Τομάτα: Τοξικότητες, Τροφοπενίες και ελλείψεις θρεπτικών στοιχείων

Οδηγός λίπανσης, διάγνωσης τροφοπενιών και τοξικότητας

Έδαφος και Λίπανση

Το άριστο pH του εδάφους για τη τομάτα είναι 6 έως 6,5 όμως αποδίδει ικανοποιητικά και μέχρι 7,5. Σε χαμηλό pH ελαττώνεται η αφομοιωσιμότητα του φωσφόρου και δημιουργούνται τροφοπενίες ασβεστίου, Μαγνησίου, Καλίου. Σε πολύ υψηλό pH σημειώνεται έλλειψη σιδήρου και μαγγανίου. Επίσης το pH επηρεάζει την συσσώρευση και δράση των μικροοργανισμών του εδάφους και την ανάπτυξη των ασθενειών [2]

Η περίσσεια αζώτου ή άλλων στοιχείων μπορεί επίσης να επιφέρει ανεπάρκεια ασβεστίου στους καρπούς, την λεγόμενη ξερή ή μαύρη κορυφή των καρπών (blossom end rot). Η Ακανόνιστη άρδευση μπορεί να προκαλέσει σχίσιμο των καρπών. [10]

Η ντομάτα είναι φυτό που απορροφά από το έδαφος μεγάλες ποσότητες θρεπτικών στοιχείων. Τα απαραίτητα για την ανάπτυξη των φυτών της τομάτας είναι το άζωτο (Ν), ο φώσφορος (Ρ), το κάλιο (Κ), το μαγνήσιο (Mg), το θείο (S), αλλά και τα ιχνοστοιχεία σίδηρος (Fe), ψευδάργυρος (Zn), μαγγάνιο (Mn), βόριο (B), μολυβδαίνιο (Mo) και χλώριο (Cl). Ένα ενδεικτικό πρόγραμμα λίπανσης περιλαμβάνει 31-32,8 λιπαντικές μονάδες Ν, 15-16 μονάδες P2O5, 34-37 μονάδες K2O, 7.2-8 μονάδες MgO [7]
Θερμοκηπιακη καλλιέργεια: Εκτός από τη βασική λίπανση, που γίνεται κατά την προετοιμασία του εδάφους, επιβάλλεται και η εφαρμογή επιφανειακών λιπάνσεων. Η εφαρμογή της επιφανειακής λίπανσης μπορεί να γίνει είτε με την απευθείας χρήση των στερεών λιπασμάτων (διασκορπισμός στην επιφάνεια-πότισμα ή ενσωμάτωση - πότισμα) ή μαζί με το νερό ποτίσματος ή με διαφυλλικές λιπάνσεις. Η πιο επιθυμητή και εύκολη προσέγγιση της επιφανειακής λίπανσης είναι η τροφοδοσία διαλυμάτων των λιπαντικών στοιχείων στο νερό ποτίσματος με τη βοήθεια ειδικών λιπαντήρων. [6]

---

Έλλειψη αζώτου (N)

 

Η ελλειψη εμφανίζεται στα κατώτερα φύλλα μεγαλύτερης ηλικίας φύλλα, και απτύσσεται προς τα πάνω, εχουμε ακαμπτα στελέχη και μίσχους. Τα φύλλα έχουν ξεθωριασμένο πράσινο χρώμα. Η ανάπτυξη του φυτού επιβραδύνεται, έχουμε λιγότερους πλευρικούς βλαστούς, με λεπτό μίσχο και οι καρποί παραμένουν μικροί και ανοιχτού χρώματος.

Θεραπεία: Μια προσωρινή ανεπάρκεια στα κατώτερα φύλλα μπορεί να εξαλειφθεί με την χρήση αζωτούχων διαφυλλικών λιπασμάτων.

Λίπανση: Η λίπανση με άζωτο καθορίζεται ανάλογα με την αναμενόμενη απόδοση και την ποικιλία. Η τομάτα χρειάζεται αρκετό άζωτο που

κυμαίνεται από 10 – 25 kg/στρ. Καλό ειναι να δίδεται τακτικά και τμηματικά στο φυτό.

 

---

Τοξικότητα αζώτου (Ν)

Υπερβολικό Άζωτο προκαλεί:

• Αύξηση της ευαισθησίας στους παθογόνους μικροοργανισμούς.
• H υπερβολική άρδευση και οι υψηλές δόσεις αζώτου κάνουν τα φυτά ευπαθή σε ασθένειες των φύλλων.
• Μείωση παραγωγής, λόγω παράτασης της άνθησης.
• Οψίμηση της ωρίμανσης.
• Μαλάκωμα των καρπών.[9]
• Πτώση των λουλουδιών, ιδιαίτερα στα αρχικά στάδια.
   

---

Έλλειψη φωσφόρου (P)

 

Εμφάνιση και σημασία: Η τροφοπενία συμβαίνει σε πολύ χαμηλές θερμοκρασίες και/ή πολύ υγρό υπόστρωμα, ειδικά σε νεαρά φυτά.[10]
Τα συμπτώματα ανεπάρκειας φωσφόρου εμφανίζονται στα αρχικά στάδια της καλλιέργειας μετά την φύτευση επηρεάζοντας την βλαστική ανάπτυξη του φυτού. Τα φύλλα παρουσιάζουν ένα έντονο πρασινο-μπλε χρώμα και η κάτω πλευρά του φύλλου καφέ. Ο μίσχος είναι λεπτός, τα φύλλα αργότερα ξεραίνονται και το ριζικό σύστημα δεν αναπτύσσεται σωστά. [4]
Μην μπερδεύεται αυτά τα συμπτώματα με τα αρχικά συμπτώματα της υπερτροφίας ανθέων (stolbur) , τα οποία συνήθως συμβαίνουν πολύ αργότερα στον αγρό. [10]
Θεραπεία:

1. Πρέπει να δοθεί έμφαση στην πρόληψη.
2. Αύξηση θερμοκρασίας [10], αν λόγο περιβαλοντικών συνθηκών ειναι χαμιλή
3. Χρήση υποστρώματος με καλύτερη δομή και ισορροπημένα επίπεδα θρεπτικών στοιχείων.[10]

Λίπανση: Η ποσότητα φωσφόρου που θα πρέπει να εφοδιάσουμε εξαρτάται από τα επίπεδα φωσφόρου στο έδαφος (εδαφοανάλυση) και τα επιθυμητά επίπεδα απόδοσης. Μια γενική δοσολογία είναι 12 – 20 kg/στρ P2O5.[4]

---

Τοξικότητα Φωσφόρου (P)

Μεγάλες ποσότητες Φωσφόρου προκαλούν:

• Αύξηση του ποσοστού των ανομοιόμορφα χρωματισμένων καρπών.
• Αύξηση του ποσοστού των κούφιων καρπών.[9]
   

---

Έλλειψη καλίου (K)

[11]

[11]

Η τροφοπενία καλίου εμφανίζεται πρώτα στα κατώτερα φύλλα με κιτρίνισμα ανάμεσα στα νεύρα και τα νεύρα παραμένουν πράσινα όταν ξεραίνεται το φύλλο. Τα συμπτώματα προχωρούν και στα μεσαία φύλλα. Οι καρπός δεν είναι ομοιόμορφα χρωματισμένος, το στέλεχος είναι καφέ πράσινο και η ανάπτυξη των πλευρικών βλαστών είναι υποτονική σε σχέση με αυτή ενός υγιούς φυτού. Τα φυτά που έχει έλλειψη καλίου είναι επιρρεπή στις μυκητολογικές ασθένειες.
Θεραπεία: Για την αποφυγή της έλλειψης καλίου και των συμπτωμάτων συνίσταται εφαρμογή με λιπάσματα καλίου πριν την φύτευση.[4]

---

Έλλειψη μαγνησίου (Mg)

 

Η έλλειψη μαγνησίου εμφανίζεται αρκετά συχνά στην τομάτα που φανερώνει τις υψηλές ανάγκες που έχει η καλλιέργεια σε μαγνήσιο.
Τα πρώτα συμπτώματα εμφανίζονται στα κατώτερα και μεσαία φύλλα και εξαπλώνεται γρήγορα και προς το άνω μέρος. Η ανεπάρκεια συγχέεται με αυτήν του καλίου καθώς το κύριο νεύρο του φύλλου παραμένει πράσινο ακόμη και όταν έχει ξεραθεί ο ιστός μεταξύ των νεύρων. Η χλώρωση ξεκινάει από τον μίσχο προς το υπόλοιπο του φύλλου και μετά αποκτάει έντονο κίτρινο χρώμα (πορτοκαλί).
Θεραπεία: Η αρχική ανεπάρκεια μαγνησίου μπορεί να καλυφθεί με επανειλημμένες διαφυλλικές εφαρμογές.[4]

---

Έλλειψη μαγγανίου (Mn)

 

Είναι μια χαρακτηριστική τροφοπενία που εμφανίζεται πρώτα στα νεαρά φύλλα και βλαστούς. Εμφανίζει χλώρωση που είναι σαν στίγματα μεταξύ των νεύρων. Ο ιστός μεταξύ των νεύρων γίνεται κίτρινος και εμφανίζει μια εικόνα που μοιάζει με τον ιστό της αράχνης.[4]
Η υπερβολική Καλιούχος λίπανση συχνά προκαλεί τροφοπενία Μαγνησίου στην τομάτα, λόγω ανταγωνισμού των δύο θρεπτικών στοιχείων. Συμπερασματικά η τομάτα απαιτεί ισχυρή αλλά ισορροπημένη λίπανση.[9]
 

---

Έλλειψη βορίου (B)

 

Εμφανίζονται ελλείψεις βορίου ιδίως σε ασβεστούχα εδάφη. Ο καρπός της τομάτας εμφανίζει παραμορφώσεις, οι βλαστός δεν αναπτύσσεται σωστά και σε πιο σοβαρές περιπτώσεις νεκρώνεται στις άκρες[3]. Στα κλαδιά οι μίσχοι γίνονται άκαμπτοι. Τα νέα άνθη πεθαίνουν και μειώνεται η ανάπτυξη. Αναπτύσσονται τα πλευρικά κλαδιά εμποδίζοντας την ανάπτυξη του φυτού σε ύψος. Τα φύλλα αποκτούν έντονη χροιά από μωβ, καφέ και κίτρινο χρώμα , είναι παχιά και εύθρυπτα. Οι καρποί της τομάτας δεν έχουν σπόρους και παρουσιάζουν φελώδη υφή. Η ωρίμανση δεν είναι ομοιόμορφη και οι καρποί δεν <<δένουν>>. Το εύρος μεταξύ επαρκών και τοξικών επιπέδων βορίου είναι στενό. Επίπεδα πάνω από 5 ppm βορίου στο νερό είναι τοξικά για τα περισσότερα φυτά. Πάνω από 10 ppm, η τοξικότητα μπορεί να γίνει εμφανής και στα ανθεκτικά φυτά.[8]

Θεραπεία: Τα συμπτώματα μπορούν να αντιμετωπισθούν εφόσον αναγνωρισθούν εγκαίρως με διαφυλλικές εφαρμογές.
 

---

Τοξικότητα Βορίου (Β)

Τα συμπτώματα της τοξικότητας είναι η χλώρωση και η νέκρωση των άκρων των φύλλων και τελικά το καψάλισμα και το κάψιμο των φύλλων. Τα φύλλα αυτά πέφτουν πρόωρα.[8]

---

Έλλειψη Ασβεστίου (Ca)

 

H έλλειψη ασβεστίου προκαλεί 'ξηρή σήψη' της κορυφής του καρπού, υποβαθμίζετε η ποιότητα και ο χρόνος συντήρησης
Θεραπεία:

• Έλεγχος για χαμηλή συγκέντρωση Ca, έλεγχος για υψηλά επίπεδα αλάτων και ανταγωνιστικά με Ca κατιόντα (K, Mg, NH4)
• Η άρδευση να γίνεται αργά το απόγευμα – το υπόστρωμα να έχει υγρασία τη νύχτα
• Μείωση του εξαερισμού ώστε να αυξηθεί η Σ.Υ.
• Μείωση του ρυθμού αύξησης των καρπών
• Μείωση της θερμοκρασίας ημέρας ιδιαίτερα σε συνδυασμό με υψηλή e.c. (>4-5 mS/cm)[1]

 

---

Έλλειψη Σιδήρου (Fe)

Επηρεάζονται οι άκρες των φύλλων. Ειδικότερα οι βασικές περιοχές των μικρών φύλλων (κίτρινο έλασμα-πράσινα νεύρα / λευκοκίτρινο έλασμα - κίτρινα νεύρα), η τροφοπενία προχωράει προς τα φύλλα της βάσης. Οι μίσχοι κοντά στις άκρες είναι επίσης κίτρινοι. 

---

Άλλες τροφοπενίες

Ψευδάργυρος: Η έλλειψη του ψευδαργύρου εκδηλώνεται με μεσονεύρια χλώρωση ήπιας μορφής, με χαρακτηριστική κάμψη του μίσχου των φύλλων προς τα κάτω και προς τα μέσα. Επίσης, μπορεί να παρατηρηθεί νανισμός των φυτών.[6]
Μολυβδενίο: Τα φύλλα εμφανίζουν χλώρωση. Εμφανίζετε περιστροφή των φύλλων. Τα φύλλα ξεραίνονται από τις άκρες.

---

Πηγές / Βιβλιογραφία:

[1] ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΤΗΣ ΤΟΜΑΤΑΣ Αίτια, Πρόληψη, Θεραπεία. Χ. Πάσσαμ Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών 2008
[2] ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΑΙ ΤΡΟΦΙΜΩΝ, ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ, ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ - ΟΔΗΓΙΕΣ  ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗΣ ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΒΙΟΜ.ΤΟΜΑΤΑΣ
[3] O Ρόλος του ασβεστίου στα φυτά' της εταιρείας Κ+Ν Ευθυμιάδη

[4] Ενημερωτικός οδηγός Με τροφοπενίες θρεπτικών στοιχείων στα κηπευτικά. της εταιρείας K+S KALI

[5] Η τεχνική της καλλιέργειας των κηπευτικών στα θερμοκήπια, του Χρήστου Ολύμπιου, Καθηγητή Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών. Αθήνα 2001.
[6] Βιολογική καλλιέργεια ντομάτας υπό κάλυψη, πτυχιακή εργασία της φοιτήτριας Γρινιεζάκη Ελπινίκης, Ηράκλειο 2013.

[7] Η βιολογική καλλιέργεια της υπαίθριας τομάτας στη νήσο Κέα, πτυχιακή εργασία του φοιτητή Παούρη Βλάσιου, Θεσσαλονίκη 2012.
[8] Η ΤΟΞΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΒΟΡΙΟΥ(B) ΣΤΗΝ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΤΗΣ ΤΟΜΑΤΑΣ, Τ.Ε.Ι. ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΚΑΙ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ ΤΜΗΜΑ ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ. ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Της φοιτήτριας Λαμπούδη Χριστίνας
[9] Οδηγοί Θρέψεις των εταιριών, ELFE, ΓΑΒΡΙΉΛ, COMPO, Haifa
[10] plantprotection.hu (Πρόγραμμα Leonardo Da Vinci της Ευρωπαϊκής επιτροπής)
[11] Maine Organic Farmers and Gardeners Association (MOFGA