολύ πριν τη μεταφύτευση γιατί μειώνεται η απόδοση τους. Προ­τιμάμε συννεφιασμένες μέρες ή απόγευμα για τη μεταφύτευση και αν είναι δυνατό μετά από ελαφριά βροχή. Ανοίγουμε λακκάκια και αφού τα φυτέψουμε, γεμίζουμε τα λακκάκια με χώμα και το πιέζουμε γύρω από τη ρίζα. Καλό θα είναι σε κάθε λακκάκι να βάζουμε 1-2 χούφτες φυσικό λίπασμα*. Τα νεαρά φυτά μας αν τα σκιάσουμε τις 2-3 πρώτες μέρες θα τα βοηθήσουμε αρκετά.
*Ορισμένα μποστανικά όπως πεπόνι, καρπούζι κ.λπ. τα κλαδεύουμε πριν τα φυτέ­ψουμε στην οριστική θέση για να μπορέσουν να κλαρωσουν και να έρθουν γρήγορα σε ανθοφορία.


Ειδικές οδηγίες


Ι. Ντομάτα





   Η ντομάτα είναι γενικά δύσκολο φυτό γιατί προσβάλλεται από ασθένειες που αντιμετωπίζονται δύσκολα. Σαν πρώτο βήμα λοιπόν, δεν πρέπει να ξεχνάμε να εφαρμόζουμε τις γενικές οδηγίες σωστά. Οπως έχουμε αναφέρει, καλύτερα είναι να αρχίζουμε την καλλιέργεια των φυτών μας από σπόρους.
Φυτώριο: Ο σπόρος που σπέρνουμε στο σπορείο δεν πρέπει να είναι μεγαλύτερος των πέντε (5) ετών. Η θερμοκρασία του σπορείου πρέπει να είναι 20-25 °0. 10 έως 20 μέρες μετά τη σπορά και όταν γίνουν 6 έως 10 εκατοστά και αποκτήσουν δύο πραγματικά φύλλα τα φυτά μας, τα μεταφυτεύουμε σε σακουλάκια και τα ξαναβάζουμε σε θερμοφυτώριο. 30 γραμμ. σπόρων δίνουν γύρω στα 9.000 φυτά. Σπέρνουμε σε σειρές που πρέπει να απέχουν μεταξύ τους 5 έως 7 εκατοστά, ενώ οι σπόροι να απέχουν μεταξύ τους 2 έως 3 εκατοστά. Το βάθος των σπόρων στο χώμα να είναι 1 εκατοστό περίπου. Φυ­τρώνει σε 8 έως 10 μέρες.  Όταν βλαστήσουν οι σπόροι, το σπορείο ποτίζεται για 2 εβδομάδες, αν είναι δυνατόν από κάτω, δηλαδή τοποθετείται το σπορείο σε λεκάνη με νερό ώστε να το απορροφά. Τα πολύ ψηλά, μεταξύ των νέων φυτών, τα ξεριζώ­νουμε. Το σπορείο το περιστρέφουμε ώστε να μην γέρνουν τα φυτά προς μια κατεύθυνση, αυτήν του ήλιου. Αυτό βέβαια γίνεται όταν χρειαστεί και αν είναι δυνατόν (μικρό σπορείο). Ποτίζουμε κάθε βδομάδα με κοπριά αραιωμένη σε νερό. Όταν τα βάλουμε σε σακουλάκια αυξάνουμε το πότισμα με το ίδιο μείγμα. Όταν αποκτήσουν δύο ή περισσότερα ζευγάρια αληθινών φύλλων, τότε τα «ψήνουμε», δηλαδή ελαττώνουμε το πότισμα για μια βδομάδα και τα βάζουμε σε λίγο πιο κρύο μέρος, π.χ. στην πόρτα του θερμοκηπίου αν τα έχουμε σε θερμοκήπιο και βαθμιαία τα βγάζουμε έξω. Αυτό γίνεται για να σκληραγωγη­θούν. Όλη η διαδικασία κρατά δύο βδομάδες και μετά τα μεταφυτεύουμε. Αν φυτέψουμε σπόρους κατευθείαν στο έδαφος (εφόσον ο καιρός το επιτρέπει), τα φυτά αυτά θα γίνουν πιο ανθεκτικά και βέβαια, δεν πρέπει να τα μετα­φυτεύσουμε. Αν αγοράσουμε φυτά πρέπει να προσέξουμε να έχουν μέσο ύψος με δυνατό κοτσάνι και χωρίς λουλούδια ή καρπούς. Τα φύλλα τους να έχουν χρώμα σκούρο πράσινο.
Έδαφος - συνθήκες: Το μέρος όπου θα φυτευθούν οι ντομάτες πρέπει να προστατεύεται από τον αέρα και το κρύο. Ευδοκιμεί σε θερμοκρασίες 15 έως 30 °C. Κάτω των 13° και πάνω των 32 °C πέφτουν τα άνθη γιατί δεν γονιμο­ποιούνται. Στους 0°C παγώνουν και καταστρέφονται. Κάνουμε στο έδαφος καλό εμπλουτισμό με κομπόστ 2-3 τόνους κατά μέσο όρο ανά στρέμμα, καλά χωνεμένο. Καλό θα είναι να περιέχει υπολείμματα από φύλλα και καρπούς ντοματιάς της προηγούμενης χρονιάς. Αν δεν έχουμε κομπόστ, βάζουμε κοπριά περίπου 3 τόνους ανά στρέμμα και το ανακατεύουμε με το έδαφος. Προσοχή, πρέπει να είναι καλά χωνεμένη. Το έδαφος πρέπει να έχει ρΗ 5,5 έως 7. Στα αμμώδη εδάφη χρειάζεται περισσότερο άζωτο, ενώ στα μαύρα χρειάζεται κάλιο. Επίσης, το έδαφος πρέπει να έχει αρκετό ασβέστιο. Πριν φυτεύσουμε τα φυτά, αφρατεύουμε το έδαφος με πηρούνα, για να αεριστεί. Σε 7-10 μέρες είναι έτοιμο για φύτεμα. Κατά τους Αμερικανούς δεν πρέπει να έχει γίνει προηγούμενα στο ίδιο μέρος καλλιέργεια ντομάτας, πατάτας, μελιτζάνας, πιπεριάς και μπάμιας. Πρέπει το έδαφος να στραγγίζει καλά και να έχει πολύ ήλιο. Αν είναι πηλώδες προσθέτουμε άμμο. Προκαλλιέργεια ψυχανθών δίνει την καλύτερη τροφή. Όταν ο καιρός ζεστάνει αρκετά σκεπάζουμε το έδαφος με ξερά φύλλα, χόρτα κ.λπ. Πετυχαίνουμε να έχουμε έτσι υγρό έδαφος και στεγνούς καρπούς.
Φύτεμα: Όταν τα φυτά γίνουν 15-20 εκατοστά, περίπου 1,5 έως 2 μήνες μετά τη σπορά, τότε τα μεταφυτεύουμε στο έδαφος. Πριν τα μεταφυτεύσουμε τα ποτίζουμε ώστε να κολλήσει το χώμα στις ρίζες που τις εμβαπτίζουμε σε SPS-MICROBE 2% για απολύμανση και δυνάμωμα. Φυτεύουμε σε σειρές που πρέπει να απέχουν 0,7 έως 1 μέτρο, ενώ τα φυτά σε κάθε σειρά πρέπει να απέχουν 0,6-0,8 μέτρα. Αυτά ισχύουν για αναρριχώμενα φυτά. Εάν φυτεύσουμε θαμνώδη πρέπει οι αποστάσεις να είναι μεγαλύτερες, δηλαδή 1 χ 1,5 μέτρα. Πρέπει να φυτεύονται αραιά για να αερίζονται καλά και να αποφεύγονται οι μυκητιάσεις. Επίσης, να αφήνουμε χώρο για προοτατευτικα-συντροφικά φυτά. Οι σειρές καλό θα είναι να έχουν κατεύθυνση Β-Ν.  Προτιμότερο είναι το φύτεμα να γίνεται με πλαγιαστό κορμό ώστε να μπαίνει στο χώμα όσο το δυνατόν μεγαλύτερο τμήμα του. Έτσι έχουμε ισχυρό ρίζωμα και καλύτερη παραγωγή. Όσο μεγαλώνει το φυτό, συνεχίζουμε να το παραχώνουμε. Κατά τη μεταφύτευση πιέζουμε το χώμα γύρω από τη ρίζα και ποτίζουμε με ποτιστήρι. Πριν μεταφυτεύσουμε σπάμε τη συνοχή του χώματος στο σακουλάκι, χωρίς να το θριμματίζουμε, για καλύτερο αερισμό της ρίζας. Το σοκ της μεταφύτευσης ξεπερνιέται αν ποτίσουμε το λακκάκι με 2 μέρη νερό και 1 μέρος κομπόστα κοσκινισμένη, πριν και μετά το φύτεμα.
Καλλιέργεια: Όσο το φυτό μεγαλώνει κλαδεύουμε τα μασχαλιαία βλα­στάρια και μετά το 2ο ή 3ο φύλλο αφήνουμε μόνο 2 βλαστάρια που τα δένουμε ώστε να αναρριχηθούν. Πότισμα θέλει πολλές φορές και από λίγο. Αγαπά την υγρασία. Προσοχή να μην βρέχονται τα φύλλα και ο κορμός. Για να μη μένει  υγρασία στα φύλλα πρέπει να μην ποτίζουμε το βράδυ, αλλά πολύ πρωί, ώστε ο ήλιος μετά από λίγο να τα στεγνώνει. Το φυτό πρέπει να είναι πάνω στεγνό και κάτω υγρό. Θέλει επίσης πολλά σκαλίσματα ανάμεσα στις ρίζες για αερισμό και εξολόθρευση ζιζανίων. Καλό θα είναι να σκεπάσουμε το έδαφος με ξερά ή μισοσαπισμένα χόρτα. Έτσι δεν βγαίνουν ζιζάνια και το έδαφος διατηρείται μαλακό και υγρό. Τα κρύα βράδια προστατεύουμε κυρίως τα μικρά φυτά. Οποιοδήποτε κλαδί, κλαδεύεται με κοφτερό μαχαίρι όταν γίνει 15 εκατοστά σε μήκος. Αν θέλουμε να μην ψηλώσει άλλο, τσιμπάμε τις κορυφές.
Ασθένειες: Πρόληψη - θεραπεία : Επαναλαμβάνουμε ότι πρέπει να δοθεί βάρος στην πρόληψη. Φυτεύουμε ανάμεσα στις ντοματιές συντροφικά φυτά. Το κρεμμύδι, το σκόρδο και το πράσσο σε εναλλάξ σειρές απωθούν τα έντομα και έχουν
αντισηπτικές ικανότητες. Ο κατηφές απωθεί τις βρωμούσες αλλά και άλλα ζωύφια. Επίσης, κατα­πολεμά τους νηματώδεις. Φυτεύεται λίγο πριν ή ταυτόχρονα με την ντομάτα.Στην Ευρώπη προτείνονται σαν συντροφικά επίσης τα: πετροσέλινο, μαϊντα­νός, τσουκνίδα, αμπελοφάσουλα, λαχανοειδή, κεφαλωτό μαρούλι, κολοκύθι,μελιτζάνα, πιπεριά, κουκιά, ραπανάκι, σέλινο και σπανάκι.
   Αντισυντροφικά, δηλαδή φυτά που αποφεύγουμε να τα φυτεύουμε κοντά στην ντομάτα, είναι ο αρακάς, μάραθο, αγγούρι, πατάτες και γογγύλια. Επιπλέον, στην Αμερική χρησιμοποιούν σαν συντροφικά το σπαράγγι, καρότο,νεροκάρδαμο. Ποτίζουμε κάθε βδομάδα στη ρίζα με ποτιστήρι, με υγρό τσουκνίδας σε διάλυμα 10%. Βοηθά την ανάπτυξη και αντίσταση του φυτού. Ο ίδιος ο χυμός της ντομάτας διώχνει πολλά ζωύφια και έντομα. Είναι δυνατόν να έχουμε λεύκανση στην περιφέρεια των φύλλων από έλλειψη καλίου, κόκκινο χρωματισμό στα φύλλα νέων φυτών από έλλειψη φωσφόρου, χλωροπράσινο χρώμα στα φύλλα από έλλειψη αζώτου (έχουμε αναφέρει ήδη πως θα αναπληρώσουμε αυτές τις ελλείψεις). Το σάπισμα την άκρη του καρπού γίνεται από τις αλλαγές υγρασίας του εδάφους και της ατμόσφαιρας. Θέλει τακτικά ποτίσματα.  Οι σχισμές στους καρπούς οφείλονται στην αύξηση μετά από βροχή και σε πολύ ζέστη. Να φροντίζουμε να εξασφαλίζουμε σπόρους και φυτά ανθε­κτικά στο σχίσιμο. Να μην καπνίζουμε κοντά στα φυτά και να μην τα πιάνουμε αν πιάσουμε καπνό, επειδή κολλά την ασθένεια μωσαϊκή.  Να προσέχουμε να μην πληγώνονται τα φυτά μας γιατί εισχωρούν ασθένειες.  Η αμειψισπορά είναι πολύ καλό προληπτικό μέτρο, ιδιαίτερα αν έχει αρρώ­στια το έδαφος. Ξαναφυτεύουμε ντομάτα στο ίδιο μέρος μετά 4 τουλάχιστον χρόνια. 10 μέρες μετά το φύτεμα ραντίζουμε με ΒΙΟSΑΝ σε διάλυμα 0,6%. Το συνεχίζουμε κάθε 10 μέρες για 6 συνολικά φορές. Είναι προληπτικό για μυκητιάσεις. Το ίδιο κάνουμε και με το πολυκόμπι του αγρού. Αν παρόλα αυτά παρουσιαστούν καφετιές κηλίδες, τότε ραντίζουμε με SPS-MICROB 0,3% ή BIOSAN 0,8 έως 1%.Σαν τελευταία λύση, αν δεν έχουμε αποτελέσματα με όλα τα προηγούμενα, ραντίζουμε με 0,05 έως 0,1% χαλκό σε νερό.
  Αν πέφτουν τα άνθη, πρέπει να προσέξουμε να έχει το έδαφος αρκετή υγρασία.
  Για ζωύφια και κυρίως για βρωμούσες, χρησιμοποιούμε το εντομοκτόνο πύρεθρο. Άλλος τρόπος είναι να ραντίσουμε με υδρίαλο αραιωμένο σε νερό γιατί κάνει κρούστα και προστατεύει τον καρπό.
  Για σκουλήκια που προσβάλλουν το βλαστό των νέων φυτών, βάζουμε κο­λάρα από χαρτόνι γύρω στον κορμό που ξεκινούν από το χώμα έως το ύψος των 10 εκατοστών. 'Οταν μεγαλώσουν δεν έχουν ανάγκη. Δεν είναι συνηθισμένο φαινόμενο στη χώρα μας.
  Ραντίζουμε με τσουκνίδα προληπτικά, αλλά και θεραπευτικά 3 φορές τη βδομάδα σε αναλογία 1 μέρος ζουμί τσουκνίδας σε 1 μέρος νερό.
  Οι μελίγκρες αρέσκονται γενικά σε ζέστη και ξηρασία, γι' αυτό καταβρέχου­με με κρύο νερό. Είναι προσωρινή λύση η οποία πρέπει όμως να αποφεύγε­ται όσο είναι δυνατόν στις ντοματιές.
  Ράντισμα με ζουμί καυτερής πιπεριάς 1 έως 2 φορές προστατεύει από ιούς και έντομα.
  Αν σαπίζουν οι καρποί όταν είναι μικροί, λείπει ασβέστιο. Η κατάσταση χειροτερεύει αν ποτίζουμε πολύ και το έδαφος έχει πολύ άζωτο.
  Το τύλιγμα των φύλλων μπορεί να προέρχεται από το πολύ κλάδεμα*. Επίσης, όταν βρέχει πολλές μέρες, καλό είναι να προστατεύονται τα φυτά αν είναι βέβαια δυνατόν. Επίσης και από την έντονη ηλιοφάνεια.


Διάφορα χρήσιμα


  Καρπό παίρνουμε 3-4 μήνες μετά τη σπορά ή 70 μέρες μετά τη μετα­φύτευση.
  Στην κλασική καλλιέργεια, για αύξηση του βάρους του καρπού, βάζουν άζωτο στην επιφάνεια του εδάφους.
  Μπορούμε να καταλάβουμε αν έχει χρησιμοποιηθεί ορμόνη για το δέσιμο του καρπού. Στην περίπτωση αυτή ο καρπός δεν έχει σπόρο.
  100 γραμμάρια καρπού περιέχουν 900 διεθνείς μονάδες βιταμίνη Α 0,06 mgβιταμίνη Β1
  0,04 mg βιταμίνη Β2
  0,7 mg βιταμίνη Β3
  27 mg βιταμίνη C
  Με 400 γραμμ. ντομάτας καλύπτεται η ημερήσια ανάγκη ενός ενήλικα σε βιταμίνη Ο (δηλαδή 2 ντοματοσαλάτες).
  Πως περνούμε καλό σπόρο: Πολτοποιούμε ντομάτα καλά ωριμασμένη. Βάζουμε ίση ποσότητα νερού 21 °0 στον πολτό και τον διατηρούμε μερικές μέρες σ' αυτή τη θερμοκρασία. Ο καλός σπόρος κατακάθεται. Τον συλλέ­γουμε, τον πλένουμε και τον στεγνώνουμε πάνω σε χαρτί και σε σκιά.


II. Μαρούλι





    Αν καταφέρουμε να εξασφαλίσουμε σπόρο κατάλληλο για το έδαφος μας, τότε τα φυτά θα είναι ανθεκτικά και η καλλιέργεια του θα μας δημιουργήσει ελάχιστα προβλήματα. Βέβαια, πρέπει να εφαρμόσουμε σωστά τις οδηγίες που εκτέθηκανστο Α' μέρος.
Φυτώριο: Οι καλύτεροι σπόροι είναι αυτοί που παράγονται σε κάθε τόπο. Μπορούν να συντηρηθούν 2 έως 3 χρόνια. Οι σπόροι σπέρνονται στο σπορείο αραιά και σε 0,5 εκατοστά βάθος. Αν ακουμπούν τα φύλλα τους πρέπει να τα αραιώνουμε. Κατά τους Αμερικανούς το πιο σπουδαίο λάθος είναι να είναι πυκνός ο σπόρος. Οι ίδιοι προτείνουν το σπορείο να περιέχει 1 μέρος άμμο, 1 μέρος κομπόοτ και 1 μέρος χώμα, ανακατεμένα και να διατηρούνται υγρά. Θέλει ήλιο για να βλαστήσει. Πρέπει να προστατεύεται από το πολύ κρύο. Ιδανική θερμοκρασία για να βλαστήσει είναι 10 έως 13 °Ο. Βλασταίνει βέβαια και σε θερμοκρασίες έξω από αυτά τα όρια.
Έδαφος: Θέλει πλούσιο και αφράτο έδαφος, πηλώδες ή αμμοπηλώδες. Να κάνουμε πλούσια λίπανση του εδάφους με κομπόστ. Αν δεν έχουμε, να βάλουμε 5-6 τόνους κοπριά καλά χωνεμένη ανά στρέμμα ή να κάνουμε χλωρή λίπανση με μπιζέλια. Το pΗ να είναι 5,5 έως 7. Αγαπά πολύ το νερό. Θέλει άφθονη υγρασία για σφικτές κεφαλές. Προσοχή να στραγγίζει το έδαφος.
Φύτεμα - καλλιέργεια: Όταν τα φυτά μας γίνουν 15 έως 20 εκατοστά, τα μεταφυτεύουμε. Καλό είναι να τα «ψήσουμε» πριν. Εμβαπτίζουμε τις ρίζες σε διάλυμα SPS-MICROB 2% για 15 έως 20 λεπτά, ώστε να απολυμανθούν και να δυναμώσουν. Είναι πολύ σημαντικό να μην είναι πυκνά τα φυτά για να μεγαλώ­νουν γρήγορα. Θέλουν πολύ υγρασία και πολλά θρεπτικά συστατικά. Στο λακκάκι βάζουμε οργανική ύλη ή κομπόοτ πριν φυτεύσουμε. Εννοείται ότι έχουμε κάνει πριν σωστή λίπανση στο έδαφος. Καλό είναι σε μέρη που πιάνει παγετός, το φυτό να φυτευθεί έγκαιρα, ώστε να είναι μεγάλο πια όταν θα έχει παγετό. Για διατήρηση της υγρασίας και για αντιμετώπιση των ζιζανίων γύρω από τα φυτά βάζουμε ξερά χόρτα, φύλλα, άχυρα κ.λπ. Καλλιεργείται κυρίως από φθινόπωρο έως άνοιξη. Αν καλλιεργήσουμε μαρούλι το καλοκαίρι πρέπει να φροντίσουμε να το φυτεύσουμε σε σχετικά σκιερό μέρος. Το ίδιο κάνουμε και αν είναι θερμή η περιοχή μας. Τα φυτά τα φυτεύουμε σε απόσταση 25 έως 35 εκατοστά το ένα από το άλλο. Αν κατά τη μεταφύτευση είναι μικρά, τότε δεν αναπτύσσονται κανονικά και ξεμεστώνουν. Αν έχουμε υψηλή θερμοκρασία στα πρώτα στάδια ανάπτυξης του φυτού, συντομεύεται η καλλιεργητική περίοδος. Δεν είναι πολύ απαιτητικό σε περι­ποίηση. Θέλει μόνο απομάκρυνση των ζιζανίων με σκάλισμα. Οι υψηλές θερμο­κρασίες μακραίνουν το στέλεχος και ρίχνουν την ποιότητα γιατί τα φυτά ξε-σταχυάζουν. 'Οταν βρέχει πολύ την εποχή του σχηματισμού των κεφαλών, τότε χαλαρώνουν. Τα κεφαλωτά μαρούλια κάνουν 80-85 μέρες να ωριμάσουν. Δεν τα κόβουμε υγρά γιατί σχίζονται τα φύλλα τους. Αν τα κόψουμε πρωί διατηρούν την τραγανότητά τους. Διατηρούνται περισσότερο στο ψυγείο. Τα λασπωμένα και άρρωστα φύλλα απομακρύνονται αμέσως μετά το κόψιμο. Αν αφήσουμε τη ρίζα στο έδαφος, αυτή θα δώσει καινούργιο φυτό.
Συντροφικά: Πρέπει να φυτεύουμε εναλλάξ σε σειρές σκόρδο, κρεμμύδι, και πράσσο. Άλλα συντροφικά φυτά είναι το ραπάνι, κουνουπίδι, σπανάκι, αγγούρι, μπρόκολο, λάχανο, φασολάκια και καρότα.
Ασθένειες: Αν γίνει σωστή προεργασία, σπανίως αρρωσταίνει.  Προληπτικά για μυκητιάσεις ραντίζουμε με BIOSAN ανά 14 μέρες ή με
πολυκόμπι ανά 7-10 μέρες.
  Αν σαπίζουν τα φύλλα στην αρχή τα κάτω και στη συνέχεια τα πάνω, ρίχνου­με στην επιφάνεια του εδάφους ποταμίσια άμμο.
  Με την αμειψισπορά και όταν δεν έχουμε βάλει την προηγούμενη χρονιά μαρούλι, αντίδι, ραδίκι στο ίδιο μέρος, τότε αποφεύγονται μύκητες και βακτήρια. Οι Αμερικανοί, γενικά προτείνουν να μην γίνεται έστω και δύο χρόνια συ­νέχεια καλλιέργεια του ίδιου οποιουδήποτε φυτού στο ίδιο μέρος.
Ζωύφια: Κυριότεροι εχθροί είναι τα σαλιγκάρια και γυμνοσάλιαγκοι. Βάζουμε γύρω από τα φυτά στάχτη στεγνή ή πριονίδι στεγνό. Δεν πρέπει να βραχούν.(Έχουν ήδη αναφερθεί και άλλοι τρόποι αντιμετώπισης τους).
  Κάμπιες διαφόρων χρωμάτων ίδιου είδους. Μπαίνουν στο έδαφος και τρώνε τον κορμό νεαρών φυτών. Βάζουμε χάρτινο κολάρο που ξεκινά μέσα από το χώμα έως 10 εκατοστά πάνω από το έδαφος. Γίνονται πεταλούδες που πετούν το βράδυ. Για να αποφύγουμε να γεννήσουν αυγά, προσέχουμε να μην έχει ζιζάνια ο κήπος μας το φθινόπωρο. Τρώγονται από τα βατράχια της ξηράς. Αν τελικά υπάρχουν κάμπιες μπορούμε να τις μαζεύουμε το βράδυ με φακό γιατί τότε πάνε να φάνε. «Ψάθωμα» φύλλων δρυός, καθώς και στάχτη γύρω από το φυτό απωθούν επίσης όλες τις κάμπιες. Επίσης απωθεί τις κάμπιες το φυτό Αθανασία, ενώ ο ηλιόσπορος τις τραβά. Στην Ελλάδα είναι ζήτημα αν έχουμε προβλήματα από αυτές γιατί μάλλον δεν συναντώνται.



III. Λάχανο - Κουνουπίδι







  Φυτώριο: Καταρχήν σπέρνουμε τους σπόρους σε φυτώριο. Για γρήγορη ανάπτυξη η θερμοκρασία πρέπει να είναι από 10 έως 13°0. Μπορεί όμως να φυτρώσουν και σε λίγο μικρότερη ή μεγαλύτερη. Οι σπόροι αντέχουν 4 έτη. Προτιμότερο είναι το χώμα στο φυτώριο μας να είναι σχετικά φτωχό για να μην γίνονται τα νέα φυτά μας λεπτά και ψηλά.
Έδαφος: Πρέπει να είναι πλούσιο, μισόσφικτο και με αρκετή οργανική ύλη. Καλύτερη λίπανση είναι η κοπριά κότας καλά χωνεμένη. Το ίδιο ισχύει για καλλιέργεια κουνουπιδιού και κυρίως μπρόκολου. Πρέπει να κάνουμε προ-καλλιέργεια με αρακά. Το έδαφος μπορεί να είναι πηλώδες, αργιλώδες, όχι όμως αμμώδες. Σε όξινο έδαφος τα φυτά αδυνατίζουν και αρρωσταίνουν εύκολα. Το ρΗ πρέπει να είναι από 6 έως 7.  Αν είναι όξινο το έδαφος τότε ρίχνουμε ασβέστιο, όπως έχουμε αναφέρει.  Την κοπριά τη βάζουμε 2 βδο­μάδες πριν φυτέψουμε και τη φρεζάρουμε να ανακατευθεί με το χώμα. Βάζουμε επίσης 1-2 χούφτες κοπριά στη ρίζα όταν το φυτεύουμε.
Καλλιέργεια: Μεταφυτεύεται 1 έως 1,5 μήνα μετά τη σπορά, όταν δυναμώσει το στέλεχος και αποκτήσει 4-5 πραγματικά φύλλα. Πριν το μετα­φυτεύσουμε κόβουμε τα φύλλα και το κοτσάνι πάνω από το μάτι χωρίς να το πειράξουμε (το μάτι). Πριν φυτεύσουμε εμβαπτίζουμε τις ρίζες σε διάλυμα 2% SPS-MICROB για 15-20 λεπτά, ώστε να απολυμανθούν οι ρίζες και να δυναμώσουν. Ανοίγουμε βαθύ λάκκο, ρίχνουμε 1 -2 χούφτες κομπόστ χωνεμένο ή κοπριά και το φυτεύουμε βαθιά, ως τα πρώτα φύλλα. 'Οσο δε μεγαλώνει το παρα­χώνουμε. Αναπτύσσεται σε 15-20 °0. Αντέχει σε -10 °0. Πάνω όμως από 25 °Ο περιορίζεται η ανάπτυξη. Θέλει πολύ υγρασία στο έδαφος και πρέπει να φροντίζουμε να το ποτίζουμε συχνά αν δεν βρέχει.  Δεν πρέπει να φυτεύσουμε λάχανα στο ίδιο μέρος για 2-4 χρόνια. Για διατήρηση της υγρασίας και για να δυσκολεύονται τα ζιζάνια, σκεπάζουμε το έδαφος μεταξύ των φυτών με χόρτα, κομμένα φύλλα κ.λπ. Με αυτό τον τρόπο αποφεύγουμε επίσης τη δημιουργία κρούστας στο έδαφος. Αν δεν ενεργή­σουμε έτσι, τότε πρέπει να το σκαλίζουμε συχνά, γιατί έτσι ευνοείται η ανάπτυξη. Αν σταματήσει η ανάπτυξη λόγω ξηρασίας, τότε πρέπει να ραντί­σουμε ή να ποτίσουμε στις ρίζες με τσουκνίδα τις απογευματινές ώρες. Για να κλείσει «κεφάλι» θέλει κρύο. Τα φύλλα πρέπει να είναι κλειστά και κολλημένα για να είναι ώριμο και καλό το «κεφάλι». Πρέπει να αποφεύγουμε να φυτεύουμε λάχανα σε μέρος που προηγούμενα είχε σινάπι.
Ασθένειες - προστασία: Προληπτικά κάθε 14 μέρες ποτίζουμε τις ρίζες με διάλυμα τσουκνίδας 1 μέρος ζουμί σε 9 μέρη νερό. Βοηθά στην ανάπτυξη και την ανθεκτικότητα στις ασθένειες. Αν ραντίσουμε με διάλυμα τσουκνίδας σε αναλογία 1 μέρος ζουμί σε 4 μέρη νερό ανά 10 έως 14 μέρες, προλαβαίνουμε ασθένειες από ζωύφια και δυναμώνουμε το φυτό. Προσοχή: Το φυτό να έχει μεγαλώσει αρκετά. Αν παρουσιαστεί ασθένεια ραντίζουμε με BIOSAN 4-5 (ή περισσότερες) φορές, μια φορά κάθε εβδομάδα έως ότου δέσουν «κεφάλι». Ραντίζουμε προληπτικά με πολυκόμπι ανά 10-14 μέρες ή όπως το BIOSAN όταν έχουμε ασθένεια. Όλα αυτά πρέπει να επαληθευτούν και να διορθωθούν από τις εμπει­ρίες μας.
  Προνύμφη των ριζών, δηλαδή σκουλήκια που προέρχονται από μύγα. Αντι­μετωπίζονται με 1 κουταλάκι στάχτη γύρω από τη ρίζα που την ανακατεύουμελίγο με το χώμα.
  Φασκούλυμα: Κόβουν το μίσχο. Για αντιμετώπιση βάζουμε παράλληλα με το μίσχο ένα ξύλο γιατί τον κόβουν μόνο όταν τον αγκαλιάσουν εντελώς. Επίσης μπορούμε να τον προστατέψουμε με χαρτονένιο κολάρο τοποθε­τημένο 2 εκατοστά μέσα στο χώμα έως 10 εκατοστά έξω από αυτό. Αντί για χαρτόνι μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε κονσέρβα ανοιγμένη και από τιςδύο μεριές.
  Κάμπια κουνουπιού: Όταν το λάχανο προσβάλλεται από αυτήν, τότε στρί­
βουν τα φύλλα και δεν κάνει κεφάλι. Προσβάλλεται τέλος Μάη αρχές Ιούνη.Παρουσιάζεται όταν η κοπριά δεν είναι καλά χωνεμένη. Άμεση καταπολέ­μηση μπορεί να γίνει με πύρεθρο.
  Κάμπια πεταλούδας Hylemya brascica (σκούρα): Ευνοείται από αχώνευτη κοπριά. Καταπολεμάται με σκόνισμα βασάλτη ή σκόνη ασβεστίου από άλγη. Υπάρχει στη Γερμανία έτοιμο παρασκεύασμα SPRUZIT.
  Κάμπια πεταλούδας Hylemya floralis: Δεν παρουσιάζεται αν η κοπριά είναι καλά χωνεμένη.
  Αν φυτεύσουμε ρίγανη ανάμεσα στα λάχανα (κυρίως στα μπρόκολα) απωθεί­ται η μύγα του λάχανου. Το ίδιο πετυχαίνουμε και με το κρεμμύδι. Για τις μελίγκρες του λάχανου ψεκάζουμε με σαπούνι διαλυμένο σε νερό ή με ασβεοτόνερο ή με τσάι καπνού. Δυνατός ψεκασμός με κρύο νερό τις απομακρύνει προσωρινά. Επίσης απωθούνται από τον άνιθο, το σκόρδο και την πετούνια.
  Σε αμμώδη εδάφη προσβάλλονται οι ρίζες από ένα μύκητα. Καταπολεμάται όταν το ρΗ του εδάφους είναι 7,5 έως 8, καθώς και με εμπλουτισμό με ασβέστιο. Αν παρουσιαστεί αυτή η ασθένεια, δεν ξαναφυτεύουμε στο ίδιο μέρος λάχανα για 7 χρόνια.
 Πρακτικά όλες αυτές οι ασθένειες, αν ακολουθήσουμε σωστά τους βασικούς κανόνες της οικολογικής γεωργίας, ή δεν παρουσιάζονται ή είναι αρκετά σπάνιες στη χώρα μας. Βασικός εχθρός του λάχανου στα δικά μας εδάφη και στο δικό μας κλίμα είναι η κάμπια λευκής πεταλούδας. Ραντίζουμε με τον βάκκιλο Θουρινγκιένσις, ο οποίος είναι αβλαβής για ζώα και άνθρωπο και είναι ταυτόχρονα πολύ απο­τελεσματικός. Αν βρέξει και ξεπλυθεί τότε είμαστε υποχρεωμένοι να ξανα-ραντίσουμε. Με τον ίδιο τρόπο αντιμετωπίζεται και το σκουλήκι που διπλώνεται όταν περπατά.
Συντροφικά φυτά: Κεφαλωτό μαρούλι, σέλινο, πράσσο, ντομάτα, φασόλια, φασκόμηλο, δεντρολίβανο, ματζουράνα. Επίσης, η ρίγανη, το κρεμμύδι, ο άνιθος, το σκόρδο και η πετούνια προστατεύουν το λάχανο. Αλλα συντροφικά (Η.Π.Α.): Πατάτα, χαμομήλι, θυμάρι, μέντα, λεβάντα, πατζάρι, δυόσμος. Τα αρωματικά φυτά διώχνουν τις κάμπιες του λάχανου. Εχθρική στο λάχανο είναι η προκαλλιέργεια σιναπιού στο ίδιο μέρος.


IV. Πατάτα


 Γενικά, είναι απαιτητικό φυτό.
Σπόρος: Τους κονδύλους της πατάτας τους εμβαπτίζουμε σε διάλυμα 2% SPS-MICROB για 20-30 λεπτά και τους αφήνουμε 1 έως 1,5 μήνα μέσα σε ξύλινο δοχείο θερμοκρασίας 5 έως 10°0 ώσπου να αρχίσουν να φυτρώνουν. Όταν έρθει η στιγμή να τους φυτεύσουμε τους εμβαπτίζουμε στο ίδιο διά­λυμα 10 έως 20 λεπτά. Τους φυτεύουμε κατά μέσο όρο σε 8 εκατοστά βάθος ή 5 έως 15 εκατοστά βάθος, ανάλογα με το αν το έδαφος είναι σφικτό ή μαλακό.


Πριν τους σκεπάσουμε με χώμα ρίχνουμε στο λακκάκι λίγο κομπόοτ ή καλά χωνεμένη κοπριά. Αν ένας κόνδυλος έχει περισσότερα «μάτια», τότε μπορούμε να τον κόψουμε ώστε κάθε κομμάτι να έχει τουλάχιστον ένα «μάτι». Καλύτερα ο κάθε κόνδυλος να είναι μικρός, περίπου 30 έως 60 γραμμάρια βάρος και να μην τον κόβουμε. Αν τον κόψουμε πρέπει να τον αφήσουμε να στεγνώσει για 24 ώρες.
Φύτεμα: Φυτεύεται τέλος Ιανουαρίου αρχές Φεβρουαρίου, σε σειρές που απέχουν μεταξύ τους 60-80 εκατοστά, ενώ τα φυτά στην κάθε σειρά απέχουν 15 έως 25 εκατοστά. Για να αναπτυχθεί το φυτό απαιτείται θερμοκρασία 21-22°0, ενώ για το σχηματισμό των κονδύλων 16 έως 18°Ο. Στους -1 °C καταστρέφεται.
Καλλιέργεια: Μπορούμε να φυτέψουμε προκαλλιέργεια σινάπι ή σπανάκι. Τα ίδια φυτά μπορούμε επίσης να τα φυτέψουμε και ενδιάμεσα στις πατάτες σαν συντροφικά. Βοηθούν να αποκτήσει η πατάτα καλό ρίζωμα. Το σινάπι όταν μεγαλώσει 10 εκατοστά, το σκαλίζουμε να μπει εν μέρει στο χώμα. Το σπανάκι το έχουμε φυτεύσει από πριν και όταν γίνει 5 έως 10 εκατοστά, τότε φυτεύου­με ανάμεσα τις πατάτες. Όταν γίνουν οι πατάτες μια πιθαμή κόβουμε το γύρω-γύρω σπανάκι και παραχώνουμε τις πατάτες. Αν δεν κάνουμε τίποτα από τα προηγούμενα, τότε πρέπει να σκεπάσουμε το έδαφος ανάμεσα στις πατατιές με χόρτα κομμένα και μισοσαπισμένα. Χρειάζεται απαραίτητα νερό στα πρώτα στάδια ανάπτυξης μέχρι το σχημα­τισμό κονδύλων. Ποτίζουμε μια φορά την εβδομάδα τις ρίζες με ζουμί τσου­κνίδας αραιωμένο 5 φορές. Βοηθά στην ανάπτυξη και αντίσταση της πατάτας. Όταν φυτεύουμε χειμώνα (Ιανουάριο-Φεβρουάριο) οι ασθένειες είναι λιγότε­ρες από ό,τι το καλοκαίρι και το φθινόπωρο. Χρειάζεται «ψάθωμα», δηλαδή στρώμα ξερών χόρτων, για να μένει το έδαφος υγρό.
  Υπάρχει και ο παρακάτω τρόπος καλλιέργειας της πατάτας. Φτιάχνουμε ένα στρώμα φύλλων από διάφορα χόρτα ύψους 1 μέτρου. Μετά από 5 έως 6 μήνες αφού αυτό το στρώμα πατηθεί, φυτεύουμε τις πατάτες και από πάνω βάζουμε στρώμα άχυρου 20 εκατοστά πάχος. Το φυτό κάνει 110-120 μέρες να ωριμάσει κονδύλους. Τις πατάτες τις μαζεύουμε όταν τα φυτά μαραίνονται, και τις διατηρούμε σε σκοτεινό και δροσερό υπόγειο, αφού προηγούμενα τις έχουμε αφήσει να στεγνώσουν. Αν είναι εκτεθειμένες σε φως, τότε πρασινίζουν και γίνονται ακατάλληλες για φαγητό.
Συντροφικά φυτά: είναι τα μπιζέλια και τα φασόλια. Στις Η.Π.Α. προτείνουν επίσης καλαμπόκι, κατηφε, λάχανο. Για το δορυφόρο της πατάτας προτείνουν συγκαλλιέργεια μελιτζάνας σαν συντροφικό φυτό.
Ασθένειες: Η αντιμετώπιση των μυκήτων γίνεται όπως και στην ντομάτα, δηλαδή BIOSAN 0,6% και ράντισμα κάθε 10 μέρες για 6 συνολικά φορές. Το πρώτο ράντισμα γίνεται μόλις γίνει το παράχωμα. Εάν, εντούτοις, παρουσιαστεί σάπισμα φύλλων, τότε ραντίζουμε με BIOSAN 0,8-1% και 0,3% SPS-MICROB. Τελευταία λύση* είναι το ράντισμα με χαλκό 0,1%. -
    * Μπορούμε να ραντίσουμε επίοης με βορδιγάλειο πολτό 1%, αλλά με αρκετό 03 για να γίνει το διάλυμα ουδέτερο. Έχει παρατηρηθεί ότι με τη χρήση του βορδιγάλειου αυξάνει η παραγωγή.
 Ο δορυφόρος της πατάτας είναι ένα σκαθάρι που τρώει φύλλα και κονδύλους. Έχει ραβδώσεις κίτρινες και καφέ. Η κάμπια του είναι κόκκινη και κίτρινη με μαύρο κεφάλι και τρώει τα φύλλα. Προληπτικά κάνουμε επίστρωση του εδάφους με μισοσαπισμένο κομπόοτ ανακατεμένο με ασβέστιο από άλγη. Προληπτικά επίσης, ραντίζουμε με BIOSAN. Για άμεση καταπολέμηση του δορυφόρου της πατάτας σκονίζουμε με 400 γραμμ. ασβέστιο από άλγη ανά επιφάνεια 100 τετραγωνικών μέτρων (τ.μ.), ή ραντίζουμε με πύρεθρο 0,3% και BIOSAN 0,6%. Φροντίζουμε να ραντίζεται και η κάτω πλευρά των φύλλων. Αποφεύγεται επίσης (ο δορυφόρος) με «ψάθωμα» από άχυρο (Η.Π.Α.) και απωθείται από τα συντροφικά: κατηφέ, φασολάκια, σκόρδο, λινάρι και μελιτζάνα. Τέλος, βοηθά πολύ το ράντισμα με τσάι βασιλικού ή σκόνισμα με πίτυρο. Είναι πολύ σημαντικό να αφαιρεθεί το ζωύφιο αμέσως μόλις το δούμε για να μην εξαπλωθεί.
  Υπάρχουν 60 ασθένειες της πατάτας, οι περισσότερες τοπικού χαρακτήρα και χωρίς βαρύτητα.
Αν ο αέρας είναι πολύ υγρός και κρύος «καίγονται» τα φυτά, το ίδιο και από τον πολύ ζεστό και ξηρό καιρό. Καλό είναι λοιπόν, οι πατατιές να φυ­τεύονται σε προστατευμένο μέρος και να μεριμνούμε ώστε να έχουν κανο­νικές συνθήκες θερμοκρασίας και υγρασίας.


V. Κρεμμύδι - Σκόρδο



 Γενικά είναι πολύ ανθεκτικό φυτό και πολύ χρήσιμο σαν προστατευτικό άλλων λαχανικών.
Φυτώριο: Οι σπόροι διατηρούνται λίγο, γι' αυτό πρέπει να έχουν ηλικία το πολύ ένα έτος. 5-6 γραμμ. σπόρων ανά 1 τ.μ. δίνουν περίπου 1.000 φυτά-κοκάρι. Πριν σπείρουμε τους σπόρους τους βάζουμε στο νερό για 24 ώρες. Το κοκάρι που θα πάρουμε πρέπει να έχει διάμετρο 1,2 εκατοστά. Αν είναι μεγαλύτερο, θα οποριάσει, ενώ αν είναι μικρότερο θα γίνει μικρός ο βολβός. Τον σπόρο τον σπέρνουμε λίγο πριν το τέλος του χειμώνα και πάνω του βάζουμε ένα στρώμα κοσκινισμένου κομπόοτ 1-2 εκατοστά που το πιέζουμε από πάνω. Ωριμάζει σε 130 μέρες περίπου (μεγάλοι βολβοί). Το κοκάρι το φυτεύουμε νωρίς την άνοιξη με το φύτρο προς τα πάνω σε σειρές. Απόσταση φυτών μεταξύ τους 30 χ 5 εκατοστά ή 10 χ 15 εκατοστά. Από πάνω βάζουμε ένα στρώμα κοσκινισμένου κομπόοτ πάχους μισού εκατοστού. Μετά 5 βδομάδες μπορούμε να τα καταναλώσουμε σαν φρέσκα κρεμμυδάκια, ενώ οι βολβοί ωριμάζουν σε 100 μέρες. Αν θέλουμε να έχουμε φρέσκα κρεμμυδάκια νωρίτερα, μπορούμε να φυτέψουμε κοκάρι Δεκέμβριο-Ιανουάριο.
Έδαφος: Το κρεμμύδι θέλει μέτρια γόνιμο έδαφος, ούτε πολύ αμμώδες, ούτε πολύ σφικτό και βέβαια, πρέπει να στραγγίζει καλά. Αν είναι αμμώδες ή βαρύ, βάζουμε μια εποχή πριν το φυτέψουμε, κοπριά αλόγου καλά χωνεμένη, φύλλα ή άλλο οργανικό υλικό και τα ανακατεύουμε με το χώμα. Το pΗ πρέπει να είναι 6 έως 6,5 και να έχει αρκετό ασβέστιο και φωσφόρο. Για το λόγο αυτό, εκτός από το κομπόοτ βάζουμε απαραίτητα και καλά χωνεμένη κοπριά κότας. (Υπάρχει κοπριά GUANO, που είναι ένα πουλί της Λατινικής Αμερικής, και περιέχει πολύ φωσφόρο). Απαιτούνται περίπου 4-5 τόνοι κοπριά ανά στρέμμα. Τη βάζουμε πριν το φύτεμα και την ανακατεύουμε ελαφρά με το χώμα.
Καλλιέργεια: Όταν το φυτό είναι μικρό θέλει απαραίτητα δροσιά και υγρασία. Ποτίζουμε κάθε 10-15 μέρες αν δεν βρέχει. Οταν μεγαλώσει θέλει αραιά ποτίσματα, πολύ ήλιο και ζέστη. Αν έχει 12-14 ώρες τη μέρα ήλιο κάνει γρήγορα βολβό. Αναπτύσσεται σε θερμοκρασία 12 έως 24 °0.
Ασθένειες: Γενικά, είναι φυτό ανθεκτικό στις ασθένειες.
  Το σκουλήκι της ρίζας-βολβού αποφεύγεται με χωνεμένο χούμο. Επίσης, λεπτό στρώμα άμμου στην επιφάνεια του εδάφους τα αποτρέπει. Η συγκαλλιέργεια ραπανιού είναι πολύ αποτελεσματική γιατί το ραπάνι τραβά τα σκουλήκια και ξεριζώνοντας τα μπορούμε αφενός να ελέγξουμε την ύ­παρξη τους και αφετέρου να τα αφαιρέσουμε από τον κήπο μας.
  Θριψ του καπνού. Είναι μικροσκοπικό ζωύφιο που μόλις διακρίνεται. Πηγαίνει και στα φασόλια και στο λάχανο. Απομυζά τους χυμούς και κάνει άσπρες κηλίδες. Εάν εξαπλωθεί κάνει καταστροφές. Αναπτύσσεται κυρίως τις ζεστές και ξηρές εποχές. Αντιμετωπίζεται αφαιρώντας τα ζιζάνια γιατί πάνω σ' αυτά ζουν. Επίσης μπορούμε να δοκιμάσουμε λάδι μηχανής αραιω­μένο σε νερό. Άλλος τρόπος αντιμετώπισης είναι ράντισμα με τσάι καπνού.Στην τελευταία λύση χρησιμοποιούμε ροτενόνη. Γενικά με συγκαλλιέργεια καρότων και πατζαριών αποφεύγουμε τα έντομα.
  Λόγω αυξημένης υγρασίας είναι δυνατόν να προσβληθεί από μύκητες. Ραντίζουμε προληπτικά με πολυκόμπι.
Συντροφικά: Φράουλες, αγγούρι, κεφαλωτό μαρούλι, κολοκύθι, πατζάρια, καρότα, ντομάτα, θρούμπι. Αν θέλουμε να προστατέψουμε τα κρεμμύδια μας από τους γυμνοσάλιαγκες, φυτεύουμε μαρούλι, που τους τραβά.
  Φυτά που πρέπει να αποφεύγουμε τη συγκαλλιέργεια τους με το κρεμ­μύδι είναι ο αρακάς, η πατάτα και τα κουκιά (αντισυντροφικά).
Τα κρεμμύδια ωριμάζουν μετά το μεσοκαλόκαιρο. 'Οταν μερικά αρχίσουν να γέρνουν, γέρνουμε και τα υπόλοιπα (τα πατάμε) και μετά 2-3 μέρες τα ξεθάβουμε. Εάν δεν βρέξει τα αφήνουμε στο έδαφος 2-3 μέρες ξεθαμένα και μετά τα μαζεύουμε. (Προσοχή να μην τα «κάψει» ο ήλιος. Αν είναι δυνα­τός τα σκιάζουμε ή τα μαζεύουμε). Έτσι διατηρούνται περισσότερο. Πρέπει να τα ξεράνουμε καλά (όχι στον ήλιο) και να τα συντηρήσουμε σε στεγνή και ευάερη αποθήκη, όχι πολύ ζεστή, ούτε πολύ κρύα. Διατηρούνται μέχρι ένα έτος.


VI. Κολοκύθι





Φυτώριο: Οι σπόροι διατηρούνται έως 4 έτη. Φυτεύουμε 2-3 μαζί σε σακουλάκια με τύρφη και όταν φυτρώσουν αφήνουμε μόνο ένα φυτό να μεγαλώσει, τα υπόλοιπα σε κάθε σακουλάκι τα ξεριζώνουμε. Μπορούμε να σπείρουμε και κατευθείαν στο έδαφος. Η θερμοκρασία για να φυτρώσουν οι σπόροι είναι τουλάχιστον 12°0. Στο σπορείο η θερμοκρασία πρέπει να είναι 20-25 °Ο. Μεταφυτεύονται στο έδαφος όταν γίνουν 12-16 εκατοστά ύψος. Φυτεύονται σε γραμμές που έχουν από­σταση μεταξύ τους 1,5 μέτρο. Στην κάθε γραμμή τα φυτά απέχουν μεταξύ τους 1 έως 1,2 μέτρα. Μετά δύο βδομάδες τα παραχώνουμε ώστε κάθε φορά τα φυτά να βρίσκονται στην κορυφή του λοφίσκου. Κατά τη μεταφύτευση μπορούμε να εμβαπτίσουμε τις ρίζες σε SPS-MICROB για 15-20 λεπτά για απολύμανση και δυνάμωμα των ριζών.
Έδαφος: Ευδοκιμεί σε μαυρόχωμα, αμμοαργιλώδες και θέλει πολύ κοπριά, 4-5 τόνους ανά στρέμμα. Το αφρατεύουμε με κομπόστ. Το pΗ πρέπει να είναι 5,5 έως 7,5. Θέλει υγρό έδαφος, λίγο σκιερό, σχετικά ζεστό και προστατευ­μένο. Αναπτύσσεται σε θερμοκρασία 22 έως 28 °0. Ο παγετός το καταστρέφει. Είναι πολύ ευαίσθητο φυτό. Για καλή προετοιμασία του εδάφους κάνουμε προκαλλιέργεια κάρδαμου νωρίς την άνοιξη και όταν μεγαλώσει το κόβουμε και το αφήνουμε στο έδαφος. Τέλος, το έδαφος πρέπει να στραγγίζει καλά.
Καλλιέργεια: Χρειάζεται συχνό πότισμα, αλλά προσοχή να μην λασπώνει το έδαφος. Κάθε 10 μέρες ποτίζουμε με POLYMARIS PLANT για αναζωογόνηση όπως και στην ντομάτα. Καρπό έχουμε 3 μήνες μετά τη σπορά.
Ασθένειες: Υπάρχει βλαβερό σκαθάρι. Μια πρώτη αντιμετώπιση είναι να μην βάζουμε στο ίδιο μέρος κολοκύθι παρά μόνο μετά πέντε έτη. Τα έντομα του κολοκυθιού χτυπούν περισσότερο τον κορμό. Τα αντιμετω­
πίζουμε βάζοντας μια σανίδα στο έδαφος. Το βράδυ κρύβονται από κάτω και το πρωί μπορούμε να τα καταστρέψουμε. Αντιμετωπίζονται επίσης με σκόνισμα στάχτης ή με ράντισμα μίγματος στάχτης, φρέσκου ασβέστη και νερού που το έχουμε φτιάξει 1 έως 2 μέρες πριν (τα σκοτώνει). Για περονόσπορο ή ψευδοπερονόσπορο ραντίζουμε με ΒΙΟSΑΝ.
Συντροφικά: Κρεμμύδι, σαλάτα (μαρούλι), μάραθο, καλαμπόκι (όχι όμως κρεμμύδι και καλαμπόκι μαζί), αναρριχώμενα φασολάκια και νεροκάρδαμο.

Πηγή:http://gardenforum.gr/