Παγετοί - Αντιπαγετική προστασία των εσπεριδοειδών

Τα εσπεριδοειδή και ιδιαίτερα η πορτοκαλιά ευνοούνται από κλίμα σχετικά υγρό και θερμό, με χειμώνα ήπιο, η δε θερμοκρασία να μην κατεβαίνει κάτω από 0°C. Καλλιεργούνται όμως και σε περιοχές ημιτροπικές, όπως και σε περιοχές της Νότιας Εύκρατης ζώνης, όπου πολύ συχνά η θερμοκρασία πέφτει κάτω από 0°C, δηλαδή εκεί όπου απαντάται το φυσικό φαινόμενο των παγετών. Ιδιαίτερα στην ευρύτερη περιοχή της πόλης της Σπάρτης η πτώση παγετών είναι κάτι το σύνηθες, με διακυμάνσεις ως προς την ένταση και την έκταση των ζημιών από έτος σε έτος.  
Με αφορμή το γεγονός ότι το φυσικό φαινόμενο των παγετών είναι ιδιαίτερα σημαντικό για τα εσπεριδοειδή, δίνουμε στους Συν/ρους τις πιο κάτω απλές πληροφορίες για τους παγετούς και τις καλλιεργητικές φροντίδες που πρέπει να κάνουν στα δένδρα τους, ανάλογα με το μέγεθος της ζημιάς που έχουν υποστεί.

Α. ΠΑΓΕΤΟΙ

Οι παγετοί μπορεί να είναι μέτριοι, ελαφροί η ισχυροί:

1. Ελαφροί παγετοί συμβαίνουν όταν η θερμοκρασία κατέβει από 0°C μέχρι -2°C, οπότε τα εσπεριδοειδή ζημιώνονται συνήθως ελαφρά και ιδιαίτερα οι καρποί.
2. Μέτριοι παγετοί από -2°C μέχρι -4°C, οπότε προκαλούν σοβαρές ζημιές στους καρπούς και αρκετές ζημιές στα φύλλα και στους βλαστούς των δένδρων.
3. Οι ισχυροί παγετοί κάτω των -4°C καταστρέφουν πλήρως τους καρπούς, μεγάλο τμήμα των δένδρων (κλώνοι - βραχίονες) ίσως δε και ολόκληρα τα δένδρα.

Τα είδη των εσπ/δών παρουσιάζουν ως προς την αντοχή στους παγετούς την κατωτέρω σειρά από τα λιγότερο προς τα περισσότερο ανθεκτικά:

1. Κιτριά
2. Λεμονιά
3. Grape fruit και φράπα
4. Μανταρινιά η Κοινή
5. Πορτοκαλιά Κοινή
6. Πορτοκαλιά Βαλέντσια
7. Πορτοκαλιά NAVEL - NAVELINA - ΣΑΛΟΥΣΤΙΑΝΑ
8. Πορτοκάλια NAVEL NEW HALL (αντοχή ανεπτυγμένων δένδρων -6° C)
9. Μανταρινιά Κλημεντίνη (αντοχή ανεπτυγμένων δένδρων -7°C )
10. Μανταρινιά Σατσούμα (αντοχή έως -10°C )

Β. ΖΗΜΙΕΣ

1. Ελαφρές ζημίες: Ξηραίνονται μόνον μερικοί βλαστοί ή μέρος του φυλλώματος, ζημιώνονται δε εν μέρει και οι καρποί.
2. Μέτριες ζημίες: Ξηραίνονται μέρος του φυλλώματος και των κλάδων, πολύ δε περισσότερο οι καρποί.
3. Σοβαρές ζημίες: Καταστρέφεται ολόκληρη η κόμη (το υπέργειο μέρος του δένδρου) που ευρίσκεται πάνω από το σημείο εμβολιασμού, ίσως δε και ολόκληρο το δένδρο.

Γ. ΕΙΔΗ ΠΑΓΕΤΩΝ Υπάρχουν βασικά δύο είδη παγετού:

1. Παγετοί εξ ακτινοβολίας (λευκοί παγετοί ή ασπρόπαγοι): Συμβαίνουν όταν συνυπάρχουν ξαστεριά και νηνεμία, οπότε το έδαφος ακτινοβολεί θερμότητα προς την ατμόσφαιρα και ταυτόχρονα ψύχεται. Αυτοί μπορεί να αντιμετωπισθούν με διάφορους τρόπους π.χ. με θέρμανση, με μηχανικούς αναμείκτες (ανεμομείκτες) και με πότισμα SPRAYER υπό πίεση κάτω από το φύλλωμα του δένδρου. Οι παγετοί  αυτοί είναι οι πλέον συνηθισμένοι και πιο ισχυροί στα χαμηλότερα εδαφικά σημεία μιας περιοχής (πλησίον, ποταμών, χειμάρρων, ρεμάτων, κλπ.).
2. Παγετοί που προέρχονται από ψυχρά ρεύματα αέρα (μαυρόπαγοι): Συμβαίνουν όταν υπάρχει ψυχρό ρεύμα αέρα και πλήττει περισσότερο τα δένδρα που έχουν έκθεση προς αυτόν (υψηλότερα σημεία μιας περιοχής). Είναι οι πλέον καταστροφικοί και δύσκολα αντιμετωπίζονται.

Δ. ΔΙΑΦΟΡΑ ΠΡΟΦΥΛΑΚΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ ΠΟΥ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΛΑΜΒΑΝΟΝΤΑΙ ΠΡΙΝ ΤΟ ΠΑΓΕΤΟ

1. Κατά την εγκατάσταση του δενδρώνα να επιλέγονται ποικιλίες ανθεκτικές στους παγετούς π.χ. πορτοκαλιά αντί λεμονιάς, Κλημεντίνη αντί πορτοκαλιάς, από τις ποικιλίες πορτοκαλιάς το NAVEL NEW HALL σε υποκείμενο CITRUS MELO κ.ά.
2. Να διατηρούνται τα δένδρα σε καλή θρεπτική κατάσταση, απαλλαγμένα από αρρώστιες, τροφοπενίες, προσβολές από έντομα ή τετρανύχους κ.λ.π. Τα εξασθενημένα δένδρα από οποιαδήποτε αιτία είναι περισσότερο ευαίσθητα.
3. Το κλάδεμα και το καθάρισμα να γίνεται όχι αργότερα από τα μέσα Ιουλίου για να αποφεύγεται η ανάπτυξη τρυφερής βλάστησης κατά το Φθινόπωρο, η οποία καταστρέφεται εύκολα από τους παγετούς, ποτέ δε κατά τη διάρκεια του Χειμώνα.
4. Απαγορεύεται η ρίψη αζωτούχου λίπανσης μετά τη καρπόδεση.
5. Να μη γίνεται κατεργασία του εδάφους (καλλιέργεια, υπεδαφοκαλλιέργεια) κατά το τέλος Φθινοπώρου ή κατά το Χειμώνα, αλλά να αφαιρούνται τα ζιζάνια (αγριόχορτα) με κοπή ή να καταστρέφονται με ζιζανιοκτόνα. Αριστο είναι το έδαφος το χειμώνα να είναι γυμνό  βλάστησης, όχι όμως καλλιεργημένο.
6. Να γίνεται άρδευση SPRAYER (εφόσον υπάρχει δυνατότητα) όταν αναμένεται παγετός και καθ΄ όλη τη διάρκειά του με την χρήση θερμοστάτη.
   Με την άρδευση ανεβαίνει η θερμοκρασία του εδάφους λίγους βαθμούς, ώστε το ριζικό σύστημα δεν παγώνει, με την εξάτμιση δε του νερού που έχει υψηλότερη θερμοκρασία από το περιβάλλον δημιουργείται κάτω από το φύλλωμα του δένδρου μικροκλίμα με τουλάχιστον 2-3°C ανώτερη θερμοκρασία από αυτή του περιβάλλοντος.                                                                   
   Όταν το νερό είναι από βαθιά γεώτρηση τα αποτελέσματα είναι περισσότερο ευνοϊκά. Γενικά είναι παραδεκτό ότι αυτός είναι ο καλλίτερος τρόπος, αν όχι ο μοναδικός μέχρι σήμερα γνωστός, αντιπαγετικής προστασίας και για τα δύο είδη παγετών (εξ ακτινοβολίας και ψυχρών ρευμάτων).
7. Η χρησιμοποίηση ανεμομεικτών δυνατόν να ανεβάσει τη θερμοκρασία κατά δύο (2) περίπου °C και οι καρποί και τα δένδρα να αποφύγουν τη ζημία. Αυτό συμβαίνει μόνον στους παγετούς εξ ακτινοβολίας, απεναντίας ο τρόπος αυτός μεγενθύνει την άσχημη δράση του παγετού ψυχρών ρευμάτων. Οι ανεμομείκτες προστατεύουν τα φύλλα και τους καρπούς με την έντονη ανάμειξη του ψυχρού αέρα που βρίσκεται πλησίον της επιφανείας του εδάφους με το θερμότερο που ευρίσκεται λίγο υψηλότερα, διώχνουν τον ψυχρό αέρα μακριά από τα φύλλα, μικραίνουν την περίοδο των χαμηλών θερμοκρασιών και γενικά διατηρούν τη θερμοκρασία περίπου 2°C πάνω από την ελάχιστη θερμοκρασία του περιβάλλοντος.
8. Συνιστάται μετά τους ισχυρούς, παγετούς να γίνεται ψεκασμός του δενδρώνα με ένα χαλκούχο σκεύασμα ή άλλο μυκητοκτόνο. Αυτό για να αποφευχθεί η μόλυνση των δένδρων που γίνεται από τις δημιουργηθείσες ρωγμές στους βλαστούς του δένδρου από το βακτήριο PSEUDOMONAS SYRIJAE, από τo οποίο ξηραίνονται οι βλαστοί των Εσπεριδοειδών.

Ε. ΠΕΡΙΠΟΙΗΣΗ ΔΕΝΔΡΩΝ ΠΟΥ ΕΧΟΥΝ ΠΛΗΓΕΙ ΑΠΟ ΠΑΓΕΤΟ

1. Κλάδεμα: Οποιαδήποτε εποχή του έτους εκτός χειμώνα, κυρίως όμως άνοιξη και θέρος, πρέπει να αφαιρούνται οι ξηροί βλαστοί και κλάδοι. Αυτό ποτέ να μη γίνεται αμέσως μετά το παγετό. Στην περίπτωση ισχυρών παγετών συνιστάται το κλάδεμα να γίνεται το Καλοκαίρι , με σκοπό να έχουν εκδηλωθεί πλήρως (κατά το δυνατόν) τα ξηρά τμήματα των δένδρων που πρέπει να κοπούν.
2. Λίπανση: Τα παγετόπληκτα δένδρα πρέπει να λιπαίνονται ανάλογα με τις ζημιές που έχουν υποστεί: 
   Δένδρα με ελαφρές ζημιές:  Εφόσον δεν έχει διαταραχθεί η φυσιολογική ισορροπία μεταξύ ριζών και κόμης δεν αναπτύσσονται πολλοί λαίμαργοι βλαστοί και η καρποφορία προβλέπεται κανονική. Κατά συνέπεια η λίπανση πρέπει να γίνεται όπως και στα άλλα δένδρα που δεν ζημιώθηκαν. Εκείνο που πρέπει να τονιστεί είναι ότι πρέπει να αποφεύγεται η υπερβολική αζωτούχος λίπανσης (αμμωνίες) και ιδιαίτερα μετά τη καρπόδεση, για να αποφευχθεί η όψιμη Φθινοπωρινή βλάστηση και η ανάπτυξη λαίμαργων (βλαστομανία), που εύκολα καταστρέφονται από τον παγετό και είναι  πάντα σε βάρος της καρποφορίας.
   Δένδρα με μέτριες ζημιές: Λιπαίνονται με σαφώς μικρότερες ποσότητες λιπασμάτων και ιδιαίτερα αζωτούχων τοιούτων.
   Δένδρα με σοβαρές ζημιές: Δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται αζωτούχα λιπάσματα. Η γονιμότητα των εδαφών και οι λιπάνσεις που έγιναν κατά τα προηγούμενα χρόνια επαρκούν για να εφοδιάσουν τα παγετόπληκτα δένδρα με τα αναγκαία θρεπτικά στοιχεία μέχρις ότου αποκατασταθούν.
   Μετά το παγετό παρατηρούνται συνήθως στα πληγέντα δένδρα τροφοπενίες ιχνοστοιχείων ψευδαργύρου, μαγγανίου και μαγνησίου, οι οποίες πρέπει να θεραπευθούν. Οι τροφοπενίες αυτές με την αζωτούχο λίπανση επικαλύπτονται. Δεν θεραπεύονται όμως αλλά υπάρχουν σε λανθάνουσα κατάσταση. Ιδιαίτερα να προσεχθεί η τροφοπενία Μαγνησίου, γιατί η έλλειψη του στοιχείου αυτού έχει μεγάλη σχέση με την ευπάθεια των δένδρων στους παγετούς.
3. Πηγή:
4. Αρδευση: Δεν πρέπει να γίνεται άρδευση αμέσως μετά τον παγετό.
   Ανεξάρτητα με το μέγεθος των ζημιών, πολλές φορές παρατηρείται αφυδάτωση των φύλλων των δένδρων, που όμως δεν πρέπει να μας παρασύρει σε ποτίσματα. Η αφυδάτωση δεν οφείλεται στην έλλειψη νερού, αλλά στο ότι οι ρίζες λόγω χαμηλών θερμοκρασιών δεν μπορούν να απορροφήσουν αρκετό νερό και αργότερα τα ποτίσματα πρέπει να είναι περιορισμένα. Όσο μεγαλύτερη ζημιά έχει προξενηθεί στο φύλλωμα, τόσο λιγότερο νερό πρέπει να δίνεται με το πότισμα. Όπως είναι γνωστό το περισσότερο νερό που απορροφούν οι ρίζες διαφεύγει από τα φύλλα στην ατμόσφαιρα με το φαινόμενο της διαπνοής. Όσο λοιπόν λιγότερο φύλλωμα υπάρχει στο δένδρο τόσο λιγότερο νερό χάνεται με τη διαπνοή και επομένως τόσο λιγότερο το νερό που θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί κατά την άρδευση. Γιʼ αυτό το λόγο τα ποτίσματα πρέπει να είναι περιορισμένα στα παγετόπληκτα δένδρα.
5. Καταπολέμηση εχθρών ασθενειών: Όπως τα δένδρα που δεν ζημιώθηκαν από τον παγετό, έτσι με την ίδια επιμέλεια πρέπει να καταπολεμούνται οι ασθένειες και τα έντομα στα παγετόπληκτα δένδρα. Ανεξάρτητα αν παράγουν καρπούς ή όχι, πρέπει να έχουν πράσινο και απρόσβλητο φύλλωμα για να συνέλθουν συντομότερα.
   Για τον χρόνο και τον τρόπο καταπολέμησης των εχθρών και των ασθενειών είναι ανάγκη να συμβουλεύεσθε τον Γεωπόνο σας.

Παναγιώτης Παπαδάκος
Γεωπόνος - Γεν. Δ/ντής

Πηγή:http://www.lakoniacoop.gr/