ΑΝΑΚΑΛΥΠΤΟΥΜΕ ΤΑ ΦΥΤΑ

Τα φυτά είναι αναπόσπαστο κομμάτι της φύσης που είναι γύρω μας.
Για να ανακαλύψουμε τον κόσμο των φυτών φτάνει να κοιτάξουμε γύρω μας στην εξοχή, στη θάλασσα, στο βουνό, μερικές φορές στην πόλη μας, γύρω από το σπίτι μας, γύρω από το σχολείο μας και τότε διαπιστώνουμε ότι μας περιβάλλουν λουλούδια, χόρτα, δέντρα. Είναι το φυτικό βασίλειο, πραγματικά πάρα πολύ πλούσιο

Τα φυτά υπάρχουν σ' όλη τη γη και όπως οι άνθρωποι ανάλογα με τις συνθήκες της χώρας τους ντύνονται και τρέφονται, έτσι κι εκείνα για να αναπτυχθούν και να επιβιώσουν πρέπει να βρεθούν στις κατάλληλες συνθήκες ακόμα και σε μέρη που ο άνθρωπος δε μπορεί να ζήσει (π.χ. φύκια που φυτρώνουν και ζουν κάτω από το νερό).

ΕΙΝΑΙ ΖΩΝΤΑΝΟΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ

Με τις ρίζες αντλούν από το έδαφος νερό και θρεπτικές ουσίες. Αυτό το διάλυμα ονομάζεται ακατέργαστος χυμός.
Στα φύλλα σχηματίζεται η χλωροφύλλη που τα χρωματίζει πράσινα. Χρησιμοποιεί το φως για ενέργεια και μετατρέπει το διοξείδιο του άνθρακα (που είναι αόρατο αλλά βρίσκεται στον αέρα) και το νερό που στέλνεται από τις ρίζες σε θρεπτικό χυμό. Το φυτό αποβάλλει τότε ένα άλλο αέριο το οξυγόνο. Αυτή η λειτουργία ονομάζεται φωτοσύνθεση που βοηθά το φυτό να συνθέσει μόνο του την τροφή του. Ο χυμός τρέφει ολόκληρο το φυτό.
Όπως κι εμείς το φυτό αναπνέει μέρα και νύχτα, χρησιμοποιώντας το οξυγόνο του αέρα.
Το φυτό "ιδρώνει", επειδή αποβάλλει ένα μέρος του νερού που απορροφά. Τα φυτά ζουν, αντιδρούν και αισθάνονται όπως περίπου τα ζώα.

ΕΧΟΥΝ ΑΝΑΓΚΕΣ

Για να ζήσουν χρειάζονται τροφή, φως, νερό. Στο σκοτάδι πεθαίνουν και αν τα ξεριζώσουμε ξεραίνονται. Τα κομμένα λουλούδια μπορούν να επιζήσουν μέσα στο νερό.

ΕΙΝΑΙ ΕΞΥΠΝΑ

Για την αυτοπροστασία τους τα φυτά κατασκευάζουν όπλα με τα οποία απωθούν τα ζώα και τους ανθρώπους όταν απειλούν τη ζωή τους. Π.χ. η τσουκνίδα έχει ένα χνούδι που τσιμπάει. Το τριαντάφυλλο επίσης τσιμπάει.
Ο κάκτος πληγώνει.

Μερικά φυτά για την αναπαραγωγή τους χρησιμοποιούν τα έντομα, έτσι βγάζουν πολύ έντονη μυρωδιά ή μοιάζουν με θηλυκά έντομα για να τα προσελκύσουν, π.χ. τα μελισσάκια (ορχιδέες).

ΕΧΟΥΝ ΙΣΤΟΡΙΑ

Στον καιρό των δεινοσαύρων τα φυτά ήταν πολύ διαφορετικά. Μερικά έχουν αφήσει τα χνάρια τους μέσα στα πετρώματα, είναι τα ονομαζόμενα απολιθώματα.
Στην Αίγυπτο, πριν 6.000 χρόνια, χρησιμοποιούσαν τον πάπυρο, που φυτρώνει στις όχθες του ποταμού Νείλου αντί για χαρτί.
Το αμπέλι καλλιεργήθηκε εδώ και 5000 χρόνια και το καλαμπόκι ήταν γνωστό στο Μεξικό πριν από 4000 χρόνια.
Σε κάποιες περιοχές υπάρχουν δέντρα πάνω από 100 μέτρα ύψος και η ηλικία τους ξεπερνά τα 2000 χρόνια.
Τα φυτά λοιπόν ζουν πολύ περισσότερο από τον άνθρωπο και τα ζώα.

Η ΖΩΗ ΤΩΝ ΦΥΤΩΝ

Όλα τα φυτά δεν έχουν την ίδια διάρκεια ζωής. Άλλα ζουν ένα χρόνο, μονοετή, και πεθαίνουν μόλις δώσουν άνθη, σπόρους και καρπούς (π.χ. φασολιά), άλλα ζουν πολλά χρόνια, πολυετή, και δίνουν περισσότερα άνθη, καρπούς και σπόρους (π.χ. εσπεριδοειδή) και άλλα ζουν χιλιάδες χρόνια π.χ. η ελιά.

ΠΩΣ ΓΕΝΝΙΕΤΑΙ ΕΝΑ ΦΥΤΟ - ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ

Τα άνθη είναι τα όργανα αναπαραγωγής των φυτών με σπόρους. Έχουν ένα αρσενικό μέρος, τους στήμονες, και ένα θηλυκό, τον ύπερο.
Οι στήμονες ελευθερώνουν μικρούς κόκκους, τη γύρη, που γονιμοποιεί τα ωάρια που βρίσκονται μέσα στον ύπερο.
Τα έντομα που πετούν από λουλούδι σε λουλούδι μεταφέρουν τη γύρη. Έτσι όταν ένα έντομο βγει από το λουλούδι είναι γεμάτο γύρη που θα τη μεταφέρει στον ύπερο ενός άλλου λουλουδιού που θα επισκεφθεί.
Στο βάθος του ύπερου υπάρχει η ωοθήκη. Εκεί η γύρη ενώνεται με τα ωάρια του φυτού τα οποία γονιμοποιούνται και αναπτύσσονται.
Οι σπόροι είναι το "παιδί" του αρσενικού και του θηλυκού μέρους του άνθους.
Η γύρη είναι η "μαγική σκόνη" και τα έντομα οι "ιπτάμενοι ταχυδρόμοι" που τη μεταφέρουν.
Η μεταφορά όμως της γύρης προς τα ωάρια γίνεται και με τη βοήθεια του ανέμου και ονομάζεται "επικονίαση".
Υπάρχουν κι άλλοι τρόποι για να γεννηθεί ένα φυτό:
Α. Οι σπόροι, που αν τους φυτέψουμε και τους ποτίσουμε, φουσκώνουν και βγάζουν μια μικρή ρίζα που προχωρεί μέσα στο χώμα προς τα κάτω ενώ δυο φυλλαράκια που λέγονται "κοτυληδόνες" ξεπροβάλλουν από τη γη.
Β. Παραφυάδες
Γ. Μοσχεύματα
Δ. Καταβολάδες
Ε. Βολβοί
Στ. Κόνδυλοι

ΦΥΤΑ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΠΑΝΤΟΥ

Τα ποτάμια, οι λίμνες, οι βάλτοι, οι λιμνοθάλασσες κατοικούνται από τα υδροχαρή φυτά. Αυτά γενικά ριζοβολούν στο βυθό και τα φύλλα τους καθώς και τα λουλούδια τους ανοίγουν στην επιφάνεια.
Φυτά συναντούμε στις πλαγιές των βουνών και στα βράχια.

Στην έρημο ζουν φυτά μοναχικά αλλά και εκπληκτικά (κάκτοι).
Στο αγρόκτημα (καλλωπιστικά, λαχανικά, οπωροφόρα)
Στον κήπο (τριαντάφυλλα, τουλίπες)
Στο λιβάδι (παπαρούνες, μαργαρίτες)
Στο δάσος (έλατα, πεύκα)
Στη ζούγκλα (εξωτικά φυτά)
Όπου όμως κι αν τα συναντήσουμε μας μαγεύουν με την ομορφιά, τη χάρη και το άρωμά τους.

ΤΑ ΦΥΤΑ ΑΠΟ ΕΠΟΧΗ ΣΕ ΕΠΟΧΗ

Το φυτό για να τραφεί χρειάζεται να δουλέψουν οι ρίζες και τα φύλλα του. Για να γίνει αυτό απαιτείται κανονική θερμοκρασία, υγρασία, αέρας και φως. Όμως η θερμοκρασία αλλάζει από εποχή σε εποχή κι έτσι επηρεάζεται η ζωή των φυτών. Σε πολλά φυτά οι ρίζες δε μπορούν να δουλέψουν με τα κρύα του χειμώνα ή τη ζέστη του καλοκαιριού και γι' αυτό ρίχνουν τα φύλλα τους (φυλλοβόλα). Σε άλλα οι ρίζες και τα φύλλα αντέχουν στα κρύα του χειμώνα και διατηρούν τα φύλλα τους σ' όλη τη διάρκεια του έτους (αειθαλή).

ΥΓΕΙΑ ΤΩΝ ΦΥΤΩΝ

Οι παρασιτικοί οργανισμοί και μερικά έντομα, που ρουφούν τους χυμούς, απειλούν την υγεία των φυτών. Αντίθετα πολλά μικρά ζώα είναι πολύ χρήσιμα όπως το σκουλήκι που αερίζει τις ρίζες τους και η πασχαλίτσα που καταβροχθίζει τα καταστρεπτικά ζωύφια.
ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΦΥΤΩΝ

Όλα τα φυτά είναι χρήσιμα γιατί:
1) τρέφουν ανθρώπους και ζώα. Από τα φυτά μπορούμε να φάμε τα φύλλα (μαρούλια, χόρτα), τις ρίζες (καρότο), τους κονδύλους (πατάτα), τα λουλούδια (κουνουπίδι) και τους καρπούς (φασολάκια, φρούτα). Τα τρώμε ωμά ή μαγειρεμένα και είναι πλούσια σε βιταμίνες και ασβέστιο. Με τα φρούτα επίσης φτιάχνουμε μαρμελάδες, φρουτοσαλάτες και γλυκά.
2) το ξύλο τους χρησιμοποιείται ως πρώτη ύλη για την κατασκευή σπιτιών, σχοινιών, επίπλων, χαρτιού
3) τα αρωματικά φυτά αποτελούν την πρώτη ύλη στη φαρμακευτική, βοτανολογία, αρωματοποιία και φυσικά στη μαγειρική (φυτά με θεραπευτικές ιδιότητες, βότανα, δάφνη, βασιλικός, δυόσμος κ.λπ.)
4) τα μπαχαρικά έχουν ευρεία χρήση στη μαγειρική (μοσχοκάρυδο, πιπέρι, κανέλα κ.λπ.)
5) μερικά φυτά είναι η βάση στη βιομηχανία της κλωστοϋφαντουργίας, (βαμβάκι, λινάρι) και στη βιοτεχνία της φυτικής βαφής (μαργαρίτα, ριζάρι, ξυνίδα κ.λπ.)
6) τα λουλούδια χρησιμοποιούνται στη διακοσμητική είτε στη φυσική τους κατάσταση είτε αποξηραμένα.
7) έχουν και πολλές άλλες χρήσεις στην καθημερινή μας ζωή όπως αποξηραμένα πέταλα ή ρίζες αρωματίζουν κλειστούς χώρους ή συρτάρια και αποξηραμένα φρούτα αποτελούν στεγνή τροφή.
Το κλίμα της Κρήτης είναι ιδιαίτερα ευνοϊκό για την ανάπτυξη των φυτών και γι' αυτό η χλωρίδα είναι πολύ πλούσια. Τα αρωματικά φυτά και τα βότανα έχουν κυρίαρχη θέση στην καρδιά των Κρητικών και έχουν τραγουδηθεί από του λαϊκούς τραγουδιστές:

"Ήσμιξεν ο βασιλικός,
Ο δίκταμος κι ο δυόσμος
Φλισκούνι και φασκομηλιά
Κι εμύρισεν ο κόσμος"

"Στου Ψηλορείτη τσι γκρεμούς
Ο έρωντας φυτρώνει
Τον πίνει ο νιός και ξαρρωστεί
Κι ο γέρος ξανανιώνει."

ΤΑ ΦΥΤΑ ΚΙΝΔΥΝΕΥΟΥΝ

Η οικοδόμηση των πόλεων, τα απόβλητα των βιομηχανιών, οι πυρκαγιές, η επέκταση των καλλιεργειών με τα φυτοφάρμακα και η ατέρμονη αναζήτηση του κέρδους καταστρέφουν τη φύση.
Ήδη πολλά φυτά έχουν εξαφανιστεί από τη γη και υπάρχει κίνδυνος να εξαφανιστούν κι άλλα.

Για την προστασία τους έχουν κινητοποιηθεί παγκόσμια Περιβαλλοντικές Οργανώσεις και φορείς και αρκετά μέρη έχουν χαρακτηριστεί ως "περιοχές ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους" ή "Εθνικοί Δρυμοί" ή "προστατευόμενες περιοχές" στα οποία δεν επιτρέπεται καμία ανθρώπινη παρέμβαση η οποία θα οδηγούσε σε καταστροφή τα φυτά. Ακόμη έχουν δημιουργηθεί τεχνητά πάρκα με φυτά σπάνια , τα οποία τα φροντίζουν ειδικοί προκειμένου να τα διατηρήσουν στον πλανήτη μας.

ΑΓΡΙΑ ΧΟΡΤΑ, ΛΑΧΑΝΙΚΑ ΚΑΙ ΚΑΡΟΤΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΑΙ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΚΟΥΖΙΝΑ

Η μελέτη των γραπτών πηγών όλων των εποχών καταδεικνύει τη σχέση των προηγούμενων γενεών με τη φύση. Οι αρχαίοι Έλληνες κατά βάση ήταν χορτοφάγοι και το καθημερινό τους διαιτολόγιο στηριζόταν στα δημητριακά, τα όσπρια, τα λαχανικά, τα άγρια χόρτα, τις ρίζες και τους καρπούς. Στην Ιλιάδα, το αρχαιότερο γραπτό μνημείο, αναφέρονται 36 είδη φυτών και δέντρων και στην Οδύσσεια 44. Μεταξύ αυτών ο κρόκος, ο σχίνος, το πράσο, το άγριο καρότο, ο βάτος, η μολόχα και η κουτσουνάδα (παπαρούνα). Είναι χαρακτηριστικό ότι και στους θεούς προσέφεραν καρπούς δέντρων. Ο Ιπποκράτης, ο πατέρας της Ιατρικής, συνέστηνε να χρησιμοποιούν στο φαγητό πολλά αρωματικά βότανα για να χορταίνει κανείς εύκολα και γρήγορα και να αποφεύγεται έτσι η πολυφαγία.

Από τις μαρτυρίες του Γαληνού, σπουδαίου γιατρού των Ρωμαϊκών χρόνων, μαθαίνουμε ότι εκτιμούσαν πολύ τις ιδιότητες της αντράκλας ή γλιστρίδας. Αρχαίοι Έλληνες και Ρωμαίοι διέκριναν πάνω από 1000 είδη φυτών.
Η Ελληνιστική και Ρωμαϊκή κουζίνα, συνέχεια της οποίας φαίνεται να είναι η παραδοσιακή Ιταλική κουζίνα δε διέφεραν και πολύ από την αρχαιοελληνική.
Στους Βυζαντινούς χρόνους τα χόρτα και τα λαχανικά θεωρούνταν ευτελείς τροφές και γι' αυτό οι καλοφαγάδες τα αποστρέφονταν ενώ σπάνια βρίσκονταν στα τραπέζια των πλουσίων και των αυτοκρατόρων. Αντίθετα τα φρούτα κοσμούσαν σε καλάθια όλα τα σπίτια και ιδιαίτερα των πατρικίων. Χόρτα και λαχανικά γνωστά εκείνη την εποχή ήταν τα ραδίκια, η ρόκα, μολόχα, λάχανο, πράσο, σπανάκι, βλίτο, καρότο, κόλλιαντρο, μαρούλι, ραπάνι.
Σήμερα, αιώνες μετά, διαιτολόγοι και ερευνητές πιστεύουν ότι τα άγρια χόρτα και τα φρέσκα υπαίθρια λαχανικά είναι φορτωμένα με ηλιακή ενέργεια από τον καταπληκτικό μεσογειακό ήλιο, ο οποίος κάνει αυτή τη μεγάλη ποικιλία των βρώσιμων χόρτων τροφές ζωντανές και απαραίτητες για ένα ισορροπημένο και υγιεινό διατροφικό πρότυπο.

ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΙΑΤΡΙΚΗ

Ο άνθρωπος αναζήτησε από την αρχαιότητα φάρμακα στη φύση. Ο Ιπποκράτης υποστηρίζει πως η τροφή μπορεί να γίνει και φάρμακο. Τα βότανα χρησιμοποιήθηκαν σε θεραπευτικές πρακτικές ως φαρμακευτικά είδη αλλά και ως φορείς της θεϊκής ευλογίας. Οι αρχαίοι Θεοί συνδέθηκαν με τα φυτά και τα δέντρα: Δάφνη - Απόλλωνας, Μαρούλι - Άδωνις ,
Λεύκη - Δίας, Ελιά - Αθηνά.
Σημαντικός ήταν ο ρόλος των φυτών στον πόλεμο, αφού οι πληγές των πολεμιστών γιατρεύονταν με βότανα. Η ίδια η θεά Αφροδίτη έψαξε στην Κρήτη και έκοψε δίκταμο για να γιατρέψει το λαβωμένο Αινεία που ο μύθος λέει ότι ήταν γιος της.
Ο διαχωρισμός ανάμεσα στην τροφή και το φάρμακο ήταν δύσκολη υπόθεση. Οι περισσότεροι γιατροί συμφωνούσαν με την άποψη του Ιπποκράτη ότι η τροφή είναι ταυτόχρονα και φάρμακο. Σύμφωνα με τις αντιλήψεις τους υπήρχαν βότανα που αδυνάτιζαν όπως τα σκόρδα, τα κάρδαμα, τα πράσα. Η ρίγανη, η μέντα, ο δυόσμος, το φλισκούνι, η θρούμπα, το θυμάρι προσφέρονταν χλωρά, πριν ξεραθούν, γιατί αν ξεραθούν μετατρέπονται σε φάρμακα.

ΜΥΘΟΙ ΚΑΙ ΛΑΤΡΕΙΑ

Η Ελληνική Μυθολογία, η οποία ερμηνεύει κοινωνικά και ψυχολογικά φαινόμενα δια μέσου των μύθων, είναι πλούσια θεματολογικά από μύθους που έχουν σχέση με τα φυτά και αναδεικνύουν την τάση του ανθρώπου να ασχολείται και να ερευνά το φυσικό περιβάλλον, τμήμα του οποίου αποτελεί και ο ίδιος. Αναφέρουμε μερικούς χαρακτηριστικούς μύθους:
• Θεοποίηση της Χλωρίδος, ως θεάς της βλάστησης• Δήμητρα, η θεά της Γεωργίας• Αρπαγή της Ευρώπης από το Δία και η τέλεση του γάμου τους κάτω από τον πλάτανο της Γόρτυνας• Ο Προμηθέας μετέφερε την κλεμμένη φωτιά στους ανθρώπους κρυμμένη μέσα σ' ένα ξερό βλαστό από το φυτό Νάρθηκα.• Ο Νάρκισσος• Η Μίνθη ή Μέντα, νύμφη του Άδη και ερωμένη του Πλούτωνα
Στην τέχνη τα φυτά κατέχουν ξεχωριστή θέση όπως και στη λατρεία.• Παραστάσεις κρίνων διακοσμούσαν το ανάκτορο της Κνωσσού• Από μαρτυρίες γνωρίζουμε ότι η αναπαράσταση της φτώχειας γινόταν από γυναίκα μέσα σε κουρέλια δίπλα σε ένα βασιλικό.• Στη χριστιανική λατρεία ο κρίνος είναι σύμβολο της αναγέννησης και αφιερώνεται στην Παναγία.• Ο βασιλικός φύτρωσε στον τόπο που ήταν θαμμένος ο Τίμιος Σταυρός και η Αγία Ελένη οδηγήθηκε από το άρωμα του φυτού. Από τότε χρησιμοποιείται στην εκκλησία κατά τον εορτασμό του Τιμίου Σταυρού στις 14 του Σεπτέμβρη.• Οι ροδαρές την Κυριακή της Σταυροπροσκύνησης

Η ΑΓΙΑ ΤΩΝ ΒΟΤΑΝΩΝ

Η Αναστασία έζησε στα χρόνια του Διοκλητιανού και η εκκλησία τιμά τη μνήμη της στις 22 Δεκεμβρίου. Εμφανιζόταν στα Βυζαντινά τείχη κρατώντας στα χέρια της μπουκαλάκια φαρμάκων και βότανα, την ονόμασαν "φαρμακολύτρια" δηλ. εκείνη που λυτρώνει τους ανθρώπους με φάρμακα. Κατά τους συναξαριστές η Αναστασία έτρεχε στις φυλακές που ήταν φυλακισμένοι οι χριστιανοί και θεράπευε τις πληγές τους με βότανα και φάρμακα. Στην Ελλάδα θεωρείται Αγία, ιατρός και σε μερικά μέρη συνηθίζουν την ημέρα της γιορτής της να ζυμώνουν ψωμί με αρωματικά βότανα.

H ΧΛΩΡΙΔΑ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ

Η βλάστηση της Κρήτης, όπως εξάλλου και κάθε τόπου, μπορεί να χωριστεί σε δυο κατηγορίες:
1. καλλιεργήσιμα φυτά και δέντρα και
2. αυτοφυή.
Τα καλλιεργήσιμα είναι πολλά , περισσότερο γνώριμα στους κατοίκους και ορατά στην καθημερινή τους ζωή, αφού τα σπίτια μας ακόμη γειτονεύουν με τα χωράφια και τους κήπους.

Οι άγνωστοι συγκάτοικοι μας στο νησί για αιώνες τώρα είναι τα αυτοφυή φυτά που πολλές φορές συνυπάρχουν με τα καλλιεργήσιμα ή φυτρώνουν σε απομακρυσμένες από τις κατοικίες περιοχές. Αυτά ευελπιστούμε να αναδείξουμε στη συνείδηση όλων μας και ιδιαίτερα των παιδιών, που μεγαλώνοντας μέσα στο τεχνολογικό περιβάλλον της εποχής μας, έχουν ανάγκη να μαθαίνουν τη ζωή από τη φυσική της πηγή.
Τα φαινομενικά άγονα βουνά της Κρήτης, τα πετρώδη εδάφη, τα χέρσα χωράφια, οι ελαιώνες, οι βραχώδεις ακτές κρύβουν μια από τις πιο ενδιαφέρουσες χλωρίδες του κόσμου.
Η Κρητική χλωρίδα περιλαμβάνει 57 είδη ασιατικών φυτών που δεν υπάρχουν στην Ευρώπη, 231 είδη που δεν συναντώνται στην υπόλοιπη Ελλάδα και 200 περίπου είδη που δεν υπάρχουν σε κανένα άλλο μέρος του κόσμου. Σε δημοσίευμά του ο βοτανολόγος Rikli υποστηρίζει ότι ανάμεσα στη Σικελία, Σαρδηνία, Κύπρο και Κορσική η μικρότερη Κρήτη είναι πλουσιότερη σε είδη χλωρίδας (2170 είδη).
Για τα είδη φυτών που συναντούμε από τη Μινωική Κρήτη ως σήμερα ελάχιστα πράγματα γνωρίζουμε που προέρχονται κυρίως από αρχαιολογικά ευρήματα (τοιχογραφίες, σπόρους, καρπούς φυτών απανθρακωμένους, αγγεία) και από έρευνες παλαιοβοτανολόγων. Σε κάποιες τοιχογραφίες εικονίζεται η συλλογή κρόκου πιθανόν για χρηστικούς ή τελετουργικούς λόγους. Είναι γνωστό ότι στην Κρήτη γινόταν μέχρι το 16ο - 17ο αιώνα εντατική καλλιέργεια και μαγειρική χρήση του κρόκου.
Πιο αξιόλογες πληροφορίες έχουμε από τους κλασικούς συγγραφείς της αρχαιότητας, βοτανολόγους και γιατρούς που ασχολήθηκαν συστηματικά με την έρευνα και τη μελέτη των φυτών της Κρήτης. Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζουν ο δίκταμος, το κρητικό κυπαρίσσι, ο φοίνικας, η ρίγανη, ο θύμος.
Δεν πρέπει να περάσει απαρατήρητη η ποικιλία λουλουδιών που φυτρώνουν ακόμα και στις πιο απίθανες περιοχές. Χαρακτηριστικά δείγματα είναι τα 67 είδη ορχιδέας, οι κρίνοι, τα μανούσα, οι τουλίπες, μαργαρίτες, ανεμώνες, κρόκοι, μαχαιρίδες, άγριο αγιόκλημα, κυκλάμινο, ροδαρές ή παιώνια ,κ.λπ.

Στην Κρήτη καταναλώνονται επίσης ως φάρμακο διάφοροι ζωμοί βρασμένων χόρτων, όπως των ραδικιών, της αβρωνιάς, των σπαραγγιών, των ασκολύμπρων κ.ά.
Παρ' όλο που το διατροφικό πρότυπο της Κρήτης μοιάζει να κατακτά τον κόσμο και η κρητική δίαιτα μελετάται από πολλά πανεπιστήμια στην Ελλάδα και το εξωτερικό, αυτή η απίστευτη ποικιλία βρώσιμων χόρτων είναι σχεδόν άγνωστη στις νεώτερες γενιές των Κρητικών.

Ο ΝΟΜΟΣ ΛΑΣΙΘΙΟΥ

Ο Νομός Λασιθίου καταλαμβάνει το ανατολικότερο τμήμα του νησιού της Κρήτης, είναι ο τρίτος σε έκταση και έχει πρωτεύουσα τον Άγιο Νικόλαο. Τρία πελάγη τον αγκαλιάζουν, το Κρητικό, το Λιβυκό και το Καρπάθιο, ενώ δεσπόζει η οροσειρά της Δίκτης. Το τοπίο του παρουσιάζει έντονες αντιθέσεις, με τους ορεινούς όγκους, τους απέραντους ελαιώνες, την άγρια θαμνώδη βλάστηση, τα ενδημικά φυτά και τα λουλούδια. Περιοχές οικολογικού ενδιαφέροντος και φυσικού κάλλους είναι έντονες, όπως το Οροπέδιο του Καθαρού, το Οροπέδιο του Λασιθίου, το Φοινικόδασος Βάϊ, το νησί Χρυσή, ο υγροβιότοπος του Αλμυρού, το φράγμα των Μπραμιανών κ.ά.
Το κλίμα είναι ήπιο και γλυκό, καθαρά μεσογειακό και θεωρείται από τα πιο ευχάριστα σε όλη τη διάρκεια του έτους, εκτός από ελάχιστες περιοχές που πλησιάζει το ηπειρωτικό. Οι ευνοϊκές κλιματολογικές συνθήκες εξασφαλίζουν αυτάρκεια σε γεωργοκτηνοτροφικά προϊόντα και κηπευτικά και επιτρέπουν στους κατοίκους και στους επισκέπτες να απολαμβάνουν μια από τις ωραιότερες χλωρίδες στην Ελλάδα, αφού ευδοκιμούν πλήθος φυτών αυτοφυών και καλλιεργήσιμων, δέντρων, θάμνων, λουλουδιών, χόρτων.
Οι κάτοικοι του είναι ευχάριστοι, πρόσχαροι και φιλήσυχοι. Διατηρούν τα τοπικά έθιμα και τις παραδόσεις, τραγουδούν και χορεύουν λεβέντικους τοπικούς χορούς με συνοδεία λύρας και βιολιού. Χαίρονται τη ζωή με καλό φαγητό φτιαγμένο με κρητικά προϊόντα και παραδοσιακές συνταγές, που τις κουβαλούν από σε γενιά σε γενιά και ντόπιο κόκκινο κρασί από τα αμπέλια που κάθε οικογένεια καλλιεργεί με τον παλιό αγνό τρόπο.
Η Λασιθιώτικη κουζίνα δεν μπορεί να εννοηθεί χωρίς χόρτα βραστά άγρια, (προβάτσα, ασκολύμπρους, καλίτσες, χαρακούλια, σταχάκια, δρύλοιους, χόρτα μαγειρευτά άγρια (γιαχνερά - λαγουδοπαξίμαδο, σκούλους, γαλατσίδες, αγριομαϊντανούς, μάραθα, αγριόπρασα,, αχατζίκοιυς, σταφιλίνακες), σταμναγκάθι, αβρωνιές, χορτοπιτάκια με άγρια χόρτα, ασκορδουλάκους, σπαράγγια, αγριαγκινάρες, αγριορόδικο και ήμερα χόρτα, γούλα με πατάτες, σοφεγάδα, φαγητό με το σύνολο των καλοκαιρινών ζαρζαβατικών, φυλλάδα, τσιμούλια με τα αυγά, στραπατσάδα, σφουγγάτο και σαλάτες, παπούλες, γλιστρίδα, σταμναγκάθι ωμό, καλλίτσες γλυκιές, αγκινάρες ωμές. Κρασί κόκκινο βαρελίσιο και ρακή απαραίτητο συμπλήρωμα. Επιδόρπιο σουμάδα και αμυγδαλωτό, παρασκευασμένα με τις παραδοσιακές συνταγές της γιαγιάς. Όμορφη που 'ναι η ζωή, όταν τη ζεις στην Κρήτη!

ΑΠΟ ΤΑ ΦΥΤΑ ΤΟΥ ΤΟΠΟΥ ΜΑΣ

Από τα 2000 περίπου είδη και υποείδη φυτών που υπάρχουν στην Κρήτη αναφέρουμε ενδεικτικά ορισμένα απ' αυτά (100) περίπου τα οποία ταξινομούνται σε κατηγορίες ανάλογα με τη χρήση τους:
Α. Βρώσιμα ή Εδώδιμα
Β. Τσάγια ή αφεψήματα ή ροφήματα
Γ. Αρωματικά ή καρικεύματα
Δ. Βαφικά
Ε. Φαρμακευτικά
Στ. Διάφορα χρηστικά

Α. βρώσιμα ή εδώδιμα χόρτα ονομάζονται όλα όσα χρησιμοποιούμε στη διατροφή μας ωμά ή μαγειρευμένα. Ανάλογα με το είδος γίνεται χρήση του ριζώματος, του βολβού, του βλαστού, των φύλλων ή του καρπού των φυτών. Τέτοια είναι:
1. το λαγουδοπαξίμαδο ή λαγουδοφάι ή λοαγουδόχορτο
2. η αγριαγκινάρα
3. ο ασκόλυμπρος
4. ο κουφωτός
5. η καυλαμήθρα
6. η ασπραγκάθα
7. η κουφουκαρά ή χαρακούλι
8. το σπαράγγι
9. η κάπαρη
10. το σταμναγκάθι ή ροδίκιο ή γυαλορόδικο
11. τα κοκκινογούλια
12. οι αβρωνιές
13. τα στρουφούλια ή παπούλια
14. οι μαντιλίδες
15. οι κουτσουνάδες
16. η βουδόγλωσσα
17. οι τσόχοι ή ζωχοί
18. οι δρύλοι
19. οι σιναπίδες
20. οι λαψανίδες ή λαψάνες
21. τα σκορδόχορτα
22. τα αγριόπρασα
23. η άγρια φυλλάδα
24. το αγριομάρουλο ή αγριομαρούλα
25. οι ασκορδουλάκοι ή βολβοί

26. τα νερογλυκοσυρίδια
27. τα γλυκοσυρίδια
28. οι κοφτές
29. οι παχιές
30. οι καλίτσες
31. οι βρωμούσες
32. τα προβάτσα ή βυζοράδικα
33. οι γαλατσίδες
34. ο σταφιλίνακας
35. οι αχατζίκοι
36. η καυκαλίθρα
37. ο αγριομαϊμτανός
38. οι σταρίνες
39. τα πικρορόδικα
40. η ψυμίδα ή γλυστρίδα ή αντράκλα
41. η ρόκα
42. ο σκούλος
43. το αμπελορόδικο
44. οι πλάτσες
45. το αγριόσκορδο
46. ο λειβαδιώτης ασκορδούλακας
47. η καλίτσα της θάλασσας ή αμάραντο

Β. Τσάγια ή Αφεψήματα ή Ροφήματα
Τα χρησιμοποιούμε κυρίως το πρωί, το απόγευμα ή άλλες ώρες όταν εξυπηρετούν θεραπευτικούς σκοπούς. Η συχνή χρήση έχει προληπτικό χαρακτήρα για την υγεία. Γενικά έχουν μεγάλη περιεκτικότητα σε θεραπευτικές ή θρεπτικές ουσίες και πίνονται συνήθως ζεστά.
Τσάγια ή αφεψήματα παίρνουμε από:
1. το χαμομήλι
2. την αντωναΐδα ή καλοκοιμιθιά

3. το φασκόμηλο
4. τη μέντα ή μίνθη
5. το φλισκούνι
6. το δίχταμο
7. τη μανζουράνα
8. το κυπαρισσάκι
9. τη μαλοτήρα
10. την αγριοτριανταφυλλιά

Γ. Αρωματικά ή καρικεύματα
Σ' αυτή την κατηγορία ανήκουν φυτά με έντονο άρωμα και η χρήση τους έχει σκοπό να αρωματίσει ή να δώσει ξεχωριστή γεύση σε ωμές ή παρασκευασμένες ζωικές ή φυτικές τροφές.
Τέτοια είναι:
1. η ρίγανη
2. η θρύμπα3. ο δυόσμος
4. το θυμάρι
5. το κρίσταμο ή μάραθο της θάλασσας
6. το μάραθο
7. ο αρισμαρής ή δεντρολίβανο
8. η δάφνη
9. η αλαδανιά ή αγκίσαρος ή ατζίκερος
10. ο βασιλικός
11. το ρετσίνι του πεύκου
12. η καυκαλίθρα
13. οι αχατζίκοι
14. ο σκίνος
15. η αντραμυθιά ή τερεβυθιά.

Δ. Βαφικά
Λέγονται τα φυτά που περιέχουν μεγάλη ποσότητα χρωστικών ουσιών και χρησιμοποιούνται κυρίως για βαφή υφαντικών υλών (μαλλιού, λιναριού, βαμβακιού). Τέτοια είναι:
1. η μεγάλη μαργαρίτα ή μαντιλίδα (κίτρινη)
2. το σπάρτο
3. ο αλούτσουνας
4. το ριζάρι
5. η χαμολιά

6. η ακονιζά
7. η καρυδιά
8. η αμυγδαλιά
9. οι ξυνίδες ή μπογιάς ή λουλούδια
10. η ίσκα (μύκητας- μανιτάρι σε κορμούς δέντρων)

Ε. Φαρμακευτικά
Είναι τα φυτά που έχουν ισχυρή φαρμακευτική δραστικότητα και γι' αυτό απαιτείται αυστηρή και συγκεκριμένη δοσολογία για περιορισμένο χρόνο. Σ' αυτά ανήκουν:
1. ο απίγανος
2. το σκορπίδι
3. το περδικάκι ή περδικόχορτο
4. η εφέδρα
5. ο άγκρουστας ή αγροστίς
6. η αντρικοκιά ή κουδουμαλιά ή κράταιγος
7. η ατσουμαλιά
8. η μολόχα
9. το κρεμύδι
10. το χοιραύτι
11. η πικραγγουριά
12. ο ευκάλυπτος
13. ο μανδραγόρας
14. το κυπαρισσάκι
15. το κομπόχορτο
16. η φτέρη
17. η ροδαρά ή παγουνιά ή παιώνια
18. η αριστολοχία

Στ. Χρηστικά
Είναι μια γενική κατηγορία που εκτός των άλλων ιδιοτήτων χρησιμοποιούνται ευρέως στην καθημερινή ζωή του ανθρώπου. Τέτοια είναι:
1. ο σίλος
2. το φτυλάκι (για φυτίλι στο καντήλι)
3. ο νάρθηκας ή άρτικας
4. το κουρμουτσούλι ή πλουμί ή πούπουλο ή αρχοντόξυλο ή αιγόχορτο ή κρητικός έβενος
5. ο ασφένταμος (οικιακά σκεύη)
6. η συκιά (στην τυροκομική για την πήξη)
7. η σφάκα ή πικροδάφνη
8. το λινάρι
9. η φινοκαλίδα (σκούπα)
10. η βουρλιά - τα βούρλα
11. το καλάμι
12. το αφράτο
13. η μουρνιά ή μουριά
14. ο σκίνος
15. η λυγαριά ή λυγιά
16. η ελιά
17. η μυρτιά
18. ο πρίνος - βελανιδιά - δρυς
19. το κυπαρίσσι
20. η χαρουπιά
21. το αχινοπόδι
22. η αστιβίδα

Δ

Σ' όποιο μπαξέ και να βρεθώ
τσι βιόλες κάνω χάζι
μα δε μου πάντηξε καμιά
Κρήτη μου να σου μοιάζει.

πηγή>http://kpe-kastor.kas.sch.gr/