Υποζύγια

Χρήστος Κηπουρός

Μπορεί η εκ της αστρονομίας μεγάλη άρκτος καθώς και ο αστέρας της αρκτούρος να ενέπνευσαν την ονομασία του ομώνυμου φορέα για την προστασία της αρκούδας, όμως και αν ακόμη εξ αιτίας της γαστρονομίας του άγριου αυτού ζώου, παρέμειναν απροστάτευτες πλείστες όσες κτηνοτροφικές μονάδες στις επιδρομές του, εν τούτοις κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει την ανάγκη προστασίας της άγριας πανίδας της χώρας. Δυστυχώς δεν συνέβη κάτι ανάλογο με την ήμερη πανίδα. Μπορεί, όπως και στην προηγούμενη περίπτωση, να έγινε κάποια δουλειά με τα αδέσποτα σκυλιά και τα κυνοκομεία ή και με τα γατιά, όμως δεν γνωρίζω να εκδηλώθηκε ποτέ ενδιαφέρον από κοινωνικές οργανώσεις για ζώα που τείνουν, αν δεν έχουν ήδη, εξαφανιστεί.

Δεν μιλώ για τα ευμεγέθη όσο χρήσιμα βουβάλια, με τα οποία θα ασχοληθώ μια άλλη φορά, αλλά για τον όνο. Το γαϊδουράκι. Για το οποίο, ακόμη και τα «επί πώλου όνου», παρέμειναν ψαλμωδία της Κυριακής των Βαϊων. Δεν έγιναν κάτι άλλο. Μακριά από εμένα ο οποιοσδήποτε λαϊκισμός. Δεν λέω προς τους ανώτερης βαθμίδας εκκλησιαστικούς λειτουργούς να αφήσουν τις απαστράπτουσες και να επιστρέψουν σε αυτό ως εάν επρόκειτο για κάτι ιερό. Λέω όμως ότι όφειλαν και οφείλουν τουλάχιστον να ενδιαφερθούν, να διασωθεί το βιβλικό αυτό υποζύγιο. Το οποίο λόγω των γραφών αυτών όσο και της ζωολογίας, έμεινε στην ιστορία με το υποκοριστικό του. Ως γαϊδουράκι.

Ένα πλάσμα του θεού στο οποίο -εκτός από τη μοναδική διασταύρωση με άλλο ζώο στο ομώνυμο βασίλειο- συνυπάρχουν μοναδικές επίσης, αντιφάσεις. Οι οποίες άρχισαν να διατυπώνονται από τα γραπτά ακόμη της Ελληνικής μυθολογίας. Για τον αμουσότατο όνο από τη μια, και το μουσικότατο οστό της κνήμης του, από την άλλη, από το οποίο γίνεται ο πιο καλός ποιοτικά αυλός, διηγείται σε μύθο του ο Αίσωπος. Όπως άλλωστε η παροιμιώδης υπομονή, συνυπάρχει με την αντίστοιχη αχαριστία και χοντροκοπιά του. Και όπως η λεγόμενη αντοχή του, η οποία όμως δεν επιβεβαιώνεται ιστορικά. Η επίσης παροιμιώδης σκιά, η συνώνυμη με κάτι το τιποτένιο, η οποία όμως αποκρύπτει μια άλλη, πολύ πιο σοβαρή, όπως θα φανεί στη συνέχεια. Μιλώ για τη σκιά που συνοδεύει τη σημερινή του εξαφάνιση.

Θα μπορούσε κανείς να μείνει στην οικολογική οπτική και στους λόγους που απορρέουν από αυτήν ώστε να εκφράσει το ενδιαφέρον του. Όπως και στην ιστορία ή ακόμη και στην κλασσική γραμματεία. Από τη συμβολή του στην οδοποιία και τη γνωστή της ισοκλινή, μέχρι το έργο του Αριστοφάνη: «Βάτραχοι», όπου ο Ξανθίας προσομοιάζει τον εαυτό του με γαϊδούρι που «κουβαλάει τα Άγιά τους», όπως λέει. Επίσης στην αμιγή ζωολογία, όπου η εξαφάνιση του όνου συμπαρασύρει ένα άλλο ιδιαίτερα γνωστό ζώο, στους Δημοκρατικών φρονημάτων και όχι πριν από πολλές δεκαετίες, στρατιώτες. Τον γνωστό ημίονο. Εξ ου και η ειδικότητα του ημιονηγού. Του μουλαρά. Η οποία ούτε κατά διάνοια συγκρίνεται με το χαρακτηρισμό των νέου τύπου ημιονηγών, των ανεπιθύμητων πολιτικά προσώπων, στον οποίο έχουν προβεί από πολλών ήδη ετών, και κατά γράμμα εφαρμόζουν έκτοτε, οι τηλεοπτικές όσο και οι έντυπες αθηναϊκές αρχές.

Δυο μόνο λόγια για τη συστηματική χλεύη της περιοχής μου, την οποία ουκ ολίγοι από τους υπηρετήσαντες τη θητεία τους στον Έβρο, γκατζολία την ανέβαζαν, γκατζολία την κατέβαζαν. Όσο όμως και αν ενοχλούσε το παρατσούκλι αυτό, σήμερα ενοχλεί ακόμη πιο πολύ η απουσία του. Κανείς δεν είχε φανταστεί ότι φεύγοντας τα γαϊδούρια από τη ζωή του τόπου, θα έπαιρναν μαζί τους τη ζωή των χωριών. Υπήρξαν ο πρόδρομος ερήμωσης του αγροτικού χώρου. Κάτι που βρίσκεται σε πολύ προχωρημένο αν όχι ανεπίστρεπτο στάδιο.

Δεν είναι στις προθέσεις μου η δραματοποίηση ούτε φυσικά η διακωμώδηση του ζητήματος των όνων με τους τόσους γνωστούς περί γαϊδουριάς χαρακτηρισμούς. Η λογοτεχνία όσο η μουσική βρίθουν. Όχι ότι δεν γίνονται και σήμερα -αν ζούσε ο Αριστοφάνης ίσως και να έγραφε τους «Γαϊδάρους», όπου πολλοί, πάρα πολλοί εκ της όποιας υψηλής κοινωνίας, θα αναγνωρίζονταν μεταξύ των ηθοποιών του έργου, όπως π.χ. με τους «Ιππείς»- αλλά γίνονταν και σε άλλες εποχές. Τόσο στον Εμμανουήλ Ροϊδη με τον ψωραλέο όνο, όπου αναφέρεται, όσο με το επί της κατοχής ρεμπέτικο άσμα: «του Κυριάκου το γαϊδούρι, τόχαν όλοι τους για γούρι» και το οποίο στη συνέχεια σε μια δύσκολη στιγμή εκείνης της άσχημης περιόδου, το κατέφαγαν λόγω της μεγάλης πείνας, οι πολίτες της περιοχής της Αθήνας, όπου κυκλοφορούσε.

Το ζήτημα είναι πως εμπλέκεται η πολιτική με αυτά. Νομίζω ότι η συγκεκριμένη κατάληξη είναι απόλυτα συνδεδεμένη με την πρωτοφανή κατάρρευση του αγροτικού ιστού της χώρας. Οι όνοι εξαφανίστηκαν εξ αιτίας του αναπτυξιακού μοντέλου που εφαρμόστηκε, από πολλών δεκαετιών. Από το απώτερο έως το πρόσφατο παρελθόν, και έως το παρόν. Δεν υπάρχουν πλέον ούτε για δείγμα. Αυτή είναι η σκιά που έλεγα. Τα ζώα της ζούγκλας οσμίστηκαν τα μανιακά κύματα tsunamis στη Νοτιοανατολική Ασία και έσπευσαν να σωθούν. Οι καθημάς γάιδαροι επιβεβαίωσαν για άλλη μια φορά την προς τη βλακεία συνωνυμία. Εκτός και αν επρόκειτο και εδώ για χρόνια και ισοδύναμη με βιβλική δοκιμασία, η οποία πήρε σβάρνα ακόμη και ζωντανά με υψηλή αντοχή. Για αυτό μίλησα για το ανεπιβεβαίωτό της.

Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι «τιμώνται» σε ολόκληρη τη Μεσογειακή Ευρώπη, πλην της Ελλάδας. Από τη Γαλλία με τις τελετές όπου χρησιμοποιούνται όνοι, μέχρι τη Μεσογειακή Αίγυπτο, όπου συνδύαζαν κάποτε την ύπαρξη και την παρουσία των συμπαθών αυτών τετράποδων, με τις θεομηνίες. Και μέχρι την Κύπρο, όπου μέχρι και πριν από λίγο καιρό Δήμοι της νήσου, διοργάνωναν πολιτιστικές εκδηλώσεις. Δεν λέω να αρχίσουν να γίνονται και εδώ, με έναν μιμητικό μάλιστα τρόπο, όπως συνηθίζεται. Λέω ότι δεν μπορούσαν και δεν μπορούν να υποκατασταθούν από τους αγρότες.

Η ονοκτονία προηγήθηκε της αγροτοκτονίας. Και άντε μπορεί να πει κανείς: τα ζώα είναι ζώα. Δεν έχουν λογική και λόγο. Εξ ου και ά-λογα. Όμως οι άνθρωποι; Οι αγρότες; Τι λόγο είχαν να ζητωκραυγάζουν υπέρ της Αθήνας 2004; Δεν ήξεραν ότι τόσο οι μεν όσο οι δε, ως Πολιτεία, δικά τους λεφτά διασπάθιζαν; Όμως και ποιος από εκείνους που θεσμικά εκ της πολιτικής όφειλαν, θα τους το έλεγε; Αν ο Όμηρος γράφει ότι ο άνθρωπος είναι το χειρότερο πλάσμα από όσα κινούνται επάνω στη γη, και ο Αριστοτέλης περνώντας από τη ζωολογία στην πολιτική, αναφέρεται στον άνθρωπο, φύσει πολιτικό ζώο, δεν σημαίνει ότι μπορεί η όποια πολιτική Αθήνα στα μεν λόγια να παραλληλίζει τον αγροτικό κόσμο με τη ραχοκοκαλιά, στην δε πράξη να την εκλαμβάνει ως παράλληλη προς την επιφάνεια του εδάφους.

Πριν από τρεις και πλέον χιλιετίες έγινε εισαγωγή όνων από τη Μέση Ανατολή στον Ελληνικό χώρο. Σήμερα μετρούνται στα δάχτυλα του ενός χεριού. Άντε των δυο. Νομίζω ότι μπορεί από τις Ενώσεις Αγροτικών Συνεταιρισμών να εισαχθεί μια νέα παρτίδα με πρώτη φουρνιά, κάποιες δεκάδες. Συμβολικά. Καταρχήν δεν κοστίζει. Δεύτερον, η τροφή, από τα χόρτα μέχρι τα ομώνυμα αγκάθια, γνωστά και ως γκατζολάγκαθα, αφθονεί χωρίς να απαιτεί δαπάνη. Τρίτον υπάρχουν τόποι, όπως τα Δέλτα Έβρου και Νέστου -για να μείνω στη Θράκη- όπου ζουν ελεύθερα άλογα, όπου, μεταξύ άλλων, θα προχωρήσει εκ νέου η παραγωγή ημιόνων, μουλαριών. Τέταρτο, κάποια από τα γαϊδουράκια αυτά μπορούν επίσης να χρησιμεύσουν στον επί έτη εξαγγελλόμενο και μηδέποτε αναπτυχθέντα αγροτουρισμό. Τα ελάχιστα νησιά που τα χρησιμοποιούν, δεν είναι παρά η εξαίρεση.

Τέλος η έκφραση αυτή σεβασμού στην ιστορία όσο στη φύση, δεν θα μείνει χωρίς θετικά επακόλουθα. Όταν οι αγρότες φέρονται έτσι στα ιστορικά τους υποζύγια, τότε θα έχουν ένα ακόμη επιχείρημα να μην αφήσουν κανέναν -σε οποιαδήποτε πτέρυγα και αν ανήκει- να τους αντιμετωπίζει ως εάν επρόκειτο περί υποζυγίων. Οι αγρότες μόνοι τους μπορούν να εξασφαλίσουν υπέρ τους ολόκληρη την περιφέρεια. Ακόμη και την πρωτεύουσα, που κάποιος πρέπει να της πει ότι ναι μεν οι λέξεις «άγριος» και «αγρότης» έχουν την ίδια ρίζα: «αγρός», όμως και ο τσαμπουκάς, που στα τουρκικά σημαίνει αυτόν ο οποίος έχει καταδικαστεί ξανά, ευδοκιμεί, όπως έδειξε η ιστορία, αποκλειστικά και μόνο στο πολιτικό αθηναϊκό λεκανοπέδιο. Στους εξαγγελθέντες αγώνες τους οι αγρότες μπορούν να πρωτοτυπήσουν. Να κρεμάσουν πανό στα στηθαία των γεφυρών που να λένε: Δεν είμαστε υποζύγια.

Εικόνα: οικόσιτος όνος σε περιοχή του Έβρου. Από τους ελάχιστους εναπομείναντες,
Πηγή photo, αρχείο συγγραφέα

Του Χρήστου Κηπουρού

 Πηγή>http://www.oikologos.gr/