Η μουσική επηρεάζει την ανάπτυξη των φυτών;

Άρθρο του Μ. Δεσύλλα

Μέχρι τώρα γνωρίζαμε ότι τα φυτά, για να αναπτυχθούν χρειάζονται τροφή, νερό και φως. Ερευνητές από όλα τα μέρη του κόσμου τονίζουν ότι αν τους παρέχουμε και μουσικά ακούσματα, κατά προτίμηση κλασικά, τα φυτά θα ευεργετηθούν.

Τελειώνει άραγε η βιολογική και η βιοδυναμική καλλιέργεια στο πώς λιπαίνουμε, με τι ψεκάζουμε ή πότε σπέρνουμε τα φυτά μας σε σχέση με τη θέση της Σελήνης;
Ευτυχώς, όχι. Οι εμπνεύσεις και τα πειράματα ερευνητών και καλλιεργητών από όλο τον κόσμο δείχνουν ότι το ταξίδι της γνωριμίας μας με τον φυτικό κόσμο είναι πολύ πιο συναρπαστικό από όσο θα μπορούσαμε ποτέ να φανταστούμε.

Τα φυτά έχουν αισθήσεις

Η άποψη ότι οι σιωπηλές αυτές πράσινες υπάρξεις βρίσκονται σε μια πολύ χαμηλή βαθμίδα οργάνωσης θα πρέπει να αναθεωρηθεί τάχιστα.
Ας φανταστούμε για μια στιγμή ότι είμαστε ένα φυτό, ριζωμένο στη γη. Πώς θα καταλάβουμε ότι ξημέρωσε για να «πιάσουμε» δουλειά ή πού έχει περισσότερα θρεπτικά στοιχεία, για να οδηγήσουμε προς το μέρος αυτό τις ρίζες μας ή πού βρίσκεται ένα καλό υποστήριγμα για να αναρριχηθούμε σε αυτό;

Γιατί ναι μεν τα φυτά δεν έχουν μάτια, αλλά γνωρίζουμε πλέον ότι διαθέτουν στα φύλλα τους «υποδοχείς φωτός», που τα βοηθούν να αντιλαμβάνονται την ένταση, την ποιότητα και την κατεύθυνση του φωτός κι έτσι να στρέφονται προς τον ήλιο ή να παρακάμπτουν άλλα φυτά ανταγωνιστές τους.

Όπως και το γεγονός ότι ναι μεν δεν βλέπουμε πουθενά το στόμα τους, αλλά ειδικοί «ανιχνευτές» στις ρίζες τους,  τους επιτρέπουν να γεύονται το έδαφος και να εντοπίζουν τα απαραίτητα για την επιβίωσή τους στοιχεία.
Με αυτόν τον τρόπο τα φυτά εξοικονομούν ενέργεια, αναπτύσσοντας τις ρίζες τους όχι τυχαία, αλλά προς συγκεκριμένη κατεύθυνση.
Αφού λοιπόν τα φυτά βλέπουν, γεύονται ή και αγγίζουν, μήπως μπορούν και να ακούσουν; Μήπως έχουν δηλαδή κάποιου είδους «αυτιά»;
Και άραγε έχουν βάση όλες αυτές οι αφηγήσεις ανθρώπων που μιλούν στα φυτά τους ή τους βάζουν να ακούσουν μουσική;

Τι λένε οι έρευνες

Το τοπίο των σχετικών ερευνών πυκνώνει σιγά - σιγά, φέρνοντάς μας όλο και πιο κοντά στην απόδειξη αυτού που κάποιοι πιο ευαίσθητοι, φίλοι των φυτών ή της μουσικής ή και μερικοί βιολογικοί και βιοδυναμικοί καλλιεργητές, γνώριζαν διαισθητικά από καιρό.
Σημαντικά είναι τα πειράματα της Ντόροθι Ρέταλακ (Dorothy Retallack - Κολέγιο του Κολοράντο, Ντένβερ, ΗΠΑ), τα οποία και δημοσιεύτηκαν το 1973 στο βιβλίο της με τίτλο: «The Sound of Music and Plants», αλλά και στο θρυλικό βιβλίο των Τόμκινς και Μπιρντ:  «Η μυστική ζωή των φυτών» (Tompkins & Byrd The Secret Life of Plants), όπου γίνεται εκτεταμένη αναφορά στα εντυπωσιακά της ευρήματα.

Η Ρέταλακ, δοκιμάζοντας διάφορα είδη μουσικής, ανακάλυψε ότι η κλασική μουσική και ακόμη καλύτερα η ινδική ευνοεί ή και διπλασιάζει την ανάπτυξη των φυτών, ενώ η ροκ τα ταλαιπωρεί έως και τα σκοτώνει!
Αρκετά χρόνια αργότερα, το 1998, ο ερευνητής ΜορντεκάιΤζάφε (Wake Forest University, βόρεια Καρολίνα, ΗΠΑ) έκανε στα πειράματά του κάτι πολύ ενδιαφέρον: «βομβάρδισε» μπιζέλια με ήχους που είχαν συχνότητα και ένταση παρόμοιες με αυτές της ανθρώπινης φωνής. Το αποτέλεσμα ήταν τα συγκεκριμένα φυτά να παρουσιάσουν διπλάσια ανάπτυξη από τα άλλα.

Τι θα γινόταν όμως αν μεταφέραμε τέτοιες δοκιμές έξω, στο ύπαιθρο, μακριά από την ασφάλεια του εργαστηρίου, σε συνθήκες δηλαδή πραγματικής γεωργίας;
Αυτό συμβαίνει από το 2005 στην Ιταλία, σε έναν επαγγελματικό αμπελώνα 100 στρεμμάτων στην Τοσκάνη, υπό την επίβλεψη του Πανεπιστημίου της Φλωρεντίας.

Σύμφωνα με τα πρώτα αποτελέσματα του καθηγητή Στέφανο Μανκούζο, η μουσική, κυρίως του Μότσαρτ, είχε ως αποτέλεσμα αύξηση κατά 25 30% της φυλλικής επιφάνειας του αμπελιού, πρωιμότητα, περισσότερα σάκχαρα και μείωση των επεμβάσεων φυτοπροστασίας. Όχι κι άσχημα...

Επιπλέον, Ινδοί επιστήμονες, όπως ο δόκτωρ Σινγκ (Dr. Singh), ήδη από τις δεκαετίες του ’50 και του ’60, είχε βελτιώσει την απόδοση στο ρύζι κατά 25% έως 60% με κλασική ινδική μουσική (ράγκα).
Ενώ σε άλλο αμπελώνα, στην Ελβετία αυτήν τη φορά, πέτυχαν το 2001 με ήχους ειδικών συχνοτήτων να αυξήσουν τα σάκχαρα των σταφυλιών έως και 15%. Πάλι με ήχους ειδικών συχνοτήτων, ο Γιάνικ φαν Ντόουρνε (Yannick van Doorne), στο Βέλγιο, πέτυχε ανθεκτικότητα της ντομάτας στην ξηρασία. Κάτι που μας θύμισε το θρύλο σύμφωνα με τον οποίο οι Ινδιάνοι Χόπι της Αμερικής με το τραγούδι τους βοηθούσαν τα ξερικά τους καλαμπόκια να επιβιώσουν στην έρημο της.

H φύση, ούτως ή άλλως, παράγει διαρκώς και με φυσικό τρόπο ένα πλούσιο «ακουστικό τοπίο», το οποίο αποτελούν κάθελογής ήχοι πουλιών, εντόμων, το κελάρυσμα του νερού ή το θρόισμα των φύλλων των δέντρων.

Πώς ο ήχος επηρεάζει τα φυτά

Και ποια είναι αν υπάρχουν τα «αυτιά» των φυτών; Ο ήχος είναι δόνηση. Η δόνηση ενεργοποιεί. Από τον τομέα της μουσικοθεραπείας είναι γνωστά τα ευεργετικά αποτελέσματα της κατάλληλης μουσικής στην ανθρώπινη υγεία. Για τους φίλους της επιστημονικής σκέψης και τους σκεπτικιστές, παραθέτουμε λίγα στοιχεία φυσιολογίας.

Σύμφωνα με τους ειδικούς, φαίνεται πως στα φυτά οι ηχητικές δονήσεις μπορεί να επηρεάζουν μία ή και περισσότερες από τις παρακάτω βιοχημικές λειτουργίες:

•    την περατότητα των κυτταρικών μεμβρανών και την κινητικότητα του κυτοπλάσματος
•    την ενεργοποίηση γονιδίων και τη βιοσύνθεση πρωτεϊνών, άρα και ρυθμιστών αύξησης (φυσικών φυτορμονών), όπως οι αυξίνες, που κάνουν τα κύτταρα να μεγαλώνουν πιο γρήγορα και άρα το φυτό να παρουσιάζεται συνολικά πιο ανεπτυγμένο και εύρωστο
•    τη διέγερση ή και το συντονισμό των στοματίων που υπάρχουν στα φύλλα ή και οργανιδίων του κυττάρου (π.χ. μιτοχόνδρια), τα οποία με τη σειρά τους επηρεάζουν αντίστοιχα την ανταλλαγή αερίων (C02 και 02) και τη φωτοσύνθεση.

Ένα πλούσιο ακουστικό τοπίο

Προτού πάμε σε πολύπλοκες και ακριβές τεχνικές λύσεις, ας αναρωτηθούμε: Τι ήχους ακούν τα φυτά στο φυσικό τους περιβάλλον; Και πώς μπορούμε να δημιουργήσουμε στον κήπο ή στο κτήμα μας ένα οικοσύστημα που θα παράγει μόνιμα και με φυσικό τρόπο ένα πλούσιο «ακουστικό τοπίο» με κάθε λογής ήχους πουλιών και εντόμων, αλλά και θα διασφαλίζει παράλληλα την οικολογική ισορροπία;

Ξέρουμε π.χ. σήμερα όχι ο βόμβος των μελισσών διώχνει τα επιζήμια στην παραγωγή έντομα, όπως για παράδειγμα ο δάκος. Φυτεύουμε λοιπόν ποικιλία φυτών όχι μόνο παραγωγικά, αλλά και καλλωπιστικά και δασικά είδη. Κατά προτίμηση δημιουργούμε ένα φυτοφράχτη που θα προστατεύει από τους εξωτερικούς θορύβους, θα αποτελείται κυρίως από θάμνους με όσο το δυνατόν πιο μεγάλο εύρος ανθοφορίας, ώστε να προσελκύουν έντομα επικονιαστές, αλλά θα φιλοξενεί και κάθε είδους... μουσικούς.

Ο Γάλλος συνθέτης Ολιβιέ Μεσιάν έλεγε: «Η μόνη αυθεντική μουσική για μένα είναι αυτή που υπήρχε από πάντα στους ήχους της φύσης: ο άνεμος που φυσά μέσα από το φύλλωμα των δέντρων, ο ρυθμός των κυμάτων της θάλασσας, το τραγούδισμα των σταγόνων της βροχής... αυτά είναι για μένα η πραγματική μουσική».

Ο ίδιος μελέτησε εκτεταμένα το κελάηδισμα των πουλιών, που τα ονόμαζε «οι μέγιστοι μουσικοί». Όσοι γνωρίζουμε κάποιο μουσικό όργανο μπορούμε να παίζουμε μουσική ή και να τραγουδάμε στα φυτά μας. Καλύτερο το τελευταίο, γιατί μπορεί να γίνεται παράλληλα με τις καλλιεργητικές εργασίες. Είναι γνωστά άλλωστε τα παραδοσιακά «τραγούδια δουλειάς», τόσο στην Ελλάδα όσο και σε άλλα μέρη του κόσμου.

Μουσικούς ήχους μπορεί να παραγάγει και ένας κατάλληλος μελωδός, το μουσικό όργανο που αποτελείται συνήθως από μεταλλικούς σωλήνες και ενεργοποιείται από τον αέρα «κουρδισμένος», κατά προτίμηση, σε μείζονα συγχορδία, με διαστήματα μεγάλης 3ης και 5ης, π.χ. Do Mi Sol Do, κ.λπ.

Μπορούμε επίσης να αναπαραγάγουμε ηχογραφημένη μουσική με ένα απλό ή πιο σύνθετο ηχητικό σύστημα (όπως iPod ή MP3 player, CD player, laptop), ενισχυτή και τα απαραίτητα ηχεία, ανάλογα με το σχήμα και τις διαστάσεις του χώρου μας.
Για πόση ώρα; Όχι για πολλή, κάτι που έχει αποδειχτεί ότι μπορεί και να επιδράσει αρνητικά στα φυτά. Κάποιοι μπορεί να προτιμούν μεγαλύτερες διάρκειες, π.χ. έως και 3 ώρες. Στα φυτά, πάντως, αρκεί ένα πιο σύντομο μουσικό άκουσμα 30 45 λεπτών. Πιο ευεργετικές ώρες είναι το πρωί με το ξημέρωμα και το σούρουπο. Η ένταση θα πρέπει να πλησιάζει αυτή των ήχων της φύσης και της ανθρώπινης φωνής, να είναι δηλαδή από 50 έως 60 db. Πολύ δυνατοί ήχοι, π.χ. 100 db και πάνω, μπορεί να έχουν αρνητική επίδραση.

Η επιλογή της μουσικής

Τα φυτά, όπως και πολλοί από εμάς, κλίνουν προς το ίδιο είδος μουσικής: απαλή και κυρίως «κλασική», δηλαδή δυτική, αρχίζοντας από την Αναγέννηση και κάνοντας μια μεγάλη στάση στην εποχή του μπαρόκ. Η μουσική του Ιταλού συνθέτη Παλεστρίνα έχει ευεργετική δράση για τα φυτά, ενώ η μουσική των Μπαχ και Χέντελ αποτελεί διαχρονική αξία. Αλλά θα σταθούμε ιδιαίτερα στον Βιβάλντι. Το ότι η μουσική του είναι ιδιαίτερα «φιλική προς τον χρήστη» αποδεικνύεται και από το πόσο δημοφιλής είναι μέχρι σήμερα σε άτομα κάθε ηλικίας. Επιπλέον, τα «περιγραφικά» στοιχεία στη μουσική του και η μίμηση των ήχων της φύσης, όπως τα κελαηδίσματα των πουλιών, που βρίσκουμε στην εισαγωγή της «Άνοιξης», την καθιστούν ιδανική μουσική για τα φυτά.

Από την κλασική εποχή, πρώτη επιλογή αποτελεί ο Μότσαρτ, για τη χαρά ζωής, την αισιοδοξία που μεταφέρει, αλλά και το βάθος της σκέψης του, όπως αποτυπώνεται στη δομή της μουσικής του. Σε αυτήν περιέχονται αναλογίες χρυσής τομής και της μαθηματικής ακολουθίας Φιμπονάτσι, τέτοιες που βρίσκουμε και στη μορφή φυτών, ζώων, σημαντικών έργων ζωγραφικής, αρχιτεκτονικής κ.λπ.

Συνιστώνται τα κονσέρτα για πιάνο και ορχήστρα (ιδιαίτερα τα νούμερα 12, 16 και 21). Επίσης, ευεργετικός είναι και ο Μπετόβεν, ιδίως η «Ποιμενική Συμφωνία» (6η), αλλά και ο «Ύμνος της Χαράς» (9η).
Αφήνουμε όμως τον ύστερο ρομαντισμό των Βάγκνερ και Μάλερ, που με τις «πειραγμένες» αρμονίες ή τις απότομες αλλαγές της δυναμικής (διαδοχές χαμηλών εντάσεων και εκρήξεων) θα ταράξουν μάλλον τα φυτά μας. Όπως και την ατονική ή δωδεκαφθογγική μουσική του 20ού αιώνα των Σένμπεργκ ή Βέμπερν, που αποδείχτηκε αμετάκλητα επιβλαβής για τα φυτά.

Όσον αφορά την ενορχήστρωση, φαίνεται πως τα φυτά απολαμβάνουν τη «ρευστότητα» της ορχήστρας εγχόρδων, ενώ ανταποκρίνονται λιγότερο καλά στο πιάνο ή άλλα όργανα με, λιγότερο ή περισσότερο, «στακάτο» ήχο.
Το πεδίο είναι, φυσικά, ανοιχτό να εξερευνήσει κανείς και άλλες μουσικές στο βαθμό που έχουν ροή, ήπια εξέλιξη ή και επαναληπτικότητα. Όπως η σοφτ τζαζ (καλύτερα με σαξόφωνο που πλησιάζει την ανθρώπινη φωνή), η ατμοσφαιρική μουσική (π.χ. Brian Εηο Music for Airports), η κέλτικη (π.χ. Enya To Go Beyond) και οι έθνικ μουσικές, όπως των Ινδιάνων της Βόρειας αλλά και της Νότιας Αμερικής (με φλάουτο) και, φυσικά, η κλασική ινδική μουσική (σιτάρ, ινδικό φλάουτο κ.λπ.).

Η βιοδυναμική προσέγγιση αξιολογεί επιπλέον τη θεραπευτική δράση των διάφορων ειδών μουσικής, εξετάζοντάς τα, κατ’ αναλογία με τα βιοδυναμικά παρασκευάσματα, με οδηγό την πολικότητα «Γης Ουρανού» και τα τέσσερα στοιχεία της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας.
Όλα αυτά σημαίνουν ότι θα πρέπει να παρατήσουμε το πότισμα ή τις σπορές για να ασχοληθούμε με την επιλογή μουσικών κομματιών;

Είναι το τελευταίο που θα επιθυμούσαμε. Πάντως, όσο συνεχίζονται οι έρευνες, μπορούμε να μιλάμε στα φυτά μας, να βάζουμε μουσική στο μπαλκόνι, στον κήπο ή στο κτήμα μας. Ας προσθέσουμε τη δική μας ηχητική επένδυση στις ώρες της ασχολίας μας με τα φυτά και τη γη. Η εργασία θα κυλήσει ευχάριστα όσο ποτέ, κι αυτό δεν μπορεί παρά να κάνει καλό και στα φυτά μας.

Δέκα κλασικές προτάσεις

1.    A. Vivaldi «Οι τέσσερα εποχές» (Le quattro stagioni). Concerto for Violin, String Orchestra and Basso continuo in E major, Op.8 No 1, RV 269 «La Primavera» (Άνοιξη / Spring) i Allegro (ii Largo, iii Allegro). I Musici (1988).
2.    J. S. Bach. Άρια (Air «on the G string»), από in «Suite No 3 in D major for String Orchestra».
3.    J. Pachelbel. Κανόνας (Canon in D, ερμηνευμένο από την Ακαδημία του Αγ. Μαρτίνου των Αγρών - Ν. Marriner).
4.    G. F. Haendel. Largo από την όπερα «Ξέρξης» («Xerxes»).
5.    W. A. Mozart. Andante από το «Piano Concerto No 21, Elvira Madigan».
6.    L. v. Beethoven. Συμφωνία No 6 Ποιμενική (Pastorale), Allegro ma non troppo.
7.    G. Verdi. Τραβιάτα (Traviata). Ορχηστρικό θέμα για Έγχορδα (Preludio... παρακάμπτοντας τα πρώτα μέτρα της εισαγωγής).
8.    P. Tchaikofsky. Καρυοθραύστης (Nutcracker - Ballet Suite). Όλοι οι «Χαρακτηριστικοί Χοροί» (Danses caracteristiques), ιδίως τα «Danse Chinoise» και «Danse de la Fee Dragee». Em'ons, to «Pas de quatre» από τη Σουίτα (για το γνωστό μπαλέτο) «Λίμνη των Κύκνων» (Swan Lake).
9.    Debussy C. Πρελούδια για πιάνο (Preludes: Clair de Lune, La fille aux cheveux de lin μεταγραφή για ορχήστρα).
10.    J. Haydn. Συμφωνία (Symphony) No. 101 in D major
«Clock»II Andante.

Ο Μάριος Δεσύλλας είναι γεωπόνος του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών, σύμβουλος βιοδυνμικής γεωργίας. Έχει σπουδάσει Ανώτερα Θεωρητικά της μουσικής με τον Γ. Ιωαννίδη (Ωδείο Σκαλκώτα), κλασική κιθάρα, (Ελληνικό Ωδείο) και φλάουτο με τον Μπ. Καννά (Ορφείο Αθηνών).

Είναι υπεύθυνος του προγράμματος «Agrosound», για την εγκατάσταση ηχητικών συστημάτων σε αγροκτήματα.

Το διαβάσαμε στο "Ερασιτέχνης Κηπουρός"